Бұл бағаны кәсіпорынның немесе  ұйымның өзі жоспарланған дайындау  – тасымалдау шығындарын ескере  отырып есептеп шығарады.Жалпы  материалдық қорларды есептеуде  заттай және ақшалай өлшемдер  қолданылады.

       4.1  Материалдық қорлардың қоймадағы есебі

       Материалдар өздері сақталып тұрған жері бойынша, яғникәсіпорын қоймасында және кәсіпорын бухгалтериясында есептеледі. Материалдық қорлардың қоймадағы есебінің дұрыс ұйымдастырылуы олардың дұрыс сақталуына, қоймадағы жұмыстың қалай қойылатындығына байланысты. Қоймада материалдық қорлардың әрбір түрлері, сорттары бойынша бөлек сақталуы тиіс. Материалдардың маркасы, сорты, көлемі, номенклатуралық нөмірі, өлшем бірлігі, сақталып тұрған материалдардың мөлшері, тағы да басқа көрсеткіштерікартон немесе фанерге жазылып, материалдарға байланып немесе жапсырылып қойылады. Қоймадағы және цехтағы материалдық талдамалы есебі белгіленген түрі бойынша олардың ішінде сорттары мен маркаларына орай жүргізіледі. Қоймада материалдық қорлардың тек қана сандық есебі жүргізіледі.Материалдардың әрбір номенклатуралық нөмірі бойынша бөлек үлгілі түрі М-17 карточкасы ашылады.Бұл карточкада материалдық қорлардың аты, мөлшері, көлемі,сорты, өлшем бірлігі,номенклатуралық нөмірі және есептеу бағасы көрсетіледі. Бұл карточканы жаңадан кіріске алынған материалға кәсіпорынның бухгалтериясы дайындап, одан кейін кіріс ету ордерімен тізілім бірге қоймаға беріледі.Қойма қызметкері немесе қойма меңгерушісі алынған карточкаға материалдық қорлардың қай жерде сақталып тұрғаны жайлы деректер толтырады.Материалдардың кіріс-шығысының сорттық сандық есебін сол материалдарға жауапты адам жүргізеді. Кеибір жағдайда материалға жауапты адамның келісімі бойынша қойманың карточкалық есебін жүргізу жұмысы басқа адамға,яғни есепшіге немесе операторға жүктелуі мүмкін.Материалдардың түрі номенклатуралық нөмірі аз болатын кәсіпорынның қоймаларында бұл карточкалардын орнына материалдар есебін тиісті түрде жүргізуге даиындалып жасалған сорттық есеп кітабында қойма есебінің карточкасындағы деректер болуы қажет.Қоймашы белгіленген тәртіп бойынша алғашқы құжаттардың негізінде материалдардың кіріске алынуын және есептен шығару операцияларын, олардың іске асырылған күнін қойманың есеп карточкасына  жазып, онда материалдық құндылықтырдың сол күннің  соңындағы қалдығын  шығарып отыру керек.Бұл карточкада материалдардың қалдығы әрбір опериядан кеиін шығарылып отырылады.

      Айта кететін жағдай, ай соңында буғалтерияға ондағы көрсетілген материалдың алынған немесе алынып болмағанына болмағанына қармастан шектеулі-заборлық карточкасының барлығы тапсырылуы керек. Толық алынып болмаған материалдар үшін келесі айға жаңа шектеулі-заборлық карта жазылып береді.Қоймашы материалдардың қоймалық сорттық есеп карточкасының деректері негізінде жабдықтау бөліміне материалдардың әр номенклатуралық түрінің қалдығы оның тұрақты қор мөлшерден ауытқуы, көптен бері пайдаламай жатқан материалдар жайы деректер беріп отырады. Қоймалық сорттық карточкалық дұрыс жүргізілуін буғалтерия бақылап отыруы керек.Бухгалтериа қызметкері жиі-жиі қоймашымен қоймадағы операцияларды жүргізуге негіз болған алғашқы құжаттардың дұрыс жазылуын,қоймалық сорттық карточканың дұрыс жүргізілуін және карточкадағы материалдар қалдығының дұрыс шығарылуын тексеріп отыруы қажет.Карточкадағы жазылған операциялардың дұрыстығын жәнеоны тексергені жайлы бухгалтерия қызметкері есеп карточкасының тиісті жеріне қол қояды.қоймалық-сорттық карточкадағы жазуды тексеру,қойма меңгерушісінің бухгалтерияға материалдарды кіріске алуы кезінде тапсырылатын есептерінің негізінде жүргізіледі.Қойма менгерушісінің бухгалтерияға тапсыратын құжаттары үлгілі түрі М-18А "Құжаттарды қабылдау-өткізу құжатына"тіркеледі.Материалдарға жауапты адамның келісімі бойынша бухалтерия  қызметкері әр операцияның дұрыстығын тексергені жайында және құжатты қабылдағаны жайында карточкаға қол қояды.Мұндай жағдайда  құжаттарды қабылдау және өткізу тіркелімін жасаудың керегі болмайды . Егер орталық қойма немесе цех қоймасы ұйымның басқармасынан қашық жерде орналасқан жағдайда жүргізілетін операциялардың дұрыс құжатталынуы,материалдарға жауап беретін адамның  есп карточкасын  дұрыс жүргізуі орталық бухгалтерияда тексеріледі.Мұндай жағдайда кіріс және шығыс ету құжаттары белгіленген уақытта тіркелімдермен  бірге бухгалтерияға табыс етілуі керек.Кәсіпорын орталығынан қашық жерде орналасқан қойма менгерушісі белгіленген күні бухгалтерияға 2 дана етіп материалдадын ай соңындағы қалдық тізімдемесі тапсыру керек. Тізімдеме құрамында өзгерісі бар материалдар бойынша жасалынып,онда тек қана материалдардың заңдық қалдығы көрсетіледі.Тізімдемеге цех,қойма, бөлімше бастығы және ол құжатты толтыру үшін қол қояды.Дұрыстығын тексеріп болғаннан кейін тізімдемені бір данасы жіберілген қателіктер жөніндегі ескертумен қоймаға қайтарылады.Материалдық есебін жедел оперативтік, бухгалтерлік, карточкасымен қатар үлгілі түрі М-20 қоймадағы материалдар қалдығын есептеу тізімдемесі жүргізіледі.Қойма менгерушісі карточкалардағы ай бойындағы жиынтық деректер бойынша материалдардың келесі айдың бірінші күніне қалған қалдықтарын осы тізімдемеге көшіріп жазады.Тізімдемеде материалдар қоймалық есепте қаралған  номенклатуралары бщйынша аралық шоттарға және синтетикалық шоттарға топталғаны күйінде көрсетіледі.Бухгалтериада материалдардың қалдығы олардың жоспарлаған есептеу бағасына көбейтіліп ай аяғына қалған материалдадың жалпы сомасы анықталады .

        4.2 Материалдардың бухгалтериядағы есебі.

        Материалдардың бухгалтериядағы талдамалы есебі сандық және ақшалай өлшемде жүргізіледі. Мұндай есепті ұйымдастырудың көп қыындығына байланысты бухгалтерияда талдамалы есепті ұйымдастыру жұмысы үздіксіз жетілдіріліп келеді. Есеп жұмысына есеп тіркелімінің өте ұтымды жаңа түрлері енгізіліп, есеп жұмысының тәртібі жақсартылып, есеп машиналары пайдаланылып, есеп беру жұмысы қысқартылып, жеңілдетудің басқа түрлері қолдаланылуду. Соңғы уақыттарға дейін ұйымдардың бухгаалтериялдарында материялдардың талдамалық сорттық, сандық, бағалық есебін карточкаларда жүргізіліп келді материалдардың кіріс етуіне, босатылуына жасалған әр құжат деректері тиісті корточкаға жазылуы керек ай соңында әр карточка бойынша материалдардың кіріске алуы мен шығыс етілуінің қорытындысы шығарылып тізімге жазылады.

     Айырмашылығы: қоймадағы карточкаларда сандық есеп қана жүргізілсе, бухгалтерияда карточкаларда сандық есеппен қатар олардың құндары да көрсетіледі. Бухгалтерияда материялдардың сорттық, сандық, бағалық есебін жүргізу көптеген адамдар күшін және уақытты керек етеді. Сондықтан да бухгалтерияда карточкалар мен айналым тізімдемелерін толтыру кеиде кешігіп отырады.Осыған байланысты сандық карточкалар орнына кеиінгі кезде сандық, сорттық, сомалық айналым тізімдемесін пайд болды . Бірінші бөлімде кіріске алынған материалдар жиынтық өзіндік құны жайлы деректер қолданылады.Сонымен қатар бұл бөлімде кіріске алынған материалдардыңнақты өзіндік құны мен есептеу бағасымен есептелген құнының арасындағы ауытқу мөлшері көрсетіледі. Екінші бөлімде әрбір қоймамен материалдарға жауапты тұлғалар бойынша материалдың қозғалысы тиісті шоттар бойынша көрсетіледі.

    4.3 Материалдық қорларды түгендеу.

      ҚР осы күнгі қолданылып жүрген ереже бойынша кәсіпорындар жылына кем дегенде бір рет өздерінің  меншігіндегі материалдық қорларына түгендеу жұмысын жүргізу керек.Түгендеу жұмысы міндетті түрде мынадай жағдайларда жүргізіледі.

     ●Жылдық есеп беру алдында  осының жұмыс істейтін қайта  өндіруші  ұйымдар,сондай-ақ дайындаушы  және басқада ұйымдар материалдар  мен шикізаттарға олардың қалдығының  азайған кезінде түгендеу жұмысын  жүргізе алады.

     ●Материалдық қорларды міндетті  түрде түгендеу материалдарға  жауапты адамның ауысуына байланысты, ұрлық және қианат  жасалғанда  сондай-ақ материалдық қорлар  бұзылғанда,табиғи апат, өрт болғанда,ұйым  таратылғанда т.б жағдайларда  жүргізіледі.

      Түгендеу-бұл барлық материалдардың әрқайсысын біртіндеп санап шығып, одан кейін материалдардың нақтылы қалдығын бухгалтерлік баланстағы  қалдығымен салыстыру.Түгендеу жұмысы  материалдардың түгел сақталуын қамтамасыз етудің басты құралы болып таб.Жергілікті түгендеу  комиссиясы материалдардың қалдығын өлшеу және санау арқылы олардың сақталып тұрған жерлері мен материалдарға  жауапты адамдар бойынша түгендеу тізімін жазып,кәсіпорынның бухгалтериасына  тапсырады. Түгендеу тізіміне  түгендеу комиссия сының барлық мүшелері  қол қоюы тиіс.Салыстыру тізімдесі түгендеу кезінде анықталған  нақтылы қалдығы,оның бухгалтерлік  есептегі қалдығына  сәикес келмейтіні тауарлық-материалдық қорлар бойынша жасалады. Салыстыру тізімдемесінде  артық немесе кем шыққан мтериалдық құндылықтар бухгалтерлік есепте көрсетілген бағасымен есептеледі.Түгендеу комиссиясы барлық артық немесе  кем шыққан материалдар  жөнінде оларға жауапты тиісті адамдардан жазбаша түсінік алуға тиіс.СЧ Кәсіпорындағы материалдық-қорларды түгендеу нәтижесі бухгалтерлік есепте түгендеудің біткен айында көрсетілуі тиіс. Кем шыққан және бүлінген материалдардың құны кінәлі адамнан қағида бойынша бөлшек сауда бағасымен өндіріледі.

Қолданылған әдебиеттер

1.Бухгалтерлік  есеп теориясы және негіздері  (Қ.К.Кеулімжаев;Н.А.Құдайбергенов)  "Алматы.Экономика 2006ж" 

2.Бухгалтерлік есеп оқулық 1 (Ж.С.Толпаков) "Караганды 2009"

3. Бухгалтерлік есеп оқулық 2 (Ж.С.Толпаков) "Караганды 2009"                                                                                                                                                                                                                                                                                                    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                         Жоспар

1. Тауарлық – материалдық қорлардың ұғымы,міндеттері.

 1.1 Тауарлық – материалдық қорлардың ұғымы, классификациясы және    бағалануы.

 1.2 Тауарлық – материалдық қорлардың жіктелуі.

1.3 Материалдық құралдарды түгендеу.    

  2.1.2 Кәсіпорынның қоймасына тауарлы – материалды қорлардың түсуін                құжаттық рәсімдеу.

2.2 Тауарлы материалдық  қорларды бағалау әдістері

3.1 Материалдық  қорлардың қоймадағы есебі             

4.1 Материалдардың  бухгалтериядағы есебі.

4.2 Материалдық  қорларды түгендеу.