Коммерциялық банктер

«Қазақстан  Халық Банкі» АҚ 1 150 352 391 891 270 843 1 056 169 289 94 183 102

«БанкЦентрКредит» АҚ 1013 843 544 688 788 580 924 033 523 89 810 021

«Альянс Банкі» АҚ                 534 242 248 679 847 221  1 064 226 915 -529 984 667

«КАСПЫ  БАНК» АҚ                 319 206 537  235 359 574 286 617 478 32 589 059

«Евразийский  Банк» АҚ 313 025 328 164 031 147 284 714 655 28 310 673

«Нұрбанк» АҚ                     297 990 205   256 121 210 253 045 475 44 944 730

  «БанкТұранӘлем»  — «Темірбанк» АҚ283 540 842 276 064 016 268 450 988 15 089 854

«РБС (Казакһстан)»  ЕБ» АҚ 173 991553 49 480 867 154 296 478 19 695 075

«Ситибанк Казахстан» АҚ 159 715 841 32 106 503 143 088 481 16 627 360

«Ресей Жинақ банкі» АҚ ЕБ 152 583 766 87 038 189 117 620 592 34 963 174

«ЦЕСНАБАНК» АҚ                149 557 109 99 069 691 131 416 165 18 140 944

«ҺСБЦ Банк Қазақстан» АҚ ЕБ 117 483 778 56 435 954 107 779 888 9 703 890

«Қазақстандағы  Қытай Банкі» ЕБ АҚ 95 106 186 1 666 455 85 683 274 9 422 912

«Казинвестбанк» АҚ                75 475 706 56 364 317 64 551 239 10 924 467

«Қазақстанның Тұрғын үй кұрылысы жинақ банкі» 65 171 066 38 026 283 48 975 746 16 195 320

«ЭКСИМБАНК  КАЗАХСТАН» АҚ 51 633 768 47 294 431 38 687 285 12 946 483

«Альфа-банк»  ЕБ АҚ                     41 833 340 16 947 443 33 231 027 8 602 313

«Делта Банк» АҚ                27 761 676 17 970 564 21 228 750 6 532 926

«Банк Позитив» АҚ                  15 128 079 5 062 736 9 983 329 5 144 750

Астана-Финанс банкі АҚ    15 083 504 11 493 057 9 790 246 5 293 258

«КЗИ  БАНК» ЕБ АҚ                  10 978 101 4 780 616 5 383 223 5 594 878

«Хоум Кредит Банк» АҚ 10 839 463 9 603 030 6 976 467 3 862 996

«АсіаЦредітБанк» ББ» АҚ 7 349 801 3 355 216 3 513 340 3 836 461

  «МЕТРОКОМБАНК» АҚ 5 318345 3 473 037 3 635 465 1 682 880

«Заман-Банк» АҚ                3 814 087 3 281 879 380 045 3 434 042

«ТАИБ ҚАЗАҚ БАНКІ» ЕБ АҚ 3 648 553 2 029 213 1 375 356 2 273 197

«Сенім-Банк» АҚ                 3 126 591 2 208 575 860 821 2 265 770

«Данабанк» АҚ                 3 018 865 2 245 481 1 508 233 1 510 632

«Мастербанк» АҚ                  2 688 948 1692 216 527 345 2 161 603

«Казинкомбанк» АҚ                  1 886 798 940 259 364 966 1 521 832

Пәкістан ҰБ Қазақстандағы ЕБ АҚ1 398 273 514 004 341871 1 056 402

Жиынтығы 2 102 229 066 10 145 712 903 12 650 225 046 -547 995 980 

Қазақстан банк секторының экономикадағы  рөлі

Көрсеткіштер                                   2002       2003   2004 2005 2006 2007 2008

ЖІӨ, млрд теңге                                    3 250,6 3 747,2 4 612 5 870 7 453 10 139,5  13 315,2

Активтердің ЖІӨ-ге қатынасы, % 25,1 30,6 36,3 45,8 60,6 87,5 87,7

Несиелік қоржынның ЖІӨ-ге қатынасы, % 15,9 19,1 23,6 30,9 41,1 59,1 66,6

Меншікті капиталдың ЖІӨ-ге қатынасы, % 3,8 4,3 5,1 5,9 7,9 11,5 13,4

Депозиттердің ЖІӨ-ге қатынасы, % 15,0 18,6 21,1 27,4 33,9 46,5 48,2 

2002 жыддан бастап, экономикалық өсудің жыл сайын орта есеппен 10% тұрақты өсуге ие болуына банктердің активтерінің әсуі ықпал еткендігі белгілі. Банк активтерінің есуіне келсек, олардың өсуі экономикаға және жеке тұлғаларға берген несиелер көлемінің артуымен байланысты болды. 2002 жылдан бастап, 2008 жылдың 1 каңтарына дейін банктік сектордың активтерініц ЖІО-гі үлесі 25,1%-дан 87,7%-ға дейін 3,5 есе өскен. 2002 жылдан бастап, 2008 жылдың 1 қаңтарына дейін несиелік қоржынның ЖІӨ-гі үлесі де 15,9 % -дан 66,6 %-ға дейін 4,2 есе өскендігі байқалады. 

2002 жылдан 2008 жылдың 1 қаңтарына дейін банктердің меншікті капиталының ЖІО-гі үлесі де 3,8 %-дан 13,4 %-ға артып, шамамен 3,5 есе өскендігін байқауға болады. Меншікті капиталдың артуына біріншіден, банктердің активтерінің өсуіне қарай жеткілікті мөлшерде норматив бойынша капитал деңгейін ұстау қажеттігі себеп болса, екіншіден банктердің субординирленген қарыздарының артуы және олардың кейбірінің шетелдік нарықта өздерінің бағалы 0ағаздарын ІРО-ға шығаруы да ықпал етті. Ал депозиттерге келсек, олардың да ЖІӨ үлесі 2002 жылдан бастап, 2008 жылдың 1 қаңтарына дейін 15,0%-дан 48,2%-ға, яғни 3,2 есе артып отыр. Банктердегі клиенттердің депозиттерінің өсуі де халыктың табыстарының артуымен, яғни олардың артық ақша көлемінің пайда болуымен тікелей сипатталады.

Несиелер бойынша залалдарға құрылған провизиялардың берілген несиелердің жалпы сомасына қатысты үлесі 2000 жылы 4,5%-ды құраса, ал 2007 жылы 5%-ға дейін ескен, ал олардың жіктелген (күмәнді жене үмітсіз) несиелердің жалпы сомасы 2000 жылы 19,5%-ды құраса, ол керсеткіш 2007 жылы 9,2%-ға дейін төмендеген. Банк жүйесі бойынша капиталдың жеткіліктілік коэффициентінің (к2) мәні (нормативтік мөні 0,12) 2000 жылы — 25,7-ден 2007 жылы 14,4-ке дейін азайған, оның себебі банктер активтерінің өсуіне капиталдың өсуін тек қана пруденциалдық норматив деңгейінде қолдауымен сипатталады. Банк жүйесі бойынша ағымдағы өтімділік коэффициентінің (к4) мәні (нормативтік мәні 0,3) 2000 жылы — 1,0-ден 2007 жылы 1,6-ғадейін артқандығы байқалады. 

Банк  жүйесінің жай-күйі квбінесе банктердің меншікті капиталының көлеміне байланысты. Оғаны қатысты іс жүзінде әлемнің көпшілік елдерінде барлық пруденциялық нормативтер есептелінеді. 

Біздің ел сияқты дамушы елдердін банк жүйесінің өзіндік ерекшеліктері, ондағы банктердің капиталдану деңгейінің төмендігімен сипатталады. Бұл мәселені Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев соңғы үш жылдағы қаржыгерлердің конгресінде көтерді. Жасыратыны жоқ біздің отандық банктеріміздің капиталы өте төменгі жағдайда.

Қазақстан Республикасындағы  ЕДБ-дің меншікті капиталының жеткіліктігінің серпіні

Көрсеткіштер                                            

   2000 2001 2002 2003  2004 2005 2006 2007

Жиынтык меншікті капитал, млрд тенге, :

97,6 122,1 161,2 223,5 346,8 587,2 1168,6 1781,8

1-деңгейлі  капитал, млрд  теңге 

68,9 90,7 110,6 153,3 229,1 368,4 816,5 1 283,7

2-деңгейлі  капитал, млрд  теңге 

32,7 35,4 55,7 87,9 128,4 218,7 385,4 560,9

3-декгейлі  капитал, млрд  теңге       

                                                                            1,5 1,5

Ы деңгейлі капиталдың барлық активтер сомасына қатынасы (к1) 

                                                                         

  0,11 0,11 0,9 0,11 0,08 0,08 0,09 0,11

Меншікті  капиталдың тәуекел  дәрежесіне қарай  топтасқан

  активтерге және баланстан тыс міндеттемелерге қатынасы (к2) 

                                                                         

  0,26 0,19 0,18 0,17 0,17 0,16 0,15 0,14 
 

Кестеден  керіп отырғанымыздай банктеріміздің меншікті капиталы соңғы жылдары  онша қатты өспеген. 2008 жылдың 1 қаңтар айына  капиталдың мөлшері 1 781,8 млрд. теңгені немесе 14,8 млрд АҚШ долларын құрайды. Мұны салыстырмалы түрде қарасақ  АҚШ-тағы банк капиталының  ЖІО-ге қатысты шамасынан 10 есе немесе Шығыс  Еуропа елдерінен 35 есе, ал Германиядан 25 есе кіші болып  келеді. 

Егерде  әлемдегі үш ірі банктің  жиынтық капиталы 145 млрд. АҚШ долларын құраса, онда оның мөлшері  біздің отандық банктеріміздің капиталынан шамамен 10 есе үлкен болып  келеді. 

Банктер капиталының төмеңдігінің, біздің ойымызша мынадай  себептері орын алуда, атап айтсақ соңғы  жылдары пруденциялдық  нормативтер қатарындағы  жарғылық капиталдың ең төмегі мөлшерінің 2 млрд теңгеден 1,5 млрд теңгеге дейін  төмендетілуі, банктердің ағымдағы пайдасын капиталды  өсіруге жұмсағаннан  гөрі, оның құрылтайшылары арасында белінуі, бағалы қағаз нарығының  дамымауы, яғни банктердің қосымша акцияларды эмиссиялау және оларды орналастыру мүмкіндігінің  шектеулігі және т.с.с.

Бүгінгі банктеріміздің меншікті капиталын ұлғайту  көзі ретінде тек  қана акцияларды шығару амалы қалуда. Бір  айта кететіні, кейбір ірі банктеріміз  өздерінің акцияларын депозитарлық қолхат арқылы шетел нарығына орналастырып отырғаны да жасырын емес. Бұл шаралар аталған  банкке қатысты Қазақстан  Республикасының  Қаржылық қадағалау  агенітігі тарапынан  күмән туғызуы  мүмкін.

Банк  активерінің ЖІӨ-ге қатынасы 2000 жылдың 20,3 % құраса, 2007 жылы оның көлемі 87,7% мөлшеріне  дейін ескендігін көреміз. Банк активтері  өскен сайын банктің  капиталы да сәйкесінше өсуге тиіс. Әрине  активтердін, ЖІӨ-ге қатысты мөлшері 4 есеге артқан. 

Меншікті  капиталдың ЖІӨ-ге қатынасы 2000 жылдың 3,7% құраса, 2007 жылы оның келемі 13,4% мелшеріне дейін 3 есеге өскен. 

Бұл жерде активтерге қарағанда меншікті капитал көлемінің  баяу өскендігі байкалады. Оған себеп, меншікті капитал өсуіндегі  қиындықтардың орын алуы. Атап айтсақ, банктердің негізгі бөлігі акционерлік  банктер, яғни олардың  акцияларын шығарып  орналастыруда бағалы қағаздар нарығының  тиісті деңгейде дами алмай отыру себеп  болуда. 

Банк  ресурстарының өсуі банк активтерінің, соның ішінде табысты  активтерінің артуына  септігін тигізді. Экономикадағы  қаржылық қажеттілікті қанағаттандыру үшін банктер қаражат  тартуға тиіс. Банктердің жиынтық активтеріне  қатысты олардың  міндетгемелері де өсіп отыр. Банктердің экономикаға  қызмет етуін қамтамасыз ететін ресурстарға  банктің тартылған  қаражаттары жатады. 

Банктің тартылған қаражаттары  да банк активтерімен қатар өсуде. Бұл жерде банктің тартылған қаражаттарының ішінде депозиттердің өсуі байқалады. Банктің тартылған қаражаттары 2000 жылдан бастап алғанда бүгінгі күнгедейін 20 есе артып, 2007 жылдын,маусым айына 8715,4 млрд теңгені құраған. 

Қазақстандық  банк жүйесіне қатысты  халықтын, сенімінің артуын соңғы жылдардағы банктердегі депозиттер көлемінің артуынан байқауға болады. Соңғы 8 жыл ішінде банктердің депозиттері 12 есе артып, нәтижесінде 2007 жылы 3480,7 млрд теңгені құрады. Ал депозиттердің ЖІО-ге қатынасы 2000 жылы 11,3 % және 2006 жылы 39,1 %-ға дейін өскен. 

2. Коммерциялық  банктердің қызметін басқару құрылымы

 

Коммерциялық  банктердің ұымдастырылу құрылымы банкті басқару  құрылымына және оның функционалдык бөлімшелері  мен әр түрлі қызметтерінің  құрылымына бөлінеді. 

Басқару органы пайда алу  мақсатында коммерциялык банктің қызметіне  тиімді жетекшілік етуді  камтамасыз етеді. Банктің  құрылтайшылары басқару  органына тікелей  қатысады. 

Акционерлік коммерциялық банктің  ең жоғарғы органы — акционерлердің жалпы жиналысы болып  табылады. 

Акционерлердің  жалпы жиналысы жылына бір рет шақырылып  отырады. Бұл жиналыста  мынадай міндетгер  шешіледі:

банктің жарғысына өзгерістер енгізу;

банктің жарғылық капиталын  өзгерту;

банктің Кеңесін сайлау;

банктің жылдық есебін бекіту;

банктің табысын бөлу;

банктің құрылымдық немесе еншілес  белімшелерін құру және тарату. 

Екінші  басқару органы —  банктің қадагалау  кеңесі болып табылады. Банктің бақылау  кеңесі — банк қызметіне  бақылау жасау  органы ретінде, келесідей  міндеттерді шешеді:

нормативтік актілерді бекітеді;

Басқарма  немесе Басқарма төрағасының  шешімі бойынша жасалған мәмілелерді бекітеді. 

Келесі басқару органы - бұл басқарма (Банк кеңесі). Басқарма (банк кеңесі) - атқарушы немесе өкілеггі орган, яғни ол банктің иелерінен, оның акционерлерінен құралады және олардың мүдделерін қорғайды. 

Басқарманың міндеттеріне мыналар жатады:

банктің стратегиялық мақсатын анықтау;

банктің саясаттарын жасау;

жетекшілік қызметке кадрлар тандау;

комитеттерді кұру;

ссудалық  және инвестициялық  операцияларға бақылау  жасау. 

Басқарма  төрағасы — бұл  банктің бірінші жетекшісі болып табылады және ол банк кызметіне жетекшілікті жүзеге асырады. Банк төрагасьіна мынадай міндеттер жүктеледі:

банктің қызметіне катысты барлық сұрақтар бойынша бұйрықтар шығару және нұсқаулар беру;