Сенушілер ЖҚТБ-ға қарсы күрестің алдыңғы шебінде

 

Ал вакциналар ше?

Вакциналар вирусты инфекцияларға  қарсы тұратын біздің жалғыз қаруымыз. Полиомиелит, көкжөтел, қызылша және басқа аурулар вакциналардың  арқасында сирек кездеседі. Дүниежүзілік шешек ауруына қарсы күрес  бағдарламасы осы ауруды жер бетінен кетіруге көмегін тигізді. Онда неге ЖҚТБ-ны де солай жойып жібермеске?

Вакциналаудың мәні сіздің ағзаңызға  зияны жоқ микробты енгізу, бірақ  оның сыртқы пішіні тура ауру қоздырғыш  микроб тәрізді. Бір апта бойы адам денесінде олармен күресетін арнайы антиденелер қалыптасады. Алғашқыда бұл уақытты көбірек талап етеді. Келесі рет осы микроб кездескенде, сіздің жауынгер-жасушаларыңыз олармен күресуі үшін бар-жоғы бір не екі сағат қана уақыт кетеді. Жауынгер-жасушалaр олармен тіпті бірнеше жыл бұрын кездессе де, микробтарды естерінде сақтай алады.

Егер ағзада басқа бір қауіпті  микроб байқалса және оның пішіні ағзаның  бұрынғы кездестіргеніндей болса, айталық адам полиомиелиттен өлмей  жеңіл ғана сырқаттанып, бірнеше  күннен кейін айығып кетеді. Вакцина дененің қорғану қабілетіне, яғни, иммунитетті нығайтқан.

 

Бүркенудің шебері

ЖҚТБ-ны қоздырған АҚТҚ үнемі өз пішінін өзгертіп отыратындықтан, қорғаныш жасушалары олардан көз жазып қалады. Егер бүгін адам ағзасына вакцина жіберілсе, ол оны бірнеше күн бойы қорғайды. Ал бір ай өткеннен кейін не болады? Біздің мәселеміз жауынгер жасушаларға қарсы тұратын иммунитеті бар вируста. Сондықтан да сіздің денеңіз шынымен одан құтылуға еш дәрменсіз. Өз пішінін өзгерте алатын басқа да вирустар бар. Мүмкін сіз неге тұмау жұмыс пен мектептен қалудың басты себепкері немесе неге біз әлі күнге дейін әдеттегі суық тиюге қарсы тұра алмаймыз деп ойлаған да шығарсыз. Бұның себебі бұл аурулардың екеуі де сіз әрбір ауырған сайын пішіні өзгеріп тұратын вируспен байланысты. Сіз өз тұмауыңызды досыңызға және көп адамға жұқтырғанша, вирус әлемнің жартысын аралап шығып, мыңдаған адамға жұғып, пішінін өзгертеді. Әрбір инфекцияны жұқтырған адамның жұтқыншақ жасушаларында жаңа вирустар қалыптасып, кейде одан шығатын вирустар оған түскен вирустың пішініне қарағанда басқа болады.

Бір я болмаса екі жылдан кейін  бұрын тура өзіңіз ауырғандай салқын тиіп ауырған адамды кездестіресіз. Егер ол қызылша немесе қызамық (ветрянка) вирусы болған болса, сіздің денеңіз  оны есіне сақтап қалып, сол жерде өлтіретін еді. Бірақ салқынның вирусы сондай өзгеше болғандықтан, жауынгер-жасушалар оны өзінің «мәліметтерімен» салыстырғанда, мүлдем ажырата алмайды. Дайын тұрған антиденелер болмағандықтан, жауынгер-жасушаларға бәрін де қайтадан басынан бастауға тура келеді.

 

Тұмауға қарсы вакцина

Тұмаудың (грипп) вакцинасы бар  және салқын тигеннің вирусына қарағанда  тұмаудың вирусы өз пішінін сәл ұзағырақ сақтайтындықтан ол тіпті тиімді. Біз алдын ала әлемнің басқа  бөлігінен қандай вирустың жақындап келе жатқанын анықтай аламыз. Егер Гонконг пен Австралияның тұрғындарының вирус үлгісін алып, оған қарсы вакцинаны жасап және дереу Канаданың тұрғындарына салатын болсақ, онда сол жылдың қысында тұмаудан қайтыс болатындардың саны азаятынын білеміз. Алайда жыл сайын жаңа вакцина дайындап отыруға тура келеді.

Сондықтан егер тіпті біз ЖҚТБ-ға қарсы қауіпсіз әрі әсерлі вакцинаны  ойлап тапсақ та, барлық адамды белгілі  бір уақыт аралығында қайталап егіп тұруымыз керек болады. Бәрібір вирус  жойылды деуге болмайды. Ол өзінің пішінін бірнеше апта ішінде, тіпті бір адамның денесінде болса да, білдірмей өзгертуі мүмкін. Сондықтан айдың басында әсерлі болған антиденелер сол айдың соңында-ақ пайдасыз болып қалады.

 

Жалаң сөздерге сенбеңіз

Қандай мақаланы оқымасаңыз да есіңізде болсын: тіпті оның пішіні дәл сондай болса да, шын мәнінде адамға тән АҚТҚ-ға қарсы тұратын бірде-бір антидене әлі күнге дейін табылған емес. Ауру жұқтырғандардың барлығы дерлік антиденелерді жасап шығарады, бірақ бұған қарамастан, адамдар ауырады және өледі. АҚТҚ-ның антиденелерге қарсы иммунитеті бар.

Сондықтан келесі рет өзі тапқан вакцинасының әсерлі екенін дәлелдеу үшін, өз еркімен өзіне ЖҚТБ-ға қарсы  вакцина еккен керемет ғалым  туралы естісеңіз де, сақ болыңыз. Вакцинаның әсерлі екенін тексерудің жалғыз жолы — ЖҚТБ-ға шалдыққан адамның қанынан — ғалымның тамырына жіберіп, не болатынын байқау.  Бірақ сол адамда ЖҚТБ дамымай тоқтап қалғанын анық-қанығымен білу үшін қанша уақыт керек болады деп ойлайсыз? Мүмкін, он шақты жыл керек болар. Ал оған дейін оның балалары мен жұбайы ол өліп кетер деген үреймен өмір сүреді және ол инфекцияны тасымалдаушы болуы мүмкін.

 

Неге оған анализ тапсырмасқа?

Оған неге ЖҚТБ-ға анализ тапсырмасқа  деп сұрарсыз. Өкінішке орай, ЖҚТБ-ға тапсырылатын тестің аты затына сай  емес. Кішкентай вирусты байқау өте қиын. Қазіргі кезде кеңінен пайдалануға келетін жалғыз ғана анализ — осы вирустың өзін анықтайтын емес, АҚТҚ-ны жұқтырған адамдардың бәрінің дерлік ағзасында қалыптасатын антиденелерді анықтайтын анализ. Сондықтан тест тапсыруды қалайтын адамдар соңғы рет ауру жұқтыруы мүмкін деген уақыттан кейін он екі апта күтуі тиіс. Егер біз антиденелерді табатын болсақ, онда сол адамның ауру жұқтырғаны немесе вакцинаға қатысты антиденелер дамуда. Нақтырақ анықтау мүмкін емес.

Эксперттердің көпшілігі вакциналар жайлы сөз қозғағанда, қатты қынжылады. Олардың айтуынша іске жарамды вакцинаны ойлап табу үшін, жоқ дегенде он жыл уақыт керек. Егер тіпті біз оны қазір ойлап тапсақ та, адамдарға кеңінен пайдалануға жеткілікті түрде қауіпсіз екендігін дәлелдеу, әрі оны көп мөлшерде арзан бағамен өндіру үшін жылдар өтеді.

 

ЖҚТБ-дан сақтану үшін мүшеқап әрдайым сенімді бола бермейді

Көптеген қауымдарда сақтандырғыш (мүшеқап-презерватив, кондом) туралы сөйлесуді  жөн көрмейді. Бірақ шындықты айту қажет қой. Медицина тарапынан алғанда мүшеқап қолдануға болатын нәрсе ме? Оны қолдануға ұсыну — сенушілердің ахлақтық (моральдік) құндылықтарына қайшы ма?

Тағы да бір сұрақ бар. Егер ЖҚТБ адамды өлтіретін болса және ағза онымен күресуге дәрменсіз болса, ал дәрі-дәрмектер көмектеспесе, вакциналардың пайдасы тимесе, онда басқа қандай үміт бар? Мен мектептерге барып жастармен әңгімелескенде, олардың барлығы маған ең қауіпсіз жыныстық қатынас жолы мүшеқапты пайдалану екендігін айтады. Тіпті өздері оны ешқашан қолданбауды ұйғарса да, олар солай айтады. Алайда егер ойларын өзгертіп, мүшеқаптар қолданатын болса, ол шынымен адамдар ойлағандай тиімді ме? Мүшеқаптардың соншалықты қауіпсіз емес екенін ешкім мойындағысы келмейді.

Шындық мынау: Шынында мүшеқаптар АҚТҚ-ның таралу қаупін едәуір азайтады, бірақ олар 100% қауіпсіз емес. Ал мәселесі мынау:

Кейде мүшеқапты пайдалануды кеңінен  үгіттеу жастарға екі ұшты хабар  жеткізеді: ол бір жағынан жастарды пәктігін сақтауға және жұбайына адал болуға шақырса, екінші жағынан оларды сақтандырғышты пайдаланып, жыныстық серіктерінің көп болуына жігерлендіргендей болып көрінеді.

 

Мүшеқап қолданылса да туған  балалар

Ондаған жылдар бұрын әрбір ана  өз қызына кім көрінгенмен жақындасатын болса, нәтижесінде баласымен жалғыз қалатынын ескертетін. Бірақ мүшеқаптар баяғыдан, тіпті, біздің заманымызға дейінгі 1850-жылдан бері белгілі болған. Ежелгі қытайлар мен римдіктер мүшеқап жайлы жақсы білген, әрі сол кезде оның пайдасы қазіргіден жоғары болған емес.

Тіпті бүгінгі күні мүшеқаптар көптеген адамдардың ойлайтынындай жүктіліктен еш шүбәсіз сақтай алмайды. Егер мен дәрігер-гинеколог болсам және менің қарамағымда жүктіліктен сақтану үшін мүшеқапты таңдап алған жүз жас келіншек бар болса, мен жыл сайын олардың он төрті айлықтары тоқтап қалғандықтан, зәрелері ұшып ұялып кабинетіме келетінін күмәнсіз айта аламын. Олар өздерінің жүкті екеніне сене алмайды, олардың серіктері әрдайым мүшеқапты пайдаланған сияқты еді ғой!

 

Тесік мүшеқаптар

Сатылымдағы сапасы төмен он мүшеқаптың жетеуі тесік болуы мүмкін екендігін есіңізге саламыз. Тіпті сапасы ең жоғары деп саналса да бәрібір 200 мүшеқаптың әйтеуір біреуі сіз оның сыртқы орамасын ашпас бұрын-ақ тесік болады. Бірақ ең маңыздысы — оны ашқаннан кейін не болатыны. Мүшеқапты дұрыс пайдалану соншалықты оңай емес екен. Қараңғыда оның жыртылып қалуы, әйелдің әшекейлеріне ілініп қалуы, жарылып кетуі, түсіп қалуы, сыдырылып түсуі, егер жыныстық қатынастан кейін дұрыс шешпесе, шәует ағып кетуі мүмкін.

Егер шынын айтсақ, мүшеқаптардың  неліктен сіздің сеніміңізді ақтамайтынын ешкімнің білмейтінін мойындауымыз керек. Бірден-бір маңызды себеп мүшеқапты пайдаланамын дейтін адамның оны дұрыс ниетпен сатып алса да, қолданудың сәті түскенде оны киіп те үлгермейді. 

 

Мүшеқапты қолданып та , ауру жұқтыруға болады

Егер сперматозоидтың ұзындығы он сантиметр деп елестетсеңіз, онда онымен салыстырғанда вирустың көлемі түйреуіштің басындай-ақ болар еді. Егер сперматозоид еркектен әйелге өте алатын болса, онда вирусқа не шара. Сондай-ақ, вирус кері бағытпен әйелден еркекке де өте алады. Мүшеқаптың мұқият қолданылғанына қарамастан ерлердің АҚТҚ-ны өз жұбайларына немесе әйелдердің оны күйеулеріне жұқтырғандары жайлы мәліметтердің көптеп кездесуі таңғалдыратын жағдай емес. Тіпті мүшеқаптан ұрық өтіп кетсе де, әйелдің жүкті болып қалмауы да мүмкін. Себебі әйел отыз күннің үш күнінде жүкті бола алады. Тіпті ұрықтануға дайын тұрған аналық жасуша бар болған күнде де, көптеген адамдарға нәрестенің пайда болуы үшін көп рет тырысуға тура келеді. Шын мәнінде жүз адамның бесеуі бұның нәтижесін ешқашан көре алмайды. Ал басқа бесеуіне нәрестенің пайда болуы үшін айлар, тіпті жылдар бойы қажымай тырысулары қажет болады. Орта есеппен алғанда бұл үшін әйел мен еркекке шамамен төрт ай уақыт керек.

Бірақ АҚТҚ-ны айдың кез келген күнінде жұқтыруға болады. Бұған серігіңізбен бір-ақ рет төсектес болудың өзі жетерлік.

 

Мүшеқап машиналардың қауіпсіздік  белдігіне ұқсас

Қауіпсіздік белдігі жылына мыңдаған адамдардың өмірін сақтап қалады. Алайда бұның кері әсері де бар: адамдар  белдікті таққаннан кейін өздерін  қауіпсізбін деп сезініп, олар көбіне жылдамдықты күшейтіп, бағдаршамға қарамай, өзгелермен жарысып, озуға тырысады. Ақыр аяғында адамдар қатерге тап болады. Сондықтан құтқарылғандардың саны болуға тиіс саннан анағұрлым аз болып шығады. Мүшеқапты және оның сенімділігін асыра сілтеп насихаттап, кейбір денсаулық сақтау науқандары көптеген адамдардың бұрынғы жеңіл жүріске салынған өмірлерін жігерлендіреді. «Сол райыңнан қайтпа, бірақ мүшеқапты қолдануды ұмытпа».

Бәрі де түсінікті: егер сіз вирусты  жұқтырып алғаны мүмкін адаммен жыныстық қатынасқа түсуге тәуекел ететін болсаңыз (адамдардың бәрі бірдей шындығын айтпайды, әрі сіз ауруды сырт келбетіне қарап ажырата алмайсыз, онда оны қалай біле аласыз) әрі мүшеқапты қолданбасаңыз, онда сіз — есіңізден адасқансыз. Мүшеқап сіздің өміріңізді сақтап қалуы мүмкін. Мүшеқаптардың миллиондаған адамдардың өмірін ЖҚТБ-дан сақтап қалғандығы еш күмәнсіз.

Егер сіз мүшеқапты пайдаланып жүрген болсаңыз, оның сапалы екендігіне көз жеткізіңіз. Мүшеқаптар ыстық  жерде, әсіресе пайдалануға дейін көп ай бойы сақталса, жарамсыз болып қалады. Бұған қоса ауруды жұқтырып алу қаупін азайту үшін   спермицидті қолданыңыз. Егер сіз (қынапты ылғалдандыру үшін) любрикантты пайдаланғыңыз келсе, судың негізінде жасалған және спермициді барын қолданыңыз. Майдың негізінде жасалған любриканттар санаулы минуттың ішінде сақтандырғышты ерітіп жібереді.

Бірақ өзіңізді алдамаңыз: егер сіз  мүшеқапты пайдаланып жүрген болсаңыз, бұл еш жүкті болмайсыз, немесе ешқандай инфекцияны жұқтырып алмайсыз дегенді  білдірмейді.

Егер сіз вирусты тасымалдаушы бір немесе бірнеше адаммен үнемі  жыныстық қатынаста болсаңыз, мүшеқаптың көмегімен бе әлде онсыз ба маңызды  емес, онда күндердің күнінде ауру жұқтырасыз. Бұл спорт машинасымен  үнемі қауіпсіздік белдігін тағып  алып, жол жүру ережелерін елемей, апат болса да, өлмеймін деп ойлап жоғары жылдамдықпен жүрумен бірдей. Қауіпсіздік белдігі қауіпті азайтады, бірақ жарақат алмайсыз деген кепілдік бермейді.

 

Аборт ЖҚТБ-дан құтқармайды

Мүшеқаптар қатерді 85-95%-ға төмендетеді, бірақ мен өмірімде оған сенбес едім. Оны пайдаланса да, ауру жұқтырып, аяғында өлген адамдар бар. Кейбіреулер ойлағандай мүшеқаптар соншалықты қауіпсіз емес. Медицина әдебиеттерінде былай делінген: «Жыныстық қатынас қауіпсіздеу болу үшін мүшеқапты пайдаланыңыз». Мәселе біздің естігіміз келген нәрсені ғана естуімізде. Біз «Мүшеқапты пайдаланса, жыныстық қатынас қауіпсіз», — дегенді естиміз. Жақын арада біреу: «Аборт сізді балалы болудан сақтағанымен, ЖҚТБ-дан құтқара алмайды», — деген.

 

Әйелдер де мүшеқап іспетті  сақтандырғышты қолдана алады

Қазір мүшеқаптың жаңа түрі бар. Ол кәдімгі  мүшеқаптың материалынан жасалынады, бірақ әйелдің ішкі ағзасында  орнықты тұруы үшін арнайы құрылыммен нығайтылған. Бұндай сақтандырғыш қосымша  қорғаныш жасайды. Мәселе әйел мен еркек  жыныстық қатынасқа түскенде, бұл жұқа резеңке кімнің қолданғанына қарамастан, әйел ме, әлде еркек пе, бәрібір, орнынан шығып немесе жыртылып кетуі мүмкін. Бәрі де болуы мүмкін, бірақ ешбір адам бұны әбден кеш болмайынша байқамайды. Бұйым неғұрлым тығыз әрі қалың болса, адамдар соғұрлым оны пайдалануды құп көрмейді. Екеуіне де көрінбейтін әрі білінбейтін мінсіз сақтандырғыш жоқ, дегенмен, кейбіреулердің айтуынша, әйелдердің сақтандырғышы мінсіздікке жақын, бұған қоса оны көп рет қолдануға болады. Дүние жүзі бойынша олардың 35 миллионы сатылған.