Порттар. Батырмалар. Шамдар. Порттар

8-ші  сурет

Жүйелік плата.

Компьютердің  ең өзектісі бұл жүйелік платалар. Олар бірнеше нұсқада шығарылады. Олар өлшемдерімен және форумфакторларымен ерекшеленеді. Жүйелік платаның негізгі форумфакторлары :                                                          

1)ATX                                                                                                                            2)Micro ATX                                                                                                                 3)Flex ATX                                                                                                                  4)NLX                                                                                                                       5)WTX                                                                                                                                ATX-Спецификациясы Intel фирмасының 1925 жылы шілде айында шығарылды. ATX конструкциясы Baby AT және LNT, LPX-тің жаңартылған стандартты түрі. Оның ерекшелігі разьемдарының 2-панелінде, жүйелік платаның ұзындығы 6,25 дюим, биіктігі 1.75 дюим. Сыртқы разьемды яғни жүйелік платадағы кабельдерді қолданбауға әкеледі.                                                                                                  Micro ATX 1997 жылы желтоқсанда ең бірінші Micro ATX форумфакторы құрылды. Micro ATX және ATXфорумфакторларының ерекшелігі:                            1) Ұзындығының қысқартылуы 244мм ( 305 дюим)                                                        2) Разьемдарының саны мен блок питанияның қысқартылуы                                     Flex ATX 1999 жылы Micro ATX спецификациясына енгізулер енгізіліп Flex ATX пайда болды. Flex ATX форумфакторы жүйелік платадағы өлшем ұзындығы 299 мм-ге, биіктігі 191 мм-ге кішірейтілді. Micro ATX-тің ерекшелігі Socket ұяшығының типін қолданды.                                                                                    NLX-1996 жылы өараша айында жүйелік платаның форумфакторы шығарылды. Ал 1999 жылы ақпан айында WTX форумфакторының толық түрі шығарылды. WTX форумфакторының негізгі қасиеттері:                                                                      1) 32-64 разрядты Intel процессорын қолдайды.                                                                  

2) Екі процессордың  жүйелерін қолдайды.                                                                            

3) Flex-Slot I|o адаптерін  қолдайды.

Жүйелік платаның компаненттері 1 - суретте көрсетілген :                                                              А-Разьем Wake on Ring                                                                                                          B-Yamaha YMF740 (DSI-L).                                                                                                 C-AD1819A SoundPort Codec құрылғысы                                                                             D-Wake on LAN Разьемы                                                                                                    E-CD-ROM-ға дыбыс кіру разьемы                                                                                         F-CD-ROMға сызықты кіру разьемы                                                                                                          G-телефон разьемы                                                                                                                    H-сызықты кіру разьемы                                                                                                           I-сызықты видео кіру разьемы                                                                                               J-артқы панель разьемы                                                                                                       K-242-контакты разьемы                                                                                                        L-питанияның вентелятор разьемы                                                                                           M-контролер                                                                                                                               N- DIMM ұяшығы                                                                                                         O-FAN 1 питания разьемы                                                                                                   P-Питанияның ең басты разьемы                                                                                                    Q – дисковод разьемы                                                                                                               R-SCSTLED разьемы                                                                                                                 S- IDE бірінші және екінші канал разьемы                                                                               T – алдыңғы панель разьемы                                                                                                         U – AGP разьемы                                                                                                                     V – Intel 82371EB PCI ISA IDE                                                                                                W – PCI ISA разьемы                                                                                                                 X – 3 вольт батарейка                                                                                                             Y – SMSC FDC контролері                                                                                                      Z – Flash BIOS                                                                                                                        AA – конфигурация                                                                                                             BB – сызықтық дыбыстық                                                                                                         CC – PCI разьемы                                                                                                               DD – FAN 3 разьемы                                                                                                            EE – ISA разьемы                                                                                                               FF – іске қосушы разьемы

9-шы  сурет

Компьютерде жұмыс  істеу кезінде барлық мәліметтер аналық немесе жүйелік тақшамен өңделеді. Аналық тақша – бұл компьютердің барлық құрауыштары қосылатын күрделі көп қабатты баспалық тақша. Жүйелі (аналық) тақша- компьютердің «жүрегі» болып саналады. Өндірушілер оны жүйелі тақша (system board), базалық тақша  (baseboard) немесе маңызды тақта (main board) деп атайды. Аналық тақшаны қалай атаса да ол компьютердің ең маңызды элементі болып қала береді. Ол компьютердің барлық компаненттерін ( процессорды, жүйені, дисктарды, видеокарталарды, дыбыстық карталарды, клавиатураны, тышқанды және басқа да құрылғыларды) байланыстыратын элемент.  Компьютер жинақтағанда ең қиыны, әрі маңыздысы аналық тақшаны таңдау. Аналық тақшалар бір- бірінен көлемі, форм- факторы,  түрлері және порттарының орналасуы арқылы ерекшеленеді. Ол корпусқа жалғанады. Одан кейін аналық тақшаға процессор, жүйе және басқалары жалғанады. Аналық тақша адамның миы секілді база, оған барлық ақпараттар енеді. Әдетте, аналық тақшаға процессор мен жүйенің басқа да құрылғылардың жұмысын атқаратын микросхемалар орналасады. Сондықтан да аналық тақшаны таңдау өте маңызды.Аналық тақшалардың түрлері және оның адам қызметіндегі рөлі.Компьютердің керекті құралдарына көп көңіл аударыла бермейді, әсіресе аналық тақшаға. Көбісі аналық тақшаның оңай емес бөлшек екенін біле бермейді.

Адам компьютер  сатып алған кезде неге көңіл  аударады? Бірінші кезекте процессорге. Екінші кезекте компьютерлік желінің көлеміне және винчестерге. Бірақ аналық тақшалардың мінездемесін бәрі біле бермейді. Егер процессор- компьютердің миы болса, аналық тақша компьютердің маңызды компаненті болып табылады. Сондықтан да қиын да, арпалыс туындылар туындайды.  

Аналық тақшаны қалай таңдау керек?

Аналық тақшаны  таңдау бұл компьютерді сатып  алған кездегі ең маңызды құрылғы. Сондықтан да ол "main board"(басты  тақша) деп бекер аталмаған. Мына сұрақ сіздерге үнемі айтылатын  сияқты, сонымен...«Аналық тақшаны  қалай таңдауға болады?»

Біріншіден, компьютермен не істегіңіз келетінін және оған жұмсалатын ақшаны ойланыңыз.  
Егер сіз тек интернетке кіріп кино көргіңіз келсе, онда сізге аса қымбат аналық тақшаларды ұсынбаймын. Ақшаңызды үнемдейтін аналық тақша алыңыз, мысалы, AsRock, оның сапасы да, бағасы да жаман емес. Оған аса қуатты емес процессор алыңыз. PcChips немесе BioStar аналық тақшаларын алмаңыз, олардың бағасы қымбат, әрі сапасы да тұрақсыз. 
Егер сіз орташа қолданыста және компьютердің жоғарғы қуаттылығын қаласаңыз, онда оның жылдамдығына назар аударыңыз.   
Егер сіз " Gamer-де болсаңыз", онда мынаған назар аударыңыз:

1. Аналық тақшаның  қуаттылығы chipset- тің үлгісіне байланысты.Қазіргі  кездегі ең жақсы чипсеттер:  KT333, KT880, Nforce2, KT600.  Бұларды PERL –мен аяқталған AMD мен  Intel-ге қолдануға болады. 
2. Тағы да аса маңызды құрылғы- чипсеттің желдеткіші.Салқындату сіздің құрылғыңыздың, яғни оның жұмыс істеудің қуаттылығының ең басты факторы.

3. Тақшаның жұмыс  істеу қабілетін конденсатордың  көлемінен білуге болады.Мысалы,  motherboard конденсаторы: 
Бұл Soyo КТ333 Ultra Dragon Platinum Edition

Оны ары қарай  қарастырайық: конденсаторлардың көлемі 4800 микрофарад. Бұл өте жақсы. Қазіргі  кезде Asus, MSI тәрізді компаниялар  төмен класта, әрі 2000-2200 микрофарадты конденсатор шығаруда, бұл ең тамаша аналық тақшалардан кем. Сондықтан да олардың жұмыс істеу қабілеті екі есеге кемиді деп толық айта аламыз.

Чипсетте орналасқан желдеткішті қадағалап тұру керек.

Желдеткішке қосылудың  бес түрі бар және оның әрбіреуінде  желдеткіштің қосылу кезінде осы бес жиілікке тіреліп қалғанда көрсететін монитор орналасқан.

ATX-жүйесі ыңғайсыз  орналасқан, олар желдеткішке ауа  жібермейді бірақ бұл аса қауіпті  емес. Оны желілі лента арқылы  шешуге болады.

Аналық тақшаның тұрақты жүйелігінде 14 конденсатор бар.Олардың жоғары сапалы екеніне мән бергеніңіз жөн. (10-сурет)

10-шы  сурет

 Аналық тақшаның  сыртқы бейнесіне қарап оның  сапасы қандай екенін білуге  болады ма? (бұл сұрақ қисынсыз  естілуі мүмкін, бірақ  зертхана кезінде тексерілген) аналық тақшаның түрі, яғни сыртқы бейнесіне қарап оның қалай жұмыс атқаратынын айтады. Егер өндіруші компания тақшаның сыртқы бейнесіне мән бермесе, онда оған сенім артуға болады ма  деген сұрақ туындайды.

Аналық  тақшалар мен чипсеттердің түрлері.

1. ATX (Advanced Technology eXtended) – аналық тақшалардың көп таралғандарының бірі. Қарапайым үй компьютерлерінде көп қолданылады. ATX аналық тақшаларының көлемі 30.5 x 24.4. см және ұлғаюға арналған жеті слоты бар. ATX аналық тақшасының ең маңызды жүйелік блок қосатын тетігі 20 немесе 24 контактты. Жаңа шыққан аналық тақшалардың барлығы 24-контактты болып келеді.

2. mATX (micro ATX) – АТХ- тың көлемі бойынша кішірейтілген түрі. Жүйені көп ұлғайтуға арналмаған көбінесе офистық компьютерлерде қолданылады. mATX аналық тақшаларының көлемі 24.4 x 24.4 см және ұлғаюға арналған төрт слоты бар. mATX аналық тақшасының ең маңызды жүйелік блок қосатын тетігі 20немесе 24 контактты. EATX (Extended ATX) аналық тақшаларының ATX – тан айырмашылығы олардың көлемі (30.5 x 33.0 см), көбінесе серверде қолданылады.

3. BTX (Balanced Technology Extended) – ATX орнына келген жаңа стандарт. Осы аналық тақша жасалғанда көбінесе аналық тақшадағы желдеткіш элементтерге көп көңіл аударылды. BTX миниатюрлі компьютерлерге арналған. BTX аналық тақшаларының көлемі 26.7 х 32.5 см және ұлғаюға арналған жеті слоты бар.

4. mBTX (micro BTX) – BTX-тың кішірейтілген үлгісі. Мұндай аналық тақшалардың көлемі 26.7 х 26.4 см. mBTX- тың ұлғаюға арналған төрт слоты бар.

5. mini-ITX - VIA Technologies компаниясы жасап шығарған аналық тақшаға арналған форм-фактор. Электрлі және механикалы жағынан ATX форм-факторына ұқсайды. mini-ITX аналық тақшаларының габариттары

(17 х  17 см).

6. SSI EEB (Server Standards Infrastructure Entry Electronics Bay). Бұл стандарттағы аналық тақшалар көбіне серверлерге арналған. Жүйелік блок қосатын тетігінің көлемі 24+8 контактты. Мұндай тақшалардың габариттары 30.5 x 33.0 см.

7. SSI CEB (SSI Compact Electronics Bay). Бұл стандарттағы аналық тақшалар көбіне серверлерге арналған. Жүйелік блок қосатын тетігінің көлемі 24+8 контактты. Мұндай тақшалардың габариттары 30.5 x 25.9 см.

     Қазіргі күнде аналық тақшалардың екі  түрі бар.  Бұлар АТ және АТХ. Аналық тақшалардың көлемі мен компаненттерін анықтай отырып, екеуінің айырмашылығы жоқ екенін байқаймыз. Әрбір аналық тақшаны өндіретін өндірістер оның әрбір екі модификациясын шығарады.

Корпустың аласа  биіктігін  LPX және brand-name компьютерінде  орналасқан Slimline түрлері де кездеседі. Тағы да бір NLX форм- факторы тек қана стандарт түрінде кездеседі.

     АТ форм-факторында екі модификация- классикалық және Bady АТ түрі болады. АТ аналық тақшалары көлемі жағынан әр түрлі болғанымен сызықтары бірдей. Олардың бәрі паралельді порт көлемі жағынан ұқсас. Сонымен қатар олардың клавиатурасында шеге болады, ол тақшаның бір жағында немесе процессордың алдында орналасады. SIMM ЖӘНЕ DIMM слоттары үнемі тақшаның жоғарғы жағында орналасады, бірақ кейде әр жерінде орналаса береді. Әрине, тақша жақсы орналасу үшін бөлшектер қатаң орналасады.

     АТ  аналық тақшасын тек ескі компьютер  жинағыштарынан кездестіруге болады, көлемі 12 дюймді мұндай аналық тақшалар тек Desktop, Tower корпустарына арналған,көптеген жағдайда қазіргі корпустарға келмеуі  әбден мүмкін.Бұл тақшалардың  құрылуына дискіжетектерге жалғаушылар және қатты диск, сонымен қатар жүйелік блок кедергі келтіреді. Сонымен қатар аналық тақшалардың компаненттерінің орналасуы кезінде үлкен жиілік әсерінен біршама ақаулар кездеседі. Сондықтан 80386 процессорының алдында шыққан процессорлерде АТ аналық тақшалары кездеспейді.