Тауарлық- материалдық қорлардың ұғымы,міндеттер

05.01.02 күні  келіп түскеннен 50 *46                                                           -  2300 теңге

29.01.02 күні  келіп түскеннен 200 * 47                                                        -  9400 теңге

Ай соңына қалған бензиннің құны                                                               -  13950 теңге  

Енді сапасын бағалаудың тәсілдерін салыстыруға болады: 

                                                                                                                                           Жоғарыда келтірген кестеден көріп отырғандай, тауарлы – материалдық қорларды бағалаудың дұрыс әдісін таңдау кәсіпорынның таза табысын да, тұтас табысында , қаржылық жағдайына да мәнді әсер етуі мүмкін. Сондықтан оларды таңдағанда салыстырмалы қағиданы ұстаған жөн. Бір әдістен екінші бір әдіске көшер алдында, яғни екіншісінің біріншісінен басымдылығымен қатар мына жағдайларды да сақтау керек:

• шаруашылық жүргізуші субьектінің есептік саясатына өзгерістерді енгізу;
• бір әдістен екіншісіне көшуді, есепті жылдың басынан бастап енгізу;
• дер кезінде тауарлы – материалдық қорлар қалдықтарына да және өткен жылдардың тартылмаған табысына да түзетулерді енгізу.

Материалдың босалқы қорлардың барлық түрін есепке алу үшін 1300 «Қорлар» бөлімінің негізгі, активті мүліктік шоттары қолданылады. Бұл бөлімше құрамына төмендегі синтетикалық шоттар кіреді :

     1310 «Шикізат және маиериалдар»;

     7510 «Сатып алынған шала фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар, конструкциялар мен бөлшектер, детальдар»;

   7610 «Отын»;

    7620 «Ыдыс және ыдыстық материалдар»;

   7710«Қосалқы бөлшектер»;

   8010«Басқа материалдар»;

    8011 «Қайта өңдеуге берілген материалдар»;

    8012«Құрылыс материалдары».

1310 «Шикізат және материалдар» шотында шығарылатын өнімнің негізін салатын немесе өнімді жасап шығаруда оның компоненті болып табылатын қажет шикізаттар мен материалдарын есепке алады. Бұл жерде сондай-ақ өнімді шығаруға қатысатын шаруашылық, технологиялық және өндіріс процесіне септігін тигізетін көмекші материалдар есепке алынады.

Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектілер қажеттігінше әрбір шоттар бойынша субшоттар және материалдың есебі бойынша аналитикалық шоттар аша алады. Сонымен қоса, кәсіпорын өзіне жатпайтын материалдарды, баланстан тыс шоттарда есепке алады. (002,003).

Атап көрсетілген шоттар дебеті бойынша әртүрлі көздерден түскен тауарлы – материалдық қорлар операциялары, ал кредит бойынша тауарлы -  материалдық қорлардың әртүрлі бағыттар бойынша шығарылу операциялары көрсетіледі. Шикізаттар, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар, отын, қосалқы бөлшектер және басқа қосалқы материалдар кәсіпорын балансында өздерінің нақты өзіндік құнымен көрсетіледі.Осы баға бойынша құндылықтар синтетикалық есеп – тұрақты есеп бағасымен (келісімді немесе жоспарланған) көрсетіледі.

Мысал. «Шығыс» АҚ аяқ киімді өңдеу үшін, сары ЦЛ терісін жабдықтаушыларға тапсырыс берген, оның 1 дм 90 теңге (ҚҚС-мен) тұрады. Келісім шарт жасақан соң, «Шығыс» ААҚ-на тапсырыс берген материалы келіп түскен. Барлық келіп түскен терінің мөлшері 3555,6 дм құраған, ал оның сомасы 3200004 теңге болған. Тасымалдау шығыны (түсірушілер жалақасы – 300000 және әлеуметтік  - 56700

( 300000-300000*10%*21%)) 356700 теңге құраған. Түсіруге дейінгі қоймада сақтау шығыны 630000 теңге құраған. «Шығыс» ААҚ теріні өңдеудің тәсілін жетілдірудің арқасында, оның құнын 90 теңгеден 75 теңгеге дейін түсірген, нәтижесінде алынған терінің нарықтық бағасы 16,67 % төмендеген.

Біз бұл мысалда алынған терінің өзіндік құны 4545324 теңге немесе 1 дм –ты 127,84 теңге құраған:

• сатып алу бағасы  - 2758624 теңге (ҚҚС – сыз)
• ҚДШ  - 1156700 теңге  (800000 + 356700);
• Сақтау шығындары  - 630000 теңгк.

Енді біз осы операциялар бойынша жасалатын шоттар корреспонденциясын қарастырып көрейік. 

3ТМҚ синтетикалық  есебі мен материалдық қозғалысын есепке алу. 

Қоймалардан түскен құжаттар жік-жігімен жинақталып, жөнелту қағаздарымен жабдықталады, содан соң олардың деректерін бухгалтериядағы мәліметермен салыстырады. Құжаттың бірінші даналары кейінгі  есептік өңдеуге пайданылады, ал екінші даналары – материалдар сақталатын орындарда қалады, олар құндылықтар  топтары және номенклатуралық көшірмелері  бойынша орналасады. Олар анықтамалық  мақсатта қоймалар бухгалтериядағы  есеп деректерін  салыстыру тексеру  үшін пайданылады. Салыстырудан кейін  құжаттардың деректері кәсіпорында  белгіленген есеп топтары бойынша  материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы тізімдемесінде топтастыралады, ол тауарлы-материалдық құндылықтар  кірісі мен шығысы бойынша 20 «Материалдар»  бөлімшесінің жинақтаушы шоттары және материалдар топтары бойынша  жүргізіледі. Бұл тізімдемеді материалдардың әрбір тобы бойынша өткен айдағы құжаттардағы өткізу тізімдерінің топтары  бойынша материалдардың кірісі мен  шығысы салалық сипаттамасы көрсетіледі  және айдың басындағы қалдығы, ағымдағы құжаттардағы өткізу тізімдерінің топтары  бойынша материалдардың  кірісі мен шығысы салалық  сипаттамасы  көрсетіледі және айдың аяғындағы  әрбір жинақтаушы шоты мен материалдар  тобы бойынша қалдығы шығарылады. Материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы тізімдемесін көрсетіп өтемін.

Жинақтаушы  ведомосы қойма мен бухгалтерлік есептерінің мәліметтерін салыстыру  үшін пайдалынады, ол материалдар есебінің карточкасы мен материалдардың қалдық кітабы бойынша жүргізіледі.

Материалдардың  қалдықтарының кітабы бір ай бойы бухгалтерияда сақталады және оны  материалдардың қалдықтары туралы мәліметтерді алу үшін пайданылады. Айдың аяғында  кітап бухгалтериядан қоймаға беріледі, қойма меңгерушісі есепті жылдың аяғында материалдық құндылықтардың қалдықтарын оған түсіріп, өз қолын  қойып оны растайды. Материалдар  қалдықтарының кітабы кейінгі 1-3 күні бухгалтерияға тексеруге және топтар мен тауарлы-материалдық құндылықтарды  есепке алу жөніндегі шоттар бойынша  жинақталған есебі беріледі. Материалдардың қалдық кітабы төменде келтірілген.

Айдың аяғында  материалды жинақтап есепке алудың жинақтаушы тізімдемесіндегі қалдықтар туралы әрбір есептік топ бойынша  салалық түрдегі дерек материал қалдықтарының кітабындағы топтарының жиынтығымен салыстырылады.бұл деректер сәкес келуге тиіс, өйткені қоймадағы  және бухгалтериядағы жазбалар бір  құжаттың негізінде жазылады.

Бухгалтерияда материалдың жинақтама есебінің жинақтаушы тізімдемесінің негізінде  немесе материалдық жағынан жауапты  адамдардың материалдық құндылықтардың қалдықтары мен қозғалысы туралы есеп берулерінде «Материалдардың  ақша түріндегі қозғалысы» деген  тізімдемесі жасалынады. Бұл тізімдемеде  материалдық құндылықтардың қоймадағы  немесе материалдардың жауапты адамдар  арасындағы қозғалыс көрсетіліп, нақты  өзіндік құнымен есептік бағалары бойынша бір айдағы материалдық  құндылықтардың қалдықтары мен кірісі туралы деректері шығарылады. Олардың  негізінде материалдық салалық  және пайыздық ауытқулары анықталады. Табылған процент бойынша жұмсалған  материалдардық құндылықтардың нақты  құны шығарылады. Тізімдеме екі бөлімнен тұрады: тізімдеменің бірінші бөлімінде  кәсіпорында түскен материалдардыцң  нақты өзіндік құны мен есептік  бағасының арасындағы ауытқулар  анықталады. Тізімдеменің екінші бөлімінде  екінші бөлімін «Материалдардың  синтетикалық есебінің жинақтаушы ведомствосы» немесе «Материалдық құндылықтардың қозғаласы  менқалдығы туралы есеп беруі» мәліметтерінің негізінде жасалады. Бұл бөлімнің деректері 20 «материалдар» мен 22 «Тауарлар» бөлімдерінің шоттары жөніндегі мәліметтер Бас кітаппен салыстырылады.тізімдеменің екінші бөлігі төменде келтірілген.

Бухгалтерияда жинақтау ведомосінің немесе материалдың  жауапты адамдардың материалдық  құндылықтардың қалдығы мен қозғалысы  туралы есептемесінің негізінде  «Материалдардың ақшалай өлшемдегі  қозғалысы» деген № 10 ведомосі жасалады. № 10 ведомосі талдамалы есептің  деректерін материалдық құндылықтардың талдамалы есебінің көрсеткіштерімен ұйымдастыруға арналған. Келіп түскен материалдық құндылықтардың құны жинақталмалы шоттардың немесе есептік топтардың  келісімінде есептік бағалар  бойынша келтіріледі. Сонымен бірге  ведомосте сатып алынған материалдық  құндылықтарын нақты құнының  олардың есептік бағағсы бойынша  құнынан ауытқуының есебі жүргізіледі. № 10 ведомос материалдар шығыстарын шығыстың бағыты бойынша бөлуге қызмет етеді.

№ 10 ведомос  бірнеше бөлімнен тұрады: 1-ші бөлім нақты өзіндік құн бойынша жиынтық деректер мен ай ішіндегі келіп түскен материалдардың есептік құнын көрсетуге арналған. Бұл деректер әртүрлі журнал –ордерлерден ( №6, №10, №3, №7, №1 және т.б.) көшіріледі. № 10 ведомостің екінші және, одан кейінгі бөлімдері материалдың құндылықтарды сақталу жері бойынша кірісін, шығысын және қалдығын ақшалай өлшеммен көрсетуге арналған. Бұл деректер материалдық есеп берудің сальдолық жинақтаушы ведомостерінің негізінде толтырылады, ал оларда – материалдық құндылықтардың қозғалысы мен қалдығы есептік бағамен келтірілген. Материалдың толық нақты өзіндік құны есептік бағалар мен ауытқулар бойынша материалдар құнының саласы ретінде анықталады. Материалдың қозғалысын есепке алу жөніндегі жөніндегі шоттардың корреспонденциясын қарастырайық: