Тақырып: тауарлы-материалдық қорлар есебі және аудиті

 

Экономика ПӘНІ БОЙЫНША КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

 

ТАҚЫРЫП:  ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР ЕСЕБІ ЖӘНЕ АУДИТІ

 

 

 

 

 

 

 

                                                                    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

МАЗМҰНЫ

 

 

КІРІСПЕ ....................................................................................................................4  

 

1 Тауарлы-материалдық қорлар есебі және аудит..................................................6

1.1 Тауарлы-материалдық қорлардың  жүргізілуі ..................................................6

1.2 Материалдық қорлар есебінің ұйымдастырылуы және материалдар  номенклатурасы .........................................................................................................9 

1.3 Материалдар қозғалысының есебі және  оларды құжаттау ...........................12

1.4 Тауарлы-материалдық  қорларды бағалау әдістері .........................................14

 

2 «Төленді» ЖШС мысалында материалды қорлар есебінің  ұйымдастырылуы

2.1 Кәсіпорынның қаржы экономикалық сипаттамасы .......................................16

2.2 Материалды құндылықтардың келіп түсуі мен шығысының есебі ..............18 

2.3 Материалдық құндылықтардың қоймадағы есебі ..........................................21 

 

ҚОРЫТЫНДЫ .......................................................................................................24

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.....................................................26

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Курстык алды тәжірибе туралы есеп беруім кәсіпорынның бухгалтериясындағы тауарлы-материалдық қорлар, негізгі құралдар,дебеторлық берешек,жалақы және тағы да басқа құжаттарына сәйкес құрастырдым. Сонымен қоса осы құжаттарға  сүйене кәсіпорынның алдағы  болашақтағы  қаржылық дамуын көруімізге болады.

Бұл жұмыстың басты мақсаты бухгалтерия жұмысын меңгеріп,үйрену және осы кәсіпорын  бухгалтериясындағы алған білімдерімді мен іс-тәжірибем болашақ уақытта кәсіби қызметімде қолданылуыма көмек болып табылады.

 Кәсіпорындар мен  ұйымдардың қызметі барысында  өздерінің өндірген дайын бұйымдары, сату үшін сатып алған тауарлары, сатып алған бірақ әзірге ұйымға келіп түспеген тауарлары (жолдағы тауарлар), аяқталмаған өндіріс, басқаларға көрсеткен қызметтері, сондай-ақ жұмыстарды орындау және қызметтерді көрсету барысында пайдалануға арналған қосалқы бөлшектері, отындары, ыдыс және ыдыстық материалдары, жартылай фабрикаттар және басқа да материалды сол ұйымның тауарлық-материалдық қоры түріндегі ағымдары активі болып табылады.

Олардың өндіріс құралдарынан өзгешелігі, өндіріс құралы шаруашылық үрдірісіне (процесіне) ұзақ уақыт қатысып, өздерінің табиғи пішінін сақтай отырып өндірілетін өнімге өз құнынң бір бөлігін қосып отыратын болса, еңбек заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын түгелдей өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын жұмыстың өзіндік құнының көп бөлігі еңбек заттарының құнынан тұрады. Сонымен қатар еңбек заттары өндірістік қор болып табылады.

Материалдық қорлар  еңбек заттары бол тұра еңбек құралдары мен еңбек ресурстарымен бірге кәсіпорынның өндірістік үрдісін қамтамасыз етеді, бірақ олар өндіріске бір рет қатысады және өзінің құнын өндірілген өнімге бірден аударады.

Өндіріс үрдісінде  материалдар түрліше тұтынылады, олардың бірі өндірісте толықтай тұтынылса (шикізат пен материалдар), екіншілері өзінің заттай түрін ғана өзгертеді (бояу, жағар май), ал үшіншілері өз формасын өзгертпейді ( қосалқы бөлшектер).

Өндірістің  барлық құралдары еңбек заттары  мен еңбек құралдарына бөлінеді. Мұндай бөлініс олардың өндірістегі  атқаратын қызметіне байланысты.

Еңбек құралдары - өндіріске бірнеше рет қатысатын  және өзінің құнын өнімге біртіндеп  аударатын, заттай формасын жоғалтпайтын объектілер.

Еңбек заттары - өнім алу үшін адамдар әрекет ететін объектілер. Олардың айырмашылығы олар өндіріске бір рет қана қатысып, өзінің құнын шығарылған өнімге бірден және толықтай аударады. Сол себепті әр өндірістік цикл сайын олардың қорын жаңартып, қайта жабдықтап отыру керек. Өндірісте емес, қоймадағы сақтаулы еңбек заттары өндірістік қорларды құрайды, олар шартты түрде «материалдар» деп аталады. Шаруашылық тәжірибесі мен бухгалтерлік есепте  өндірістік қорлар  айналыс қаражаттарына жатқызылады.

Қазіргі уақытта  кәсіпорындар арасында сатылған тауарлар мен материалдар үшін уақтылы  есеп айырысулардың маңызы артып келеді, себебі есеп айырысулар мерзімі кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижесіне ықпал ететін елеулі факторға айналып отыр. Сол себепті қазіргі уақытта материалдық қорлар есебінің  негізгі міндеттері:

1. Дайындалған, келіп түскен және өндіріске немесе сыртқа босатылған материалдарды уақытында еғсептеп, кіріске алу немесе есептен шығару.
2. Материалдардың қоймада және тасымалдау кезінде түгел сақталуын бақылау.
3. Материалдық қорлар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе төмендеп кетпеуін бақылау.
4. Материалдарды өндірісте пайдаланған кезде олардың техникалық жолмен анықталған мөлшерін және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау.
5. Материалдардың өндірісте ұтымды пайдаланылуын бақылау.
6. Дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтап және олардың жоспарлы есептеу бағасынан айырмашылығын тауып, пайдаланылған материалдар құнын әр объектінің шығынына қосу.

Материалдық өндіріс пен құрылыста тауарлы-материалдық  қорларды тұыну көлемі үнемі өсіп келеді, бұл өндіріс көлемі мен  құрылыстың артуымен байланысты, сонымен бірге материалдық ресурстар бағасы да жыл сайын өсіп келеді. Оның нәтижесінде өнімнің материал сиымдылығы артып, жалпы шығындардағы материалдық шығындардың үлес салмағы өсіп келеді.

Кәсіпорынның шикізат  пен материалдармен қамтамасыз етілу  деңгейі,  сатып алынған материалдардың сапасы, олардың стандарттар мен техникалық талаптарға сәйкестігі өндіріс үрдісінің үздіксіз жүруі мен кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижесін анықтаушы факторлар болып саналады. Себебі материалдық ресурстар шығындардың елеулі бөлігін құрайтын шығын элементі, оның өзгерісі шығын динамикасы мен өнімнің өзіндік құныны үлкен әсер етеді. Сол себепті материалдық ресурстарды үнемді пайдалану мен оны пайдалану тиімділігін арттыру кез-келген кәсіпорын үшін маңызды. Сол себепті материалдық ресурстарды басқару – кәсіпорын қызметінің маңызды бөлігі.

Материалдық ресурстарды  пайдалану тиімділігі  кәсіпорынның материалдық қорларын басқарудан да тәуелді, сол себепті  запастарды басқару – кәсіпорын қызметінің маңызды және өте жауапты бөлігі. Запастар көлемінің оңтайлылығынан кәсіпорын қызметінің соңғы нәтижесі тікелей тәуелді. Запастарды ұтымды басқару капиталдың айналымдылығын жоғарылатып, оның табыстылығын арттырады, оларды сақтау шығындарын кемітеді, қаражаттың бір бөлігін айналыстан босатып, оны басқа активтерге салуға мүмкіндік береді.

 

 

 

1. Тауарлы-материалдық қорлар есебі және аудит

 

 

1.1 Материалдық қорлардың  құрамы мен олардың жіктелуі

 

Қазақстан Республикасының субъектінің  қаржылық-шаруашылық әрекетінің бухгалтерлік Бас шоттар жоспарының  тауарлы-материалдық қорларына жатады:

• шикізаттар мен материалдар,сатып алынатын жартылау фабрикаттар,толықтырылатын бұйымдар,конструкторлар мен детальдар,қосалқы бөлшектер,қайта өндеуге  жіберілген материалдар,құрылыс материалдары және т.б,.
• аяқталмаған  өндіріс
• сату үшін алынған дайын өнім мен тауарлар

Аналитикалық есепте тауарлы-материалдық қор есебі  материалды жауапты адамда әрбір  материалдың аты бойынша жүргізіледі (марка,сорт,өлшемі,номенклатуралық  нөмірі және т.б)

    Тауарлы-материалдық  қорлар өзіндік құнның ішінен ең төмен баға бойынша және мүмкіндігінше сатылған тауардың таза құнымен бағаланады.

   Сатылған тауардың  мүмкінше таза құны- бұл сатылған  актив шығыны  бойынша және  мүмкінше  аяқталған шығынды   есептеп шығврған  қызметтің күтілген  бағасы. Тауарлы-материалдық қор өзіндік құн бойынша есепке алынады. Уақыт нарықтық коъюнктураның өзгеру  нәтижесінен тауарлы-материалдық қорлардың нақты түрлерінің  бағасы  төмендеуі мүмкін немесе  сақтау процесінде олар өзінің  құнының бір бөлігін жоғалтып алуы мүмкін,сол себептен бухгалтерлі есептегі  көтерме баға олардың нағыз бағасынан жоғары болуы мүмкін. Баланста  активтердің құнын төмендетуін көрсету үшін немесе тауарлы-материалдық қорларды  сатылған тауарды таза  құн бойынша көрсету үшін  тікелеу құнды бөлшектеуден бастап сатылған  таза құнға дейін тізімнен шығаруы мүмкін немесе ескерген және өтпейтін тауарлы-материалдық қорғп резервтер құрылады. Сатылған тауардың таза құнының  мүмкіндігінше есептесуді жүргізіп жатқандағы сату үшін арналған есептесу қорлардың сатылған бағасына сүйенеді. Мысалы, қорларды сатудың таза құны тауарларды сату немесе нақты баға бойынша  қызмет көрсету  келісімшартын атқаруы үшін бағытталған сол келісімшартта  көрсетілген бағаға негізделеді. Егер бұл келісімшарт  бойынша  сату көлемі  қолдағы бар қорға  қарағанда төмен болса, онда қалған қорлардың  бөлігінің  сатылған  тауардың таза құны сол қорлардың сату бағасының жалпы көлеміне негізделеді[1].

    Шикізаттар  мен басқа  материалдар өзіндік  құннан төмен тізімнен шықпайды,егер олар дайын өнімге қосылса,онда олар өзіндік  құннан төмен  немесе жоғары  сатылуы ықтимал. Бірақта  сол өнімге  қарағанда  дайын  өнімнің өзіндік құны сатылған тауардың таза бағасынан  жоғары болса, шикізат сатыфлған  тауардың таза құнына дейін шегеріледі. Кәсіпорын  тауарлы-материалдық  қорлардың  көлемінің құнын тізімнен шығаруын немесе ескерген және өтпейтін  тауарлы-материалдық қорларға  резервті құруы есеп беру  мерзімінің жыл соңында бағалайды. Материалды қор алдында  алдында негізгі мақсаттары :

• қорларды толығымен  және өз уақытында келіп түсуін бақылау
• оларды  сақталатын қоймаларда  сақталуын  бақылау
• қорлар құрылысы  бойынша  бүкіл  операцияларды  өз уақытында және толығымен тіркелуін бақылау
• қорлардың орташа  құнын  қалькуляциялау
• өндіріс шығынына  қорлардың тізімімен шығуын бақылау
• сақталатын қоймаларда  қорлардың бар жоғы  туралы  толық мағлұмат беру,алу
• ішкі ресурстарды  мобилизациялау мақсатымен қажет емес құндылықтарды анықтау  мен сату.
• Дайындалған, келіп түскен және өндіріске немесе сыртқа босатылған материалдарды уақытында еғсептеп, кіріске алу немесе есептен шығару.
• Материалдардың қоймада және тасымалдау кезінде түгел сақталуын бақылау.
• Материалдық қорлар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе төмендеп кетпеуін бақылау.
• Материалдарды өндірісте пайдаланған кезде олардың техникалық жолмен анықталған мөлшерін және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау.
• Материалдардың өндірісте ұтымды пайдаланылуын бақылау.
• Дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтап және олардың жоспарлы есептеу бағасынан айырмашылығын тауып, пайдаланылған материалдар құнын әр объектінің шығынына қосу.

Кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметі барысында өздерінің  өндірген дайын бұйымдары, сату үшін сатып алған тауарлары, сатып  алған бірақ әзірге ұйымға келіп  түспеген тауарлары (жолдағы тауарлар), аяқталмаған өндіріс, басқаларға көрсеткен қызметтері, сондай-ақ жұмыстарды орындау және қызметтерді көрсету барысында пайдалануға арналған қосалқы бөлшектері, отындары, ыдыс және ыдыстық материалдары, жартылай фабрикаттар және басқа да материалды сол ұйымның тауарлық-материалдық қоры түріндегі ағымдары активі болып табылады[2].

Олардың өндіріс құралдарынан өзгешелігі, өндіріс құралы шаруашылық үрдірісіне (процесіне) ұзақ уақыт қатысып, өздерінің табиғи пішінін сақтай отырып өндірілетін өнімге өз құнынң бір бөлігін қосып отыратын болса, еңбек заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын түгелдей өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын жұмыстың өзіндік құнының көп бөлігі еңбек заттарының құнынан тұрады. Сонымен қатар еңбек заттары өндірістік қор болып табылады.

Жақсы және дұрыс ұйымдастырылған  есеп материалдардың түгел сақталуына, үнемді пайдаланылуына көмегін тигізеді. Материалдардың түгел және дұрыс  сақталуы, сондай-ақ ұтымды пайдаланылуы, жұмсалуы үшін алдын ала мыналарды жасау қажет:

• тиісті түрде жабдықталған материалдық-қорларды сақтайтын қойма немесе бөлме болуы қажет және бөлмелердің әрқайсысы материалдардың белгілі бір түрін сақтауға арналған болуы керек;
• материалдар қойманың әр бөлігінде өздерінің түрлері, сорттары, өлшемдері бойынша керекті кезінде тез алуға және босатканнан кейігі кезде қалдығын тексеруді қамтамасыз ететіндей етіп орналастырылуы керек.

Материалдардың есебін дұрыс және ұтымды ұйымдастыру үшін мыналар керек:

• материалдардың бірыңғай номенклатурасы мен жоспарлы есеп айырысу бағасын белгілеу;
• құжат айналымының дәл жүйесін белгілеу және матералдарды  есепке алу мен есептен шығару операцияларының тәртібін сақтау;
• бірыңғайланған алғашқы есеп құжаттары нысандарының түрлерін белгілеу және олармен ұйымның барлық бөлімін қамтамасыз ету.

Сонымен қатар материалдарды  алдағы уақыттарда пайдалану үшін өндіріске  босату және басқа жаққа берілетін  мөлшерін белгілеп, оларды жетілдіріп отыру керек. Белгіленген тәртіп бойынша материалдардың қалдығын жаппай түгендеу, бақылау арқылы тексеріп және олардың нәтижесін дер кезінде есепке алып отыру қажет.

Еңбек заттары біртекті емес. Олардың бір-бірінен өндірісте  атқаратын міндеттеріне қарай, сондай-ақ физикалық және химиялық қасиеттеріне қарай өзара айырмашылықтары бар. Сондықтан да материалдар есебін дұрыс ұйымдастырудың ең басты мәселесі – оларға экономикалық жағынан дәлелденген жіктеу жасау болып табылады. Өздерінің өзгешеліктері мен өнім дайындауда атқаратын міндеттеріне қарай материалдар:

• шикізат;
• негізгі материал;
• көмекші материал;
• жартылай фабрикат және тағы да басқалар болып бөлінеді.