Электронды ақшалар

Эмбоссациялау ( механически выдавливаться ) карточкамен төлем операциясын оформелеуді айтарлықтай тез қылды. Картадағы эмбоссацияланған ақпарат, көшіру қағазы арқылы бір моментте слипқа өткізіледі. Эмбоссациялау графикалық көріністі толығымен жоққылған жоқ.

Штрих-кодпен карточкаға ақпарат жазуды магниттік сызықты ойлап тапбылғанша қолданылған және төлем жүйесінде жүзеге аспады. Алайда штрих-кодпен карточкалар, тауарға қойылатынға ұқсайтын штрих-кодтар арнайы карточкалық программаларда өте танымал. Ал жақсы қорғаныс үшін штрих-кодтардың үстіне инфракрасный түстен ғана көрінетін пленка жабылады. [7, 1 бөлім]

60-шы жылдардағы қолма-қол ақшаны беруге арналған автоматты аппараттар ойланып табылғаннан кейін, сондай аппаратпен қолдануға болатын карточкалар шығарды. Яғни карточкалардың арты жағына пагниттік пленкадан сызық жабыстыра бастады.

Бүгінгі күнде пластикалық картаға магниттік жазу әдісімен ақпаратты енгізу ең көп тараған әдіс. Бірақ бұл подделкадан жақсы қоғай алмайды. Соны ескере отырып, мамандар қапарат енгізу жолының сенімді әдісін ойлап тапты. Ол чип немесе микросхема болып табылады. (chip – ағлшын тілінде – интегралды схемасымен кристаллды білдіреді). Чиппен карточкалар жиі Сарт-карта деп аталады.

Көрнікті артықшылығына қарамастан, чиптік карточкалар кең тараған жоқ. Себебі мұндай карточкалар магниттік жолымен салыстырғанда айтарлықтай қымбат. Тек кейінгі жылдары ғана, магниттік картамен подделкілер күрт өскеннен кейін чиптік карталарға қайта көше бастады.

1981 жылы Дж. Дрекслер оптикалық карточканы ойлап тапты. Мұндай карточкадан ақпаратты арнайы лазер қолданылатын аппаратпен оқуға болады және де бұған көп көлемді ақпарат сияды. Бірақ банктік технологияда жүзеге аспады, өйткені бағасы тым жоғары болды. Тек қана карточканың емес, сондай-ақ оны оқитын аппараттың да.

Карточкаларды клиенттерге қарап бөлуге де болады:

                 жәй карточка;

                 күміс карточка;

                 алтын карточка;

                 электронды карточка.

Жәй карточка жәй адамдарға арналған. Оған жататындар: “Classic Visa” және “Mass (Standard) Eurocard/MasterCard”.

Күміс карточка бизнес-карта деп аталады (Business Card). Бұл компанияның немесе организацияның мүшелеріне арналған карточка.

Алтын карточкалар бай клиенттерге арналған.

Ал электрондық карточкалар тек банкоматта ғана қолдануға болатын карточкалар: “Electron Visa”, “Cirrus/Maestro”. Бұл карточкамен клиентке несие берілмейді. Сондықтан бұл карточкамен кез-келген адам қолдана алады.

Қазіргі кездегі жүлделі орындағы жаңа нарықтағы пластикалық карточкалардың төлем жүйелері: VISA INTERNATIONAL, EUROCARD/MASTERCARD, AMERICAN EXPRESS, DINERS CLUB INTERNATIONAL, JCB INTERNATIONAL.

1.     VISA INTERNATIONAL – ең үлкен халықаралық төлем жүйесі. әлем нарығындағы үлесі 50%-дан астам. 1972 жылы Bank of America базасында, әр елдің қаржылық организациялар ассоциациясының принципі бойынша құрастырылды. 19 мыңнан астам әлемнің ірі қаржылық организацияларының мүшелері қатысты. Директорлар советінің қалауы бойынша қазір оның президенті Эдмонд Дженсен болып келеді.

Карточкалар әлемнің 190 елдерінде, 12 млн. Астам кәсіпорындарда және 180 мың банкоматтарда қолданылады.

2.      EUROCARD/MASTERCARD – екі компаниядан тұратын консорциум – американдақ MasterCard және европалық Europay. әлем нарығында екінші орында – 30 % шамасында. Ішкі құрылымы алдыңғыға ұқсайды. Мүшелерінің саны 15 мыңдай.

3.      AMERICAN EXPRESS – пластика нарығында көлемі бойынша үшінші орын алатын компания. Шамамен 18%. Компания 100 жылдан астам бұрын құрылған.  Бүкіл әлемде 3,5 млн. кәсіпорында қолданатын 33 млн. карточкалар шығарды. Бұл компания көбінесе туристерге қызмет етеді.

4.      DINERS CLUB INTERNATIONAL – 1949 жылы Нью-Йоркте мейрамханаларға арналып шығарылған ең алғашқы американдық компания. Кейіннен Diners Club карточкасы бүкіл әлемге тарады. Қазіргі уақытта 100% Citicorp-қа жатады.

Diners Club әлем нарығында кішкене ғана орын алады – 1,5%. 3 млн. Кәсіпорында қолданылатын 7 млн. Карточкалар шығарылды.

JCB INTERNATIONAL – 1961 жылы негізделген. Карточкаларды бірнеше ірі жапондық банктер шығарады. Бұл карточкаларды барлық елде қабылдайды, әсіресе агенттік келісімдер базасында. Жапониядан тыс карточкалар АҚШ пен Ұлыбританияда шығарылады, негізінде сол жақта тұратын жапондықтарға арналып. [7, 2 бөлім, 43 бап]

5.      

ALEM BANK KAZAKHSTANның AlemCard карточкасы.

ALEM BANK KAZAKHSTAN басшысының айтуы бойынша AlemCard карточка орта табыс алатын адамдарға арналған. Бағасы 150 тенге тұрады, оның ішінде 50 – карточканы дайындауға кеткен баға, 100 – қызметке жылдық төлем. AlemCard – бұл локальді дебетті тенгелік персоналды карточка. Бұл карточка тауар және қызметке төлеуге, барда, мейрамханаларда төлеуге арналған және қолма-қолсыз аударымды жүргізуге болады. Бүгінгі күні AlemCard 90 - нан астам қызметтік және тауар нүктелеріне қызмет етеді. Бұл қаланың әр аумағында орналасқан Алембанк айырбас пунктері. Осы карточкамен АЗСте, авиабилет алуға, АҚ “караван-эдвертайзинг”ке жарнама беруге және тағы басқаларына қолдануға болады. Бір сөзбен айтқанда, күннен күнге жиі өсіп келеді. Банкте әр адамға жеке ұсыныс қолданылады. Карточка жоғарыда айтылғандай қатал персоналды және одан ақпаратты иесінің өзі ғана ала алады. Жасырын салым операциясының айқындалмауы туралы президенттің бұйырымы бойынша салымның жасырын болуы банкпен гарантияланған. Карточканың өзі үш деңгейлі қорғаныстан тұрады. Біріншісі: карточканы дайындау кезінде магниттік сызыққа клиент туралы ақпарат енгізген кезде автоматты түрде pin-код қойылады. Екіншісі: әр адам өзі туралы ақпарат толтырып жатқан кезде қосымша мәлімдеме кіргізеді, яғни код сияқты бір сөзді көрсетеді. Үшінші: карточканың артқы бетінде иесінің қолының үлгісі болады. Сондықтан карточканы ұрлаудың мәні жоқ. Бүгінгі күні AlemCard жүйесі көбінесе ақысыз жұмыс істейді.

AlemCard жүйесіне Ақмола, Қарғанды облыстары қосылған. Москвадағы  Элексбанкпен  үш жыл бойы бірге жұмыс істеп келе жатыр. Жақын күндері Ақтөбелік банк филиалын AlemCard-қа қосуды күтуде.                 

VISA Iternational

Жақында өткен “олипиядалық ойын” акциясында алматыда тұратын, Әль-Фараби атындағы қазақ ұлттық университетінде оқитын студентка – Анар Шаяхмет – Афинаға екі путевка ұтып алған. 2004ж. Қаңтарында Центркредит Банкінен Visa Electron карточкасын ашқан. Анардың айтуы бойынша карточкамен қолдану өте оңай және қызықты іске айналды дейді, және де қолма-қол ақшалар туралы тіпті ұмытып кеттім дейді. “Променад” супермаркетінде қолданған карточка арықылы төлем Анар үшін өте қуанышты болды.

Олимпиядалық компания СНГ елдерінің жеті мемлекетінде жүргізілді. VISA Iternational аумақтық менеджерінің айтуы бойынша: “Төлем жүйесінің дамуна Қазақстанның үлкен кепілдігі бар. Қазақстан экономикасының жақсы жақа өзгеруін осыдан байқауға болады. VISA төлем картасының дамуы осыған дәлел”.

Центркредит банкінің 2004ж. Маусымға карточканың айналымы 3% құрады. 2003ж. Ай сайынғы карточканың орташа өсу қарқыны 19%құрады.ал 2004ж 1-шілдеден бастап карточканың көлемі айтарлықтай өсіп кетті – 81%, 61775 карточканы құрады. Банкоматтардың саны 57-ге жетті, ал карточкамен төлем қабылдайтын нүктелер 118-ге жетті.

Республикамыздың карталық бизнесінде Центркредит Банкі тұрақты орын алды. Бұл деңгейдегі банктің мақсаты төлем карточкалардың нарықтағы үлесін максимумге жеткізу.

2011 жылғы 1 қарашадағы жағдай бойынша төлем карточкаларын шығаруды іс жүзінде 21 банк және «Қазпочта» АҚ жүзеге асырады. Аталған ұйымдар халықаралық жүйелердің төлем карточкаларын шығарады және таратады (олардың үлесі - 97.3%): VISA International, MasterCard Worldwide, American Express International және China Union Pay. Бұдан басқа Қазақстан банктері жергілікті жүйелердің төлем карточкаларын шығарады: Altyn Card –  «Қазақстан Халық Банкі» АҚ; SmartAlemCard – «БТА Банк» АҚ және Ситибанк Қазақстан жергілікті карточкасы  - «Ситибанк Қазақстан» АҚ.

2011 жылғы 1 қарашадағы жағдай бойынша банктер 9.4 млн. төлем карточкаларын шығарды, ал бұл карточкаларды ұстаушылар саны –  8.7 млн. адам болды (2010 жылғы осындай күнгі жағдаймен салыстырғанда – тиісінше 10.0% және 9.6% өсу)[1]. Барынша таралған карточкалар дебеттік карточкалар болып табылады, олардың үлесі 88.0%, кредиттік карточкалардың үлесі – 10.4%. Кредиттік лимиті бар дебеттік карточкалардың және алдын ала ақысы төленген карточкалардың үлесәіне тиісінше 1.6% және 0.1% сәйкес келеді. /17,305-306/

2011 жылғы қазанға қазақстандық эмитенттердің төлем карточкаларын пайдалана отырып жасалған транзакциялардың көлемі 395.0 млрд. теңге болды (2010 жылғы қазан айымен салыстырғанда өсу 34.1%). 2011 жылғы қазан транзакциялар саны 13.9 млн. транзакция болды және 2010 жылғы қазан айымен салыстырғанда 20.3% ұлғайды. Бұл ретте қолма-қол жасалмайтын төлемдер санының және сомасының өсуі 25.0% (2.6 млн. транзакция) және 47.1% (52.4 млрд. теңге), ал қолма-қол ақшаны алу бойынша операциялардікі тиісінше 19.2% (11.2 млн. транзакция) және 32.3% (342.6 млрд. теңге) болды.

Қолма-қол жасалмайтын төлемдердің негізгі үлесі POS-терминалдар (қолма-қол жасалмайтын төлемдердің жалпы санынан және көлемінен 31,3% және 85,0%) және банкоматтар (тиісінше 34,2% және 3,8%) арқылы жасалды. Қолма-қол ақшаны беру операциялары негізінен банкоматтар арқылы жасалды (қолма-қол ақшаны беру бойынша операциялардың жалпы санынан және көлемінен 97,5% және  88,8%).

Қазақстандағы төлем карточкалары нарығының дамуы туралы толығырақ мәліметтер 1 - 5 Кестелерде келтірілген.