Коммерциялық банктер

құалады. Шетелдік банктік  тәжірибеде алып тастау тұрғысынан қарағанда  талап еткенге  дейінгі депозиттер, мерзімді және жинақ  салымдары деп  ажыратылады.

     Талап еткенге  дейінгі депозиттер  белгісіз уақытта  салымшылардың ағымдағы, есеп айырысу шоттарында  болатын ақшалай  қаражаттар, олар  банкті алдын ала  ескертусіз кез  келген уақытта  салымшырармен алынуы, немесе басқа шотқа  аударылуы мүмкін. Әдетте банк талап  еткенге дейінгі  салымдар бойынша  ең төмен пайыз  төлейді, ал кейбір  жағдайларда олар  бойынша сыйақы  мүлдем төленбейді. Кейбір мемлекеттерде  пайыздарды есептеуге  заңды тәртіппен  тыйым салынған.

     Депозиттердің екінші  тобын мерзімді  салымдар құрайды.  Терминнің өзінен  көрініп тұрғандай,  мерзімді салымдар  белгілі бір айдан  жоғары мерзімге  орналыстырылады.  Салымшы үшін ақшаларды  ұзақ мерзімге  салудың мәні жоғары  пайыздарды табу  болып табылады. Сондай-ақ  банк үшін бұл  депозит тиімді, өйткені  ол жоғары пайыз  табумен қандай  да бір қарыз  алушыға қарыздарды  ұсыну үшін осы  қаражаттарды ұзақ  уақыт бойы иемдене  алады. Мерзімді  салымдар меншік  меншікті салымдар  және кері алу  туралы ескертуі  бар мерзімді салымдар  болып бөлінеді. Меншікті  мерзімді салымдар  шот иелеріне алдын  ала белгіленген  күні қайтарылады,  ал осы күнге  дейін банк оларды  өз қалауын бойынша  иемденеді. Егер  шот иесі белгіленген  күні соманы кері  алмаса, онда оны  сол күннен кейін  ағымдағы шот секілді  пайдаланады, сондай  ақ ол өз ақшаларын  кез-келген келесі  күндерде кері  ала алады. 

     Депозиттердің үшінші  түрі – жинақ  салымдары. Олардың  кеңірек тараған  түрі кәдімгі жинақ  шоты деп аталатын  жинақ салымы. Шот  иесі шотқа ақша  салу, немесе одан  кері алу үшін  жинақ кітапшаларын  міндетті түрде  ұсыну керек.   Депозиттердің   басқа   түрлеріне    қарағанда   жоғары    пайыздардың 

төлеудің  жинақ салымдары  құнтты демеу және салымшылардың жинақтарын банктерде сақтауды ынталандыру үшін пайдаланады. Халық  пен коммерциялық емес ұйымдар кәдімгі  жинақ салымдарын қолданалды.

     Коммерциялық банктер  негізінен өз  клиенттерінің шауашылық  қызметтеріне қызмет  көрсетумен байланысты  несиелік есеп  айырысу және қаржылық  операциялардың барлық  түрлерімен айналысады.

     «Қазақстан Республикасындағы  банктер мен банктік  қызметтер туралы»  Заңға сәйкес банктер  мынадай операцияларды  орындай алады:

- ақылы негізде  депозиттерді тарату;

- клиенттер мен  банк корреспонденттердің  шоттарын жүргізу  және оларға кассалық  қызмет көрсету;

- қайтарымдылық, мерзімдік  және төлемділік  шарттарымен заңды  және жеке тұлғаларға  қысқа мерзімді  несиелер беру;

- инвестицияланатын  қаражаттар иелерінің  немесе иемденушілердің  тапсырмалары бойынша  капиталдық жұмсалымдарды  қаржыландыру;

- заңда көрсетілген  тәртіппен өз бағалы  қағаздарын шығару (чектерді, вексельдерді,аккредитивтерді,  депозиттік сертификаттарды,  акцияларды және  басқа да қаржылық  міндеттемелерді);

- төлем құжаттарын  сатып алу, сату  және сақтандыру, олармен басқа  да операцияларды  жүргізу;

- банктік операциялар  бойынша брокерлік  қызметтерді көрсету,  клиенттердің тәуекелі  бойынша оларды  агенттері ретінде  әрекет ету;

- клиенттердің тапсырмалары  бойынша сенімдік  операцияларды (қаражаттарды  қарау және орналастыру,  бағалы қағаздарды  басқару);

- банктік қызметпен  байланысты кеңес  беру қызметін  көрсету;

- лизинтік операцияларды  жүзеге асыру.

     Ұлттық банктің  арнайы лицензиялары  бар болса, банктер  басқа да банктік  қызметтерді жүзеге  асыра алады. Соның  ішінде шетел валюталарымен  операцияларды жүргізу,  халықтың ақшалай  салымдарын қарау. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қорытынды 

Отандық банк жүйесін қолдау қажеттілігі оның елдің экономикалық жүйесіндегі маңызды  рөлінің болуымен түсіндіріледі. Тәуелсіздік  жылдарында отандық  банктер отандық  экономикалық жүйенің  ажырамас бөлігіне айналған, оның жұмыс істеуін  қамтамасыз ететін және оның нарық жағдайында дамуын ынталандыратын жетілдірілген қаржы  жүйесін қалыптастырды.

     Отандық банктерге  қолдау жасай отырып, мемлекет олардың  ішкі экономика  мен нақты секторды  кредиттеу көлемін  сақтайтындықтарына, атап айтқанда, шағын  және орта бизнес  субъектілерін қаржыландыруларына  және ипотекалық  несиелеу бойынша  қолайлы жағдайды  белгілейтіндіктеріне  сенім артуда.

     Мемлекеттің мақсаты  - жалпы жүйе тұрақтылығын  қолдау және сақтау. Бұл мақсаттар  үшін Қазақстанда  тиісті реттеу  мен қадағалау,  сондай-ақ депозиттерге  кепілдік беру  жүйесі бар. Жүйе  тұрақтылығына қауіп  төнген жағдайларда  мемлекет банк  секторына жағдайды  тұрақтандыруға қажетті  тәртіпте және  көлемде қаржылық  қолдау көрсетеді. 

     Мемлекет банктің  борыштары бойынша  ешқандай міндеттемелер  алмайтыны сияқты  банктердің операциялық  қызметіне араласпайды.  Ағымды жағдайда  банктер банк депозиторларының  мүдделерін барынша  қорғалатындай етіп  активтер мен пассивтерді  тиімді басқаруды  қамтамасыз етулері  тиіс. Бұған қарамастан  мемлекет қызметі  ел экономикасының  одан әрі дамуына  ықпал ететін жүйе  құраушы банктерге  қатысты тұрақтандырушылық  бастамаларымен шығады.

   Біздің ойымызша, банктердің қатарында бүгінгі күні өңірлік банктер жетіспейді, қазіргі банктердің өңірлерде филиалдарын ұстауы аймақтардың экономикалық жағынан толық қамтамасыз ете алмайтыны сөзсіз, сондықтан ендігі жерде өңірлердің ез банктерінің ашылу мәселесін шешу қажет. 

   Халықаралық сарапшылардың бағалауынша 15 млн. халқы бар ел үшін 33 банк көптік жасайды екен. Банктердің кептігі банктердің бәсекелестігін арттыра түсетіндігін ескерсек, Үкіметтің «үлкен үштіктің» банк нарығын монополияландыруы туралы айтылған сыны орынсыздау сияқты көрінеді. Әсіресе «үлкен үштіктің» банктік қызметтер нарығын монополияландыруы, олардың банктік топ құруымен тікелей байланысты болып отыр. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі 

1.«Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының заңы.  30.03.1995.

2.Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Алматы: ИздатМаркет, 2004ж.

3.Сейітқасымов  Ғ.С. «Ақша, Несие,  Банктер», Алматы- 2006ж.