Экономикалық өсу, оның элементтері және даму кезеңдері. Неоклассикалық және Кейнсиандық үлгілер

 

Жоғарыдағы  кестеде көрсетілген мәліметтерге сүйеніп, «ВЧД-23» АҚ  Семей пайдалану  вагон депосының экономикалық әлеуетін бағалауға болады. 2008 жылды 2007 жылмен салыстыратын болсақ өткізілген өнімнен  түскен табыс мөлшері 3469-ға (146,6 %) ұлғайғанын көруге болады. Өнімнің өзіндік құны 2007 жылға қарағанда 18,3 % -ға өсті.Кезең  шығындарын қарастыратын болсақ, олар 20469-ға, яғни өткен жылмен салыстырғанда 69,9 %-ға өскенін байқаймыз. 2007 жылы мен 2008 жылы рентабельділік көрсеткіштері  теріс нәтижені берді.Бірақ 2008 жылы 2007 жылға қарағанда персоналдар  саны  2,1 %-ға, 1 жұмысшының орташа  жылдық еңбек ақысы 10,4 %-ға артты. Негізгі  құралдардың орташа жылдық құны 2,2 %-ға, ал айналым құралдарының орташа жылдық құны 2,7 %-ға өскенін байқауға болады. Өткізілген өнімнің 1 теңгесіне кеткен

шығын 2007 жылы 68,3-ге тең болса, 2008 жылы ол 56,5 теңгеге тең болды. Бұл 2008 жылы оның 11,8-ге кемігендігін көрсетеді. Өндірістің тиімділігінің басты көрсеткіші – 1 жұмыскердің еңбек өнімділігі болып саналады, яғни бұл көрсеткіш 1 жұмыскерге шаққандағы орташа жылдық өндірілген өнімін көрсетеді. Осы кәсіпорында  бұл көрсеткіштің мәні 2007-2008 жылдар аралығында 10,3%-ға (48,5 мың теңгеге) өсті. 2008 жылы 2007 жылға қарағанда 1 айналым  ұзақтылығы 30,3%-ға (453 күнге) кеміді, ал айналым коэффициенті жоғары мәндерге ие : 2007ж. 0,2-ке, 2008 ж-0,3-ке тең(бұл коэффициент  былтырғы жылға қарағанда 50%-ға артты.) Қор қайтымдылығы төмен нәтижені көрсетсе де, 2007 жылға қарағанда 0,04 теңгеге артқанын байқаймыз.Қор  сыйымдылығы керісінше 3,92 теңгеге  кеміді, қормен қарулану 0,1 %-ға өсті.

2007 жылдың  жоспарына сәйкес негізгі қызметке 499001 мың теңге бөлінді, ал жылдың  соңында бұл дерек 504896 мың.теңгеге  дейін көбейіп кетті.Демек 2007  жылы 5895  мың.теңге жоспарға үйлеспеді.  Оның ішінде жүк тасымалдауға-469001, қосымша қызмет көрсетуге-9115, әкімшілік  шығындар-18951, өндірістік сипаттағы  шаруашылық шығындарға - 11523 мың теңге  жұмсалды. Оның пайыздық үлестері  төменгі  диаграммада көрсетілген.

 

1-Схема. 2008 жылы  Негізгі қызмет бойынша шығындар  анализі.

Жоспарға сәйкес қызметтің 86 %-ы орындалды. Соның  ішінде «ЕАҚ» 773 мың.теңге, (99,7%),«Әлеум.есеп»-2758 мың.теңге (94,4 %), «Отын»-1286 мың.теңге (77,3 %),«Электр энергиясы»-152 мың.теңге (97,6%), «Өзге де  қызметке»-2999 мың.теңге (90,3 %).«ОРУ АО аффелир»-17729 (17%) мың.теңгені құрады. «Материалдар»-8792 мың.теңге (118,5 %), «Тозу»-7208 мың.теңге (188,7 %), яғни материалдар 18,5%-ға, тозу-88,7 %-ға жоспардан асыра орындалды.

           2008 жылғы жоспарда  негізгі қызметке 707167 мың.теңге бөлінді, соның 607298 мың теңгесі ғана жұмсалды.Оның ішінде  жүк тасымалдау -559935 мың.теңге, қосымша қызмет көрсету-6763 мың теңге,әкімшілік шығындар-21581 мың.теңге, өндірістік сипаттағы шаруашылық шығындар-19019 мың.теңгені құрайды.

           Төмендегі диаграммадан  бұл қызметтердің  пайыздық қатынасын көруге болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

2-Схема.2008 жылы Негізгі қызмет бойынша  шығындар анализі.

Өткен 2007 жылмен салыстырғанда шығындар 108297 мың.теңгеге  өсті. «ЕАҚ»- 70684 мың.теңге (109,1 %),«Әлеум.есеп»-10930 мың.теңге (111%), «Отын»- 1951 мың.теңге (139,2%),«Электр энергиясы »- 2874 мың.теңге (151,3% ), «Материалдар» - (112,4 %) бойынша шығындар ұлғайып кетті.Ал «Өзге де  қызмет»- 3087 мың.теңге (94,8 %).«ОРУ АО аффелир»- 183  мың.теңге (95%) «Тозу»- 1563 мың.теңге (88,6 %) бойынша керісінше кеміді. 2008 жылы Еңбек ақы қорына компания бюджетінен - 341382 мың.теңге бөлінді.Жыл соңында бұл көрсеткіш - 341738 мың.теңгеге дейін жетті. Артық шығын мөлшері - 356 мың теңгеге тең болды. Бұны штат кестесінен тыс жұмысшыларды алу есебінен және жұмыстан босату жөніндегі жәрдемақы төлеуге кеткен шығындармен түсіндіруге болады.2007 жылмен салыстырғанда еңбек ақы бойынша шығындар 68447 мың.теңгеге көбейіп кетті,бұл өсу тарифтік ставкалар және штаттың артуына байланысты болды.

Осы талдауларға  қарай отырып, «ВЧД - 23»АҚ  Cемей пайдалану  вагон депосының қызметі соңғы  жылдары көп шығындарға тап болды. Көбінесе әкімшілік шығындарға, жұмыстан шыққан адамдарға өтем ақы төлеуге, банк қызметін пайдаланғаны үшін, сонымен  қатар Бұқтырма, Лениногор, Защита стансасында  кап.ремонт жүргізгеніне көп ақша қаражаты жұмсалды. Сол себептен депоның табыстылық деңгейі төмен нәтижені көрсетіп отыр.

Кәсіпорын қызметінің тиімділігі мен қаржы нәтижелілігінің  салыстырмалы сипаттамасын сипаттайтын  рентабельділік көрсеткіштері төмен  мәндерге ие болып отыр. Бұл кәсіпорын  қызметінің қаржылық тұрақтылық пен  орнықтылыққа толыққанды жетпегендігін  көрсетеді

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІІ  «ВЧД-23» АҚ  Семей пайдалану  вагон депосының қызметінің тиімділігін  бағалау.

 

Кәсіпорын қызметінің тиімділігі өндірістің нәтижелерін  шығындар мен қолданылған ресурстарды  салыстыру жолымен өлшенеді. Қол  жеткізілген тиімділікті қолданылған  ресурстармен немесе шығындармен салыстыра  отырып, кәсіпорын қызметінің тиімділігінің  бірқатар көрсеткіштерін анықтауға  болады.  «ВЧД-23» АҚ Семей пайдалану вагон депосының қызметінің тиімділігін бағалау үшін келесідей көрсеткіштер тобын анықтаймыз. Оларға: кәсіпорынның  өндірістік қызметінің тиімділігін, оның мүліктік жағдайын сипаттайтын көрсеткіштер, төлемқабілеттілік және өтімділік көрсеткіштері, табыстылық  көрсеткіштері, рентабельділік көрсеткіштері, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын және іскерлік белсенділігін сипаттайтын көрсеткіштер жатады. Бұл көрсеткіштер төмендегі кестелерде жинақталып жазылған

 

3-Кесте. Кәсіпорынның  өндірістік қызметінің тиімділігін  сипаттайтын көрсеткіштер тобы.

 

 

Көрсеткіштер	2007жыл	2008жыл	Ауытқу
			+,-	%
1. Қор қайтарымдылығы	0,07	0,11	0,04	157,4
2. Қор сыйымдылығы	12,91	8,99	3,92	69,6
3. Материал қайтарымдылығы	0,06	0,09	0,03	150
4. Материал сыйымдылығы	16,00	10,54	-5,46	65,9
5. 1 жұмыскердің еңбек өнімділігі	469,2	517,7	48,5	110,3

Келтірілген мәліметтер депо қызметінің жалпы қаржылық динамикасын көрсетеді. Көрсеткіштерге жеке-жеке тоқтала отырып, мынадай  қорытынды жасауға болады.

Депоның өндірістік қызметінің тиімділігін  сипаттайтын көрсеткіштердің бірі - материал қайтарымдылығы болып табылады.Ол кәсіпорынның материалдық ресурстарды  пайдалану тиімділігін сипаттайды. 2008 жылды 2007 жылмен салыстырсақ материал қайтарымдылығы 50 %-ға өсті, ал материал сыйымдылығы  керісінше 34,1 %-ға қысқарды. Яғни депо материалдарды, шикізаттарды, материалдық емес ресурстарды жоспарға сәйкес тиімді  пайдаланғанын көрсетеді.Еңбек  өнімділігі болса, бір жұмысшының өндірілген өнім көлемін көрсетеді. Ол былтырғы жылға қарағанда 10,3 %-ға артты.

 

 

4-кесте. Кәсіпорынның  мүліктік жағдайын сипаттайтын  көрсеткіштер тобы.

Көрсеткіштер	2007жыл	2008жыл	Ауытқу
			+,-	%
1. Негізгі қорлардың жаңару коэффициенті	0,97	0,93	-0,04	95,9
1	2	3	4	5
2. Негізгі қорлардың тозу коэффициенті	0,818	0,824	0,06	100,7
3. Негізгі қорлардың жарамдылық  коэффициенті	0,181	0,175	-0,006	96,7

 

Депоның мүліктік жағдайын сипаттайтын көрсеткіштерге  келетін болсақ, оларға  негізгі  қорлардың жағару, тозу және жарамдылық  коэффиценттері жатады. Олар депоның  мүліктік жағдайын, мүлкін пайдалану  тиімділігін сипаттайды. 2007 жылмен салыстырғанда жағару  коэффиценті 4,1 %-ға қысқарды, тозу коэффиценті керісінше 0,7 % - ға өсті, ал жарамдылық коэффиценті 0,3 % - ға кеміді.

 

5-кесте. Өтімділік көрсеткіштері

Көрсеткіштер	2007жыл	2008жыл	Ауытқу
			+,-	%
1. Абсолютті өтімділік коэффициенті	0,33	0,30	-0.03	90,9
2. Жедел өтімділік коэффициенті	0,92	0,96	0,04	104,4
3. Ағымдағы өтімділік коэффициенті	0,020	0,015	-0,005	75,0

 

Активтердің өтімділік және төлемқабілеттілік  көрсеткіштерін талдайтын болсақ, абсолютті  өтімділік коэффициенті алдағы жылға  қарағанда 9,1 пайызға кеміді, демек  депоның қарыздарды жабу кепілдігі  төмен деңгейде екенін аңғаруға болады. Жедел өтімділік коэффициенті болса, 4,4 %-ға өсті, яғни осыдан кәсіпорын өз қарыздарын күтіліп отырған ақшалай  түсімдер есебінен жабатындығын көруге болады. Ағымдағы өтімділік коэффициенті 2008 ж 2007 ж –мен салыстыранда 25%-ға қысқарды.

6-кесте. Кәсіпорынның  табыстылық коэффициенттері

 

Көрсеткіштер	2007жыл	2008жыл	Ауытқу
			+,-	%
1. Жалпы активтердің табыстылық  деңгейі	-3,94	-4,58	-0,64	-
2.Ағымдағы активтердің табыстылығы	-16,4	-19,4	-3	-
3. Меншік капиталының табыстылық  коэффициенті	0,35	0,30	-0,05	85,7
4. Өткізілген өнімнің табыстылығы	-67,1	-55,4	-11,7	-

 

Келесі көрсеткіштер тобы-кәсіпорынның табыстылығын сипаттайтын  көрсеткіштер. Бұл көрсеткіштер екі  жыл бойы теріс мәндерге ие . Мұның  себебі, депоның әкімшілік шығындары, қосымша қызмет көрсету шығындары көбейіп кеткенінен болып отыр. Меншік капиталы оң мән көрсетіп отырса да, 2008 жылы 14,3 %-ға кеміді. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына талдау жасайтын болсақ, қаржылық тәуелсіздік дәрежесін көрсететін меншікті капиталды шоғырландыру коэффициенті – 2008 жылы  алдыңғы жылмен салыстырғанда 2,3-%-ға артты. Ал қаржылық тәуелділік коэффициенті болса, 0,2 % -ға кеміді, демек бұл депоны қаржыландыруда қарыздық қаражаттардың үлесінің кемігендігін көрсетеді. Ағымдағы берешек коэффициенті 33,3 %-ға өссе, қарыздарды меншік капиталмен жабу коэффициенті небары 0,1 %-ға қысқарғанын байқауға болады.

 

7-кесте. Кәсіпорынның  қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын  көрсеткіштер.

Көрсеткіштер	2007 жыл	2008 жыл	Ауытқу
			+,-	%
1. Меншікті капиталды шоғырландыру коэффициенті	0,475	0,486	0,011	102,3
2. Қарыздық капиталды шоғырландыру  коэффициенті	-11,3	-15,5	-4,2	-
3. Қаржылық тәуелділік коэффициенті	1,006	1,004	-,002	99,8
4. Ағымдағы берешек коэффициенті	12,3	16,4	4,1	133,3
5. Қарыздарды меншік капиталмен  жабу коэффициенті	1,004	1,003	-0,001	99,9
6. Қаржылық леверидж коэффициенті	0.998	0,997	-0,001	99,9
7. Тұрақты қаржыландыру коэффициенті	0,943	0,932	-0,011	98,8