Тауарлық- материалдық қорлардың ұғымы,міндеттер

1. Мынадай материалдық құндылықтар қоймаларға келіп түсіп, кіріске алынады: 20-шы «Материалдар» бөлімшесінің шоттары (1310) дебеттеледі де, ҚР-да ҚҚС төлеушілерден түскен материалдық материалдық материалдардың құнына, 1420-ші «Қосылған құн салығы» шоты дебеттеліп – жабдықтаушылардың жалпы салықтық шот-фактурасындағы саласына 4110- шоты белгіленеді.

2.Негізгі  құралдарды жоюдан алынған материалдарды кіріске алған кезде: 1310 «Шикізаттар мен материалдар» шоты дебеттеледі де,727 « Негізгі емес қызметтен түскен басқадай табыстар» шоты кредиттеледі.

3.Өндірістегі алынған шоттарда, өндіріс қалдықтары, өндірістен қоймаларға қайтарылған материалдар кіріске алынған кезде:

1310 «Шикізат пен материалдар» шотының дебетінен және

2930 «Аяқталмаған  құрылыс»,

8040 «Үстеме  шығыстар», 

826 «Зілзала апаттарынан болған шығын »,

8011, 8041,8048, 8048– « Материалдар» шоттары кредиттеледі.

4.Кәсіпорынға тиесілі емес қоймаларда материалдарды                                                                                                         

  тасымалдау, түсіру, сақтау жөніндегі шығыстар төленді.  

                                            Д^т                                   К^т                            

1310                      4110, 1250, 1060, 1010, 3350, 3420,4220.

5.Қоймадан  берілген материалдардың шығысы:

                                                   Д^т                                       К^т                            

        1) 1310                                   1310

        2) 901, 921, 931, 940, 951.    201-208

        3) 821                                     1310

        4) 845                                     1310

Егер ТМҚ келісім шарттағы бағасы бойынша сатылса, онда 1210, 321-323 шоттары дебеттеледі де, 727 кредиттеледі.

Синтетикалық  және аналитикалық тауарлар жалпы соманың көрсеткіште № 11 журнал –ордерде кредит шоты 1330 «Сатып алынған тауарлар» сату мекемесі

Бойынша түгелімен. № 11 журнал –ордерде, сонымен қатар, 30 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің берешегі», 32 «Еншілес ұйымдардың дебиторлық берешгі» және 70 «Негізгі қызметтен түсетін табыс» бөлімшесінің шоттарында арналған.

Аналитикалық  құн есебі тауарлар қозғалысын МЖА – ға «Материалдардың қозғалысы бойынша ведомосіі» құжатын пайдалануға болады, оған № 6 журнал –ордер арналған.

Ұсынылатын  «Материалдардың қозғалысы бойынша ведомосі» құжаты енгізілген өзгерістерді ескергенде келесідей болады.Өзіңізге белгілі, журнал –ордерлерге және ведостарға бірінші ретті құжаттар негізінде, тауарлы есеп беруге қосымша салынған, олардың түсу уақытын ескере отрып.

Сауда кәсіпорындарына бір ведомос жүргізу ыңғайлы, себебі көптеген жеке ведомостарды жазбауға рұқсат етеді. «Материалдардың қозғалысы бойынша ведомос» әрбір вариантта сату бірлігіне бір жол арналады, ол кезектілік сату бірлік көшірмесіне сай келеді. Арналған жол әрбір ведомосте тұрақты және жол нөмірі тұрақты болуы және жол нөмірі тұрақты болуы тиіс. Сол нөмір мен жолды тауарлық есеп беруде көрсетіп кету керек. Бұл МЖА ай соңындағы соңғы көрсеткіштерді тез тауып тексеру үшін керек.

Ведомостегі жазуларды тауарлық бірлікпен атын көрсетумен басталады, сосын күнін және тауарлы есеп берудің нөмірі және шығыс шотарының тауарлардың есеп беру бөлігі ведомоске көшіріледі. Содан кейін жиынтық сома дебет 222 «Сатып алынған тауарлар» және 331 «Орын толтыруға жататын қосымша құн салығы» және олар 15 бөлімшеде «Кіріс бойынша тауарлар жиынтығы» және сома 10 графасы 16 «Барлық кіріс ыдыстар бойынша» ауыстырылады. Содан кейін осы түрдегі шығыс құжаттарының жиынтығы бойынша шығыс есептеледі.    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    2.2 Материалдарды  есептеуді  ұйымдастыру          

    Ұйымның типтік  бухгалтерлік есепшоттар кестесінің екінші бөлімінде «Материалдар» есебі мына шоттарда жүргізіледі.

• шикізат пен материалдар;
• сатылып алынған жартылай фабрикаттар;
• отындар;
• ыдыс және ыдыстық материалдар;
• қосалқы бөлшектер;
• басқадай материалдар;
• өңдеуге берілген материалдар;
• құрылыс материалдары.

       Шикізаттар мен материалдар шотында өндірілетін өнімнің құрамына кіріп, оның негізін жасайтын немесе өнімді дайындағанда  оның керекті құрастырушысы болып табылатын шикізаттар мен негізгі материалдардың, өнім өндіруге қатысатын немесе шаруашылық қызметіне сондай-ақ техникалық мақсатқа пайдаланатын, өнім өндіру үдерісіне әсер ететін материалдардың ұйымдардағы есебі, олардың кіріске алынуы мен шығыс етілуі есептеледі.

     Сатылып  алынған жартылай фабрикаттар шотында өндіріліп шығарылатын өнімді жинақтау үшін сатылып алынған өңдеу және жинақтауды керек ететін жартылай фабрикаттардың, жинақтауыш бұйымдардың , бөлшектердің кәсіпорындағы есебі жүргізіледі.

      Отындар деп аталатын шотта тасымалдау құралына пайдаланатын, сондай – ақ өндірістің технологиялық қажетіне, энергия өндіруге және үйді жылытуға пайдаланатын (мұнай өнімдері мен фтор, газ, көмір тағы да басқа) отындардың қалдығы және кірісі мен шығысы есептеледі.

     Ыдыс және ыдыстық материалдар шотында ұйымдағы ыдыс  және ыдыстық материалдардың барлық түрлерінің (шаруашылық құралы ретінде пайдаланатындардан басқасы), сондай – ақ ыдыстарды өндіріп (жасап) шығаруға, оларды жөндеуге арналған материалдар мен бөлшектердің кіріске алынуы мен шығыс етілу есебі жүргізіледі.Жабдықтаушы, өткізуші немесе саудамен айналысатын кәсіпорындар тауарлар салынған ыдыстарды «сатылып алынған тауарлар» шотында есептейді.

      Қосалқы бөлшектер деп  аталатын шотта ұйымның пайдалануындағы машиналар мен жабдықтарды, тасымалдау құралдарын және тағы сол сияқтыларды жөндеуге, мүжілген жерлерін ауыстыруға арналған қосалқы бөлшектердің кірісі мен шығысы және қалдығы есептеледі.

     Басқадай материалдар деп аталатын шотта өндіріс қалдықтары, түзетілмейтін өндіріс ақаулары, ұйымның өзінде материал, отын немесе қосалқы бөлшек ретінде пайдалануға жарамайтын есептен шығарылған негізгі құралдарды бұзғаннан алынған материалдардың, металл сынықтарының есебі жүргізіледі.Сонымен қатар бұл шотта ауыл шаруашылық кәсіпорындары өз өндірісіне қажетті тұқымдары, отырғызылатын көшеттерді, мал азығын дайындаудағы  тыңайтқыштарды, ауыл шаруашылық дақылдардын дайындауда зиянын тигізетін жәндіктермен күресу үшін пайдаланатын улы химикаттар мен дәрі – дәрмектерді және тағы да басқа материалдарды есептейді.

     Өңдеуге берілген материалдар шотында  қайта өңдеу үшін басқа ұймыдарға берілген, келешекте өңдеуден алынған бұйымның өзіндік құнының құрамына кіретін  материалдар есептеледі.

      Құрылыс материалдары атты шотта тікелей құрылыс салуға және монтаж жұмыстарына, сондай – ақ құрылыс бөлшектерін дайындауға пайдаланатын материалдар және құрылыс қажетіне керекті басқадай материалдар есептеледі.

      

       3.1 Тауарлы материалдық қорларды бағалау әдістері

     Материалдық қорлар бухгалтерлік есепте мына әдістер негізінде бағаланады:

      1.Арнаиы сәйкестірілген есетеу  әдісі

      2.Орташа өзіндік құнын есептеу  әдісі

      3.ФИФО әдісі 

      4.ЛИФО әдісі 

      Арнайы сәйкестендірілген есептеу әдісі

     Арнайы сәйкестендірілген есептеу әдісі әдетте бірімен бірін алмастыруға болмайтын немесе кәсіпорындар ерекше тәртіппен пайдаланылатын (Асыл металдардың,асыл тастардың және т.б.) нақтылы бір материалдық қорлардың бағасын есептеуге арналған.Бұл әдіс жұмсалған материялдар мен істелген жұмыстардың нақты өзіндік құнын есептеп шығаруды көздейді. Сондай-ақ бұл есептеу әдісі сатып алғанына немесе кәсіпорынның өзінде өндірілгеніне қарамстан арнаулы жоспарлауға арналған материалдың өзіндік құның есептеуге арналған.

      Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі

     Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі бойынша кәсіпорынға кіріске алынған әрбір материалдық қорлардың бағасы олардың кіріске алынғандағы шоты брйынша бағасын анықтау мүмкін болмаған жағдайда жүргізіледі. Материалдық қорлар тобының орташа өзіндік құныны ұйымдағы материалдардық қорлар тобының (түрінің) орташа өзіндік құны ұйымдағы материалдардың есепті айдың басындағы қалған қалдығының құнымен ай бойы кіріске алынған материалдар құнының жиынтығын (қосындысын) материалдардың ай басындағы сандардың қалдығымен ай бойы кіріске алынған тиісті материалдардың сандардың қосындысына бөлу арқылы анықталады.

    ФИФО әдісі

    ФИФО есептен шығарылған материалдық қорлардың алғашқы кезекте кіріске алынғандарының өзіндік құны бойынша бағалау әдісі болып табылады. Бұл әдіс қағидасы бойынша материалдық қорлардың бірінші кезекте кіріске алынғаны алғашқы болып, яғни бірінші кезекте шығыс етіледі деп жорамалданады. Кіріске алынған материалдар бірінен соң бірі алынғандағы кезегі бойынша шығыс етіледі деп есептелінеді. Бұл жағдайда ай соңында кәсіпорыннын қоймасында қалған материалдардың өзіндік құны соңғы кіріске алынған материалдардың бағасымен бағаланады.

     ЛИФО әдісі

     ЛИФО әдісі кәсіорынға ең соңғы кезекте кіріске алынған материалдар тобы бірінші болып шығыс етіледі немесе жұмсалады деген қағидаға негізделген, яғни алғашқы жұмсалатын немесе шығыс етілетінматериалдар кәсіпорынғаең соңғы кіріске алынған материалдардың тиістіөзіндік құны бойынша бағаланады. Ал ай соңында кәсіпорында қалған материадар алғашқы кіріске алынған материалдардың өзіндік құны бойынша бағаланады.

       Өндіріске босатылған және материалдық қоймадағы қалдықтары ФИФО және ЛИФО әдістері бойынша мына түрде есептелінеді.Мысалы: А – түрлі материалдар тобы

        ФИФО әдісі бойынша:

        Бірінші кіріс етілгендер, соңын ішінде: айдың басындағы кәсіпорынның қоймадағы материалдың қалдық саны 50 дана сомасы 5000 теңге, бірінші топтпмада кіріске алынғаны 100 дана сомасы 11000 теңге, екінші топтамада кіріске алынғаны 80 дана сомасы 9600 теңге, үшінші топтамада кіріске алынған материалдардың тек қана 20данасы сомасы 2600 теңге шығыс етіледі. Барлығы  250 (50+100+80+20) дана, сомасы  28200 (5000+11000+9600+2600) теңгенің материалдары.

        ЛИФО әдісі бойынша:

        Соңғы кіріс етілгендер, соңын ішінде: бірінші топтамада кіріске алынғаны 70 дана, сомасы 10500 теңге, төрлінші топтамада кіріске алынғаны 100 дана, сомасы 14000 теңге, Үшінші топтпмада кірске алынған 90 дана материалдық сомасы 117000 теңге, 80 дана сомасы 10400 теңге шығыс етіледі. Барлығы  250 (70+100+80) дана сомасы 34900 (10500+14000+10400) теңгеніңматериалдары.

       Материалдық қорларды ФИФО және  ЛИФО әдістермен бағалау барысында  материалдардың талдамалық есебін  олардың түрлері бойынша ғана  жүргізіліп қоймай, егер олар  әр түрлі бағамен сатып алынған  болса, онда келіп түскен материалдарды  олардың топтамасы бойынша есептеу  керек.

       Материалдар баланста нақты өзіндік  құны бойынша көрсетіледі. Сонымен  қатар материалдар өздерінің  топтамалық есебінолардың түрлері  бойынша ғана жүргізіп қоймай,егер  олар әр түрлі бағамен сатылып  алынған болса,онда келіп түскен материалдарды олардың топтамасы бойынша есептеу керек.

       Материалдар баланста нақты өзіндік  құны бойынша көрсетіледі. Сонымен қатар материалдар өздерінің топтамалық (синтетикалық) есебінде нақты өзіндік құнымен көрсетіледі де, ал талдамалық  есебінде жоспарлы есептеу бағасымен немесе келісілген бағасы бойынша көрсетіледі. Егер кәсіпорын материалдық қорлардың талдамалық есебін келісілген бағасы бойынша есептейтін болса, онда олардың нақты құны материалдық қорлардың сатылып алынған құны мен дайындау – тасымалдау шығындарының  қосындысынан тұрады. Бұлардың құрамына теміржол тарифі, көлік, ұшақ және басқа да тасымалдау құралдарының тарифтері, жарналар, материалды тиеуге, түсіруге кеткен шығындар, материалдық қорларды дайындаушылардың іссапары шығындары, қамсыздандыруға төлеген төлем және басқа да шығындар жатады.Егер материалдық қорлардың талдамалық есебі жоспарлы есептеу бағасы бойынша есептелетін болса, онда олардың нақты өзіндік құны жоспарлы есептеу құнына баға өзгеруінен болатын ауытқуларды қосу немесе алу арқылы анықталады.