Экономикалық өсу, оның элементтері және даму кезеңдері. Неоклассикалық және Кейнсиандық үлгілер

 

         Қазақстан  Республикасының статистика агенттігінің  мәліметтері бойынша жоғарыдағы  кестеде келтірілген деректерге  талдау жасайтын болсақ, Республикада  топ бойынша акционерлік қоғамдардың  қызмет көрсету түрлерінің ішінен  алғашқы орынды өндеу өнеркәсібі  алып отыр. Өндеу өнеркәсібінің  2008 жылғы мәліметтерін құрылыс  саласымен  салыстыратын болсақ, оның 47,8 %-ға өскенін көруге болады.   Екінші орында саудада қызмет көрсету, ал үшінші орынды көлік және байланыс қызметі алып отыр. 2008 жылы саудада қызмет көрсету көлік және байланыс саласына қарағанда әлдеқайда жоғарғы көрсеткіштерге ие болды, ол 55,3 %-ға артты. Аймақ бойынша қарастыратын болсақ ең жоғарғы көрсеткіш Алматы қаласының үлесіне тиіп отыр. 2004 жылы акционерлік қоғамдар саны небары 1042 болған, ал 2008 жылы олардың көлемі 1174-ке дейін жетті, яғни  оның 2008 жылды 2004 жылмен салыстырғанда 12,7 %-ға өскенін байқауға болады. Статистика агенттігінің 2008 жылғы мәліметтеріне сүйенсек, Қазақстанның өзге де аймақтарында қызмет атқаратын акционерлік қоғамдардың көбі Алматы облысы (225), Оңтүстік Қазақстан облысы (199),Солтүстік Қазақстан облысытарында  (114), шоғырланған.

Сонымен қатар  келесі кестеде келтірілген мәліметтерді пайдалана отырып, Республикадағы барлық акционерлік қоғамдардың өндірістік және қаржы шаруашылық қызметін талдауға мүмкіндігіміз бар.

 

2-Кесте. Қазақстан Республикасындағы  Акционерлік

қоғамдардың 2004-2008 жылдар аралығындағы өндірістік және шаруашылық қызмет нәтижелері.

 

Көрсеткіштер.	2004		2005	2006	2007	2008	2008ж-2004ж-%-бен
1.Өндірілген өнім көлемі.	1133502,0		1255514,4	1492672,2	1834433,0	2166810,2	191,2
2.Сатылған өнім көлемі.	1066900,3		1165198,5	1384357,8	1707284,8	2011767,8	188,6
3.Cатудан түскен табыс.	1505236,1		1629764,5	2028587,0	2525476,0	3157967,2	2,9 есе
4.Қарапайым қызметтен болған барлық  шығыстар	1552039,2	1733308,5		1844105,7	2297027,3	2672517,0	172,2
5.Таза табыс.	187142,0	145706,9		239199,0	341183,7	523220,9	2.8 есе
Ескертпе: ҚР-сы Статистика агенттігі  мәліметтері негізінде әзірленді.

        Бұл кестедегі  мәліметтерге қарай отырып өндірілген  өнім көлемінің 2008 жылдың 2004 жылмен  салыстырғанда 91,2 пайызға өсіп  отырғанын байқаймыз. Ал сатылған  өнім көлемі 88,6 %-ға өсті. Сонымен  қатар сатудан түскен табыс  мөлшері 2 есеге өскенін көріп  отырмыз. Кәсіпорынның таза табысы 2004 жылы 187142,0 мың теңгені құраса, 2008 жылы 523220,9 мың теңгеге дейін  жетті. Демек оның 2,8 есе %-ға  ұлғайғанын байқауға болады. Республикадағы  акционерлік қоғамдардың 2004-2008 жылдар  аралығында өндірістік, қаржы сфераларында  тиімді қызмет атқарғанын аңғаруға  болады. 

 

ІІ . АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМ  қызметінің тиімділігін талдау.

 

2.1 «Қазақстан темір  жолы»ұлттық  компаниясы» акционерлік қоғамының   құрылу тарихы

 

Тәуелсіздік алған Қазақстанның көлік қатынасында  темір жолдың маңызы ерекше зор. Қазіргі  кезде Қазақстан темір жолының  үлесіне көлік қатынасының барлық түрлері бойынша тасылатын жүктің төрттен үш бөлігі,сондай-ақ жолаушылар тасымалының тең жарымы тиеді.Темір  жолдарды техникалық жағынан қамтамасыз ету және жүк тасу жәнінде Қазақстан  ТМД елдері арасында Ресей мен  Украинадан кейінгі үшінші орынды алады.

1997 жылғы  31 қаңтарында Үкімет қаулысымен  Алматы,Тың және Батыс Қазақстан  темір жол бөлімдері біріктіріліп, республикалық мемлекеттік “Қазақстан  темір жолы ” кәсіпорны құрылды.  Ал 2001 жылы бұл мемлекеттік кәсіпорын  Үкіметтің қаулысымен “Қазақстан  темір жолы” ұлттық компаниясы  акционерлік  қоғамына  айналдырылды.

“Қазақстан  темір жолы” ұлттық компаниясы»  акционерлік қоғамының  басқару  құрамына департтаменттер, жеке басқармалар, кәсіпорынның жергілікті жерлердегі  бөлімдері т.б. кіреді. Бұдан басқа  оған халықты қажетті тауарлармен  қамтамасыз ететін, денсаулық сақтау, құрылыс, жолды жөндеу, ғылыми экономикалық жобалау, телефон-телеграф байланысы, станциялар жанындағы жолдарда жүктер айналымын қамтамасыз ету басқармалары қарайды.

Қазақстанның  темір жолының магистралын тиімді пайдалануда оның материалдық техникалық базасын нығайту, қазіргі кезеңнің жаңа техникасы және технологиясымен  жарқтандырудың маңызы өте зор. Бұл  бағытта соңғы жылдары едәуір ілгерушілік орын алған. Темір жолды  жаңа техникамен жарақтандыру ең әуелі  локоматив шаруашылықтарын қазіргі  кезеңдегі талаптарға сай жақсартумен  сипатталады.

Осыған орай тек 2007 жылы “Қазақстан темір жолы”  республикалық мемлекеттік кәсіпорны  бойынша 18 жөндеу, 28 локомотив депосы мен жөндеу кәсіптік кооперативтері, 41 техникалық қызмет ету пункті, 61 темір  жолды керек жарақтармен қамтамасыз ету пункті және 3 тепловоздарды  жуып тазартатын пункттер ұйымдастырылды. Қазірде Қазақстан темір жолының  вагон шаруашылығына 16 пайдалану  вагон депосы, 12 жөндеу депосы мен 4 вагон жөндеу ұжымы, 90 вагондарды техникалық жағынан күту, 56 пойыз және пойыздарға тіркелген вагондардың бұзылуын бақылайтын бекеттер қарайды .

Сонымен республикамызда 16 пайдалану вагон деполарымыздың ішінде Семей пайдалану вагон депосын зерттеуге алуды ұйғардым.

      Қазақстанда ірі  өндіріс орындарының ашылуымен  қатар жылдам қарқынмен темір  жол желілері де көптен салынып  дами бастады.1998 жылдың  басында  Cемей вагон депосын құру туралы  шешім қабылданды. 1999 жылдың қараша айында 806 километрлік Шар стансасынан Локоть стансасы телімінің соңғы буыны салынып болған кезде, Семейдің Қаражыра көмір кенін тасымалдауға жол ашылды.

Семей бөлімшесі  арқылы жолаушылар таситын алғашқы  вагондар жүре бастады, ал жүк вагондары  көмір, кен, астық, құрылыс материалдары тасымалданды.

"Ол кезеңде  темір жол желісінің екі осьті  вагондардан тұратын поездар  жүретін бір жолдық бағыты  ғана бар болатын. Кейін әр  типті тарту аспаптары, көтергіш  механизмдері бар төрт осьті  вагондардан тұратын поездар  жүре бастады. Жылжымалы механизмдерді  жөндеуші слесарлар тетіктерді  қолмен тасыды, жарық болмай, түнгі  мезгілде керосинмен жанатын  шамдар пайдаланылды, ал поездарды  жарақтандыру қолмен жүргізілді, қажетті қосалқы бөлшектер өгіздерге,  кейін аттарға тиеліп тасымалданды" - деп естелік айтады бүгінде  сол уақыттың көзкөргендері.

Вагон депосының  құрылысы ұзақ жылдар бойы толық аяқталған  жоқ, кезең-кезеңмен құрылысы жүргізіліп, жаңарып отырды,  тұрмыстық корпус салынды, кейін құрал-жабдық цехы, теплица  пайдалануға берілді, кейіннен доңғалақ жұптарын жөндеуге арналған доңғалақ  тығыршық цехы салынды.

2000 жылдың  шілде айында "Семей вагон депосының  кепілді учаскелерінің шекарасын  ұлғайту туралы" № 345 - Ц бұйрығы  негізінде Жана-Семей, Защита, Лениногорск,  Зыряновск, Бухтарма, Серебрянка  қосылды. "Қазақстан темір жолы" республикалық мемлекеттік кәсіпорны  бас директорының 2001 жылдың 09 наурызындағы  № 524 - Ц бұйрығына сәйкес 2001 жылдың 01 желтоқсанынан бастап депоның  жөндеу цехтары пайдалану жүйесінен  бөлінді.

2001 жылдың  шілде айынан бастап Семей   вагон депосы  «ВЧД -23» АҚ Семей  пайдалану вагон депосы болып  өзгертіліп, Шұлғауов Сайлаубек  Тұралықұлы директор болып тағайындалды.

Жаңа Дегелен  темір жол желісінің ашылуына байланысты депо учаскелерінің қатарына Ауыл станциясындағы вагондарға техникалық қызмет көрсету пункті, Локоть станцияларында вагондарға техникалық қызмет көрсетуді  бақылау пункттері, бақылау қосындары  қосылды.

Бүгінгі таңда  «ВЧД -23» АҚ Семей пайдалану вагон  депосының қарамағында 8—вагондарға  техникалық қызмет көрсету пункті, 3—вагондарға техникалық қызмет көрсетілуді  бақылау пункті, 21—бақылау қосыны жұмыс  істейді. Депоның қызмет көрсету  аумағының жалпы ұзындығы 1591,4 километрді құрайды.

 

 

 

 

 

 

2.2 «ВЧД-23» Семей пайдалану вагон  депосының өндірістік-шаруашылық  қызметін талдау.

 

Семей пайдалану  вагон депосы "Қазақстан темір  жолы" ұлттық компаниясы" акционерлік  қоғамының филиалы болып табылады және филиал қызметінің аумақтық шекарасында  магистральдік жолдармен жылжымалы  құрамның айналымын қамтамасыз ету  мақсатында құрылған.

  Филиал қызметінің негізгі мақсаттары:

- жоғары  сапалы техникалық қызмет көрсету  және жылжымалы құрамды жүк  тасымалдауға дайындауды қамтамасыз  ету;

- темір жолдарды  техникалық пайдалану ережелеріне  сәйкес поездар қозғалысының  қауіпсіздігін қамтамасыз ету  болып табылады.

       Айтылған міндеттер мен мақсаттарға  жету үшін Филиал келесі қызмет  түрлерін жүзеге асырады:

- вагондарға  техникалық қызмет көрсету және  оларды қолданыстағы ережелер  мен тәртіпке сәйкес жүк тасымалдауға  дайындау;

-  құрылғылар  мен жабдықтарды іске жарамды  күйде күту және тиімді пайдалану;

-  ғылым  мен техниканың, озық тәжірибенің  жаңа жетістіктерін енгізу;

-   өндірістік  қуатты толық пайдалану,

-   еңбек  процестері механизациясының деңгейін  көтеру;

- өндірістік  тәртіпті қатаңдату, кадрларды  дайындау және біліктілігін арттыру  жөнінен шаралар жүргізу;

-  поездар  қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз  ету, жұмыстағыақаулы жағдайлардың  алдын алу шараларын әзірлеу  және жүзеге асыру;

- еңбек талаптарын  жақсартуды қамтамасыз ету, жұмыс  орындарын ұйымдастыру және қауіпсіздік  техникасының нормалары мен өндірістік  санитарияны сақтау;

- қоршаған  ортаны ластанудан және Филиал  қызметінің нәтижесінде туындайтын  басқа да зиянды әсерлерден  қорғауды қамтамасыз ету;

- материалдарды,  отын мен электр қуатын үнемдеп  жұмсау жөнінен шаралар жүргізу;

- тасымалдаудың  өзіндік құнын төмендету және  өндіріс тиімділігін арттыру  болып табылады.

      Вагон депосының пайдалану қызметінің  негізгі өндірістік көрсеткіштеріне  келетін болсақ, олар жүк және  жолаушылар вагондарына техникалық  қызмет көрсету, вагондарды жүк  тиеуге дайындау, жүк вагондарын  жуу және күнделікті ағытып  жөндеу т.б. жұмыстармен айқындалады.

Қазіргі уақытта  Қазақстан Республикасының әлемдік  сауда ұйымына енуіне байланысты "Қазақстан темір жолы" Ұлттық компаниясы" акционерлік қоғамының "Семей пайдалану вагон депосы" филиалында ISO 9000:2000 стандарттарға сәйкес сапа менеджменті жүйесін енгізу бойынша қарқынды жұмыс жүргізілуде. Бұл өз кезегінде компанияның клиенттерімен және серіктерімен өзара қарым-қатынаста сапалы, жаңа деңгейге көтерілуіне жол ашпақ.

Семей пайдалану  вагон депосының ұжымы бүгінгі  таңда жылжымалы құрамның сенімділігін арттырумен қатар, поездар қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз ету, вагондарға техникалық қызмет көрсету саласын  жақсарту,өндірістік көрсеткіштерді орындауға  бағытталған жоспарлы жұмыс үдесінен шығу жолында еңбектеніп жатыр. 

Енді кәсіпорынның экономикалық әлеуетін бағалау үшін оның техника-экономикалық көрсеткіштерін анықтау қажет. Ол төмендегі кестеде  көрсетілген.

3-кесте. «ВЧД-23» АҚ  Семей пайдалану вагон депосының   техника-экономикалық көрсеткіштері.

 

№	Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2007жыл	2008жыл		Ауытқу
						+,-			%
1	Өткізілген өнімнің түскен табыс(түсім)	Мың теңге	7438	10907		3469			146,6
2	Өткізілген өнімнің өзіндік құны	Мың теңге	478875	566698		87823			118,3
3	Жалпы табыс	Мың теңге	-471437	-555791		184354		-
4	Кезең шығындары	Мың теңге	29302	49771		20469			169,9
5	Негізгі қызметтен түскен табыс	Мың теңге	-500739	-605562		-104823			-
6	Негізгі емес қызметтен түскен табыс	Мың теңге	1635		1203		-432		-
7	Салық салуға дейінгі жиынтық табыс	Мың теңге	-499104		-604359		-105255		-
8	Таза табыс	Мың теңге	-499104		-604359		-105255		-
9	Өткізілген өнімнің 1 теңгесіне кеткен шығын	Теңге	68,3		56,5		-11,8		-
10	Өнім рентабельдігі	%	-104,6		106,9		-2,3		-
11	Сату рентабельділігі	%	-6,7мың есе		-5,5 мың есе		-1169		-
12	Өндіріс рентабельділігі	%	-3,7есе		-4,3 есе		-0,6 есе		-
13	Жұмыскерлер саны	адам	618		631		13		102,1
14	1 жұмыскердің еңбек өнімділігі	Мың теңге	469,2		517,7		48,5		110,3
15	Жұмыскердің жылдық еңбек ақы қоры	Мың теңге	289964		326868		36904		112,7
16	1 жұмыскердің орташа айлық еңбекақысы	Теңге	39099,8		43168,0		4068,2		110,4
17	НҚ орташа жылдық құны	Мың теңге	96020,5		98111,5		2091		102,2
18	Амортизация мөлшері	%	442,8		460,0		17,2		-
19	Айналым құралдарының орташа жылдық құны немесе қалдығы	Мың теңге	30366,5		31176,5		809,5		102,7
20	1 айналым ұзақтығы	күн	1496		1043		-453		69,7
21	Айналым коэффициенті		0,2		0,3		0,1		150
22	Қор қайтарымдылығы	Теңге	0,07		0,11		0,04		157,4
23	Қор сыйымдылығы	Теңге	12,91		8,99		3,92		69,6
24	Қормен қарулану	Мың теңге	155,4		155,5		0,1		100,1
25	Амортизация сомасы	Мың теңге	425195,5		451359,5		26164		106,2