Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу ұйымдастыру

Күмәнді қарыздар бойынша резервтер шоты арқылы жүргізілетін операциялар

№	Операциялар мазмұны	дебет	Кредит
1	2	3	4
1	Күмәнді қарыздарға резерв жасалды	7440	1290
2	Күмәндіқарыздар бойынша құрылған резерв сомасының есебінен дебиторлық борыш  жабылды	1290	1210, 1280,2150, 1630
3	Жыл соңында күмәнді қарыздар бойынша  құрлған резерв сомасының артығы сторно етліді (қызыл сиямен)	7440	1290
4	Сатып алушының дебиторлық қарызы үмітсіз  қарыз ретінде есептен шығарылып  белгілібір уақыт өткеннен кеәін  бұл қарыз сомасы өтелгенде (есептен  осы есеп  беру кезеңінде жүргізілсе):	1290	1210, 1280, 2150, 1630
5	Сатып алушының дебиторлық қарызы үмітсіз  қарыз ретінде есептен шығарылып  белгілі бір уақыт өткеннен кейін  бұл қарыз сомасы өтелгенде (есептен  келесі есеп  беру кезеңінде жүргізілсе):	1050, 1030, 1010, 1030	6160

3.2  «Айна –CITY» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің сатып алушыларға жөнелтілген дайын өнім есебі

 

«Шаруашылық веріктестіктері» дегеніміз пайда табу мақсатына негізделген және жарғылық қоры құрылтайшылардың салған салымдарының үлесімен анықталатын коммерциялық ұйымдар немесе заңды тұлғалар болып табылады. Қазақстан Республикасындағы шарушылық серіктестіктер: толық серіктестік,сенім серіктестігі, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілікті серіктестік және акционерлік қоғамдар нысандарында

болуы мүмкін.   «Айна –CITY» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі өнімді жасасқан шарттарға сәйкес өткізеді. Солардың негізінде серіктестіктің өнім өткізу бөлімінде өнімді сатып алушыларға босатуға немесе жөнелтуге бұйрық накладнойы жазылады, өнімді қоймадан босатқаннан (түсіргеннен) кейін оларды есеп айырысу –төлеу құжаттарын жазу үшін бухгалтерияға береді. Бухгалтерияға сондай-ақ көлік ілесектері де келіп түседі, оларда теміржол тарифінің немесе су жолы фрактының сомасы көрсетіледі.

        Жөнелтілген  (босатылған) тауарлардың есебі 1210 –«Алынуға тиісті қарыздар» шотында «Өнімді өткізу есебі» тізімдемесінде немесе машина жазбаларында жүргізеді.

        Өткізу  ретінде жөнелтілген өнімнің  нақты өзіндік құны, осы өнімнің  қалдықтары мен өндірістен келіп  түскен бұйымдардың нақты өзіндік  құндарының олардың есептік бағалар  бойынша құндарына проценттік  қатынасы.Ай ішінде жөнелтілген  (босатылған) дайын өнімді табылған  проценттік қатынасы бойынша  нақты өзіндік құнына дейін  есептен шығарып, 1210 «Дайын өнім»  шотының кредитінен 7010 «Сатылған  дайын өнімнің өзіндік құны»  шотының дебетіне көшіреді.

        Ал  сатып алушыларға салықтың шот-фактуралар  мен төлемдік талап-тапсырмалар  берілген кезде: 1210 шот дебеттеліп, 6010 «Дайын өнімді (тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді) сатудан алынатын  кіріс» және 3130«Қосылған құн салығы»  шоттары кредиттеледі.

   Тауарларды одан  әрі экспортқа сату үшін алатын  сыртқы сауда ұйымдарында 222 «Алынған  тауарлар» шотының, «Экспортқа  арналған тауарлар» деп аталатын  аралық шоты қолданылады. Бұл  – активті, күрделі мүліктік, негізгі шот болып табылады.

        Экспортқа өнім шығаратын өнеркәсіп кәсіпорындары ол өнімді 1330 «Дайын өнім» шотының «Экспортқа арналған өнім» аралық шотында есепке алады.

 Экспортқа арналған  тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) қозғалысын хаттарға негіз болатын  құжаттар:

• жабдықтаушылардың шоттары (инвойстары), көліктің барлық түріне жасалатын тауарлы-көліктік накладнойлар, спецификациялау, сертификаттар, ноносаменттер және басқа құжаттар қоса тіркелген төлемдік талап-тапсырмалар;
• Материалдарды қабылдауға жасалған, тауарлардың станция жанындағы және басқа қалаларға келіп түскнедігі куәландыратын актілер;
• Сатып алушының атына жазылған, тауарлы-көліктік накладнойлар, қоса тіркелген шоттар;
• Тауарлардың кем түскен, артық шыққан, бүлінгенге табиғи кему фаттерін куәландыратын коммерциялық актілер;
• Тауарларды қабылдауға шетелдік әріптестердің қатысуымен жасалған актілер.

        Шетелдік тауарларды сатып алу жабдықтаушы мен сатып алушы арасында әр түрлі ережелер; жабдықтаушы не сатып алушы елдің сифі, фобы, франко-шекарасы т.б. бойынша жасалған контрактілерге сәйкес жүзеге асырылады.

        Тауардың  импорттық бағасы тауарларды  жеткізу ережелерін есепке ала  отырып анықталады.  Сондай-ақ  контрактіде ескерілген барлық  құжаттардың (сапа сертификаттарының,  күрделі бұйымдар паспорттарының  т.б.) бар-жоғы да тексеріледі.

        Тауарлардың  кедендік құнын дұрыс анықтаудың  маңызды мәні бар. Ол үшін келесі әдістерді қолданады:

1. Кедендік құнды сырттан әкелінетін тауарларға жасалған мәміленің бағасы бойынша анықтау әдісі
2. кедендік құнды біркелкі тауарлар жөнінде жасалған мәміле бағасы бойынша анықтау әдісі
3. кедендік құнды бірыңғай тауарлар жөнінде мәміле бағасы бойынша анықтау әдісі.

        Мұндайда  егер кедендік құн алдыңғы  әдісті қолдану жолымен анықтала  алмайтын болса, әрбір келесі  әдіс қолданылады.

4. Құннан шегеру негізінде кедендік құнды анықтау әдісі
5. Құнға қосу негізінде кедендік құнды анықтау әдісі
6. Кедендік құнды анықтаудың резервтік әдісі

«Айна –CITY»  жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде 2011 жылдың өнім өткізу бойынша келесі операциялар тіркелді

  1. Өндірістен дайын  өнім қабылданды:

                        Дт 1330       Кт  8010           503035248 тг.

  2. Өткізілген дайын  өнімнің нақты өзіндік құны  есептен шығарылды:

                        Дт 7010       Кт  1330         502273215 тг.

  3. Сатып алушыларға  салықтық шот-фактуралар және  талап-тапсырмалар берілді               Дт   1210      Кт   6010          336093506 тг.

4. Қосылған құн салығы 

                              Дт   1210       Кт  3130              70914429 тг.

5. Сатып алушылардан төлем  келіп түсті

                          Дт   1040     Кт   1210                   2 2187238 тг.

  6. Сатып алушылардан  төлем кассаға келіп түсті:

                          Дт 1010      Кт   1210                    11416493 тг

 

Қорытынды

 

   Сатып алушылар мен тапсырыс берушілермен әр мекеме өз өнімін, тауарын сатып, жұмыс орындап, қызмет көрсетуіне сәйкес есептеседі.Нарықтық экономика кезінде, шаруашылық субъектілерінің арасында, есептесудің бірнеше түрлері кездеседі, оның ішінде қаржылық және қосымша инструменттер арқылы есептесу деп аталатын жолдары да бар. Қазіргі уақытта ақы төлеу формасы ұйымдардың арасында жасалған келісім шартта арнайы көрсетіледі.

Сатып алушылар мен тауар жеткізушілердің  арасында есептесудің бірнеше түрлері  қолданылады, олардың арасында қолма  қол ақшамен, қаржы аудару, сонымен  қатар бартерлік мәміле деп аталатын тәсілді қолданып, қолдағы бар  тауарлармен, түрлі жұмыстарды орындап, қызмет көрсету арқылы да есептесетін  кездері бар. әдетте есептесу кезінде  міндетті түрде ағымдағы дебиторлық немесе кредиторлық қарыздар пайда  болады. Сонымен ол қарыздар әртүрлі  себептерге байланысты ұзақ уақыт бойы төленбей, қайтарылмай жүруі мүмкін. Ондай кездерде мекемелер азаматтық  кодексте көрсетілген заң талаптарына  сәйкес, өзара есептесу деп аталатын, әлі болса да кең тарамаған  есептесу тәсілдерін де қолдана алады. 

    Қазақстан Республикасындағы барлық шаруашылық субъектілердегі табыстар есептеу тәсілінен айқындайтындықтан күдікті борыштар бойынша резерв құру қажет. Олар тәуекел қоры болып табылады және  борыштық өтелмей қалуынан сақтандырады. Бухгалтерлік баланста дебиторлық берешек күмәнді борыштар бойынша резервті есептен шығару үшін көрсетіледі.Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес салық төлеуші дебиторды банкрот деп тануға байланысты қанағаттандыратын талаптар күмәнді деп танылады. Күмәнді дебиторлық борышты шотта көрсету қажет салыстыру принципі бойынша дебиторлық борыштың есепті кезеңді күмәнді шығындары мойындалуын талап етеді.

Курстық жұмыстың мақсатын толық ашу үшін келесі бөлімдер қарастырылды.Бірінші  «Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу ұйымдастыру»бөлімінде сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен жасалған келісім шарт түрлері және мазмұны және тауарларды жөнелтуді және сатуды, орындалған жұмыстарды және  қызметтерді   құжатпен қамтутәртібі толығымен ашылды.Екінші   « Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу есебі»бөлімінде сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысудың жинақтау және талдау есебі және ХҚЕС №18 ҚЕҰС №2 сәйкес сатып алушылардың және  тапсырыс берушілердің дебиторлық қарыздарын тану тәртібі қарастырылды.Ал үшінші

«Айна –CITY» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің  сатып  алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу есебі»бөлімі серіктестіктің күмәнді дебиторлық борыштар есебін және сатып алушыларға жөнелтілген дайын өнім есебін қарастыра отырып курстық жұмысқа қойылған мақсатын толық ашты деп ойлаймын.

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

 

1. Қазақстан Республикасының  «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» Заңы.
2. Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары және ХҚЕС әдістемелік нұсқаулар.
3. ХҚЕС бойынша бухгалтерлік есептегі шоттар жоспары.
4. Қазақстан Республикасының Кодексі «Салықтар және бюджетке басқа міндетті төлемдер туралы» (жыл сайын өзгертулермен және толықтырулармен)
5. «Төлемдер және ақша  аударымдары туралы» Қазақстан Республикасының заңы
6. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі
7. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп», Алматы 2003, В.К.Радостовец, Т.Ғ.Ғабдуллин, В.В.Радостовец, О.И.Шмидт.
8. «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері» : оқулық / Қ. К. Кеулімжаев, Н. А. Құдайбергенов. - Алматы : Экономика, 2006.
9. «Бухгалтерлік есеп теориясы және тәжірибесі» оқулық/ Б.С.Мырзалиев А.А.Сәтмырзаев Р.С. Әбдішүкіров.  Экономика баспасы, Алматы 2008
10. www.referattar.com
11. www.ektu.kz/cgi-bin/irbis64r/cgiirbis_64.exe
12. www.ularumit.kz/kaz