Ағымдағы шаруашылық субъектілерінің капиталын құрудың проблемалары және оны шешу жолдары

     Қарыз қаражаттарын тарту меншік иесінің стратегиялық міндеттерін жүзеге асыруға қолдануы тиіс. Іс жүзінде қаржылық тұтқа меншік иесінің мүддесіне жету үшін, яғни компания құнын өсіру үшін қарыз қаражаттары есебінен ұзақ мерзімді дамуды қаржыландыруда қолданылады.

Дәстүрлі талдау (-суретте көрсетілген) минималды көрсеткіштер жиынтығынан ұсынады. Көрсеткіштердің бірінші тобы - қаржылық есеп-тілікті  талдау  үшін   қолданылатын  стандартты көрсеткіштер. Бір акцияға келетін пайда табыстың ауқымын көрсетеді, оны пайдалана отырып, компания иесі шешімдер қабылдайды. Меншікті капиталдың табыстылығы (рентабельділігі) - меншік иесіне өз жетістіктерін басқа компания  және салаға қаражат салғандардын жетістіктерімен салыстыруға мүмкіндік беретін көрсеткіш. Қарыз қаражаттары үлесінің өсуі бір акцияға келетін пайданың сондай-ақ меншікті капитал табысының өсуіне, яғни бұл екі көрсеткіш те қарыздық қаржыландыруға жағымды әсер ететінін көрсетеді. Компанияның салық салынатын табысының төмендеуі және пайыздар төлеуімен байланыс-ты туындайтын салықтық төлемдерге үнемділік жоғары болған сайын бұл көрсеткіштің мәні де соншалықты көрінеді: салық төленбеген пайда осы коэффиннентердің алымын көбейтеді.

     Көрсеткіштердін екінші тобы - қарыздық қаржыландырудың дауыс беретін акциялар иесінің арасында бөлінетін пайдаға әсер ету деңгейін көрсететін коэффициенттер. Бұл көрсеткіштерді әр түрлі әдістермен есептеуге болады (-сурет). Суретте керсетілген пропорция (DFL) дауыс беретін бір акцияға келетін пайданың операциялық пайданың өзгерісіне сезімталдылық дәрежесін көрсетеді. Компанияның белгілі бір кезеңдегі рыноктық саясатының нәтижелерін сипаттайтын операциялық пайданың 1%-ға өзгеруі дауыс беретін акцияға келетін пайданы X %-ға немесе пайызбен көрсетілген DFL коэффициентінің мәніне тең шамаға өзгертеді.

     Есептеулерге  артықшылығы бар акцияларға дивидендтерді қосу өзара байланысты екі мақсаттарды негіздейді. Біріншісі - несиелер бойынша пайыздар төлеуге  ұқсас ақша қаражаттарының тұрақты ағылымы күтілетін «гибридті» қаржыландыру көзі ретінде капитал құрылымын талдауда артықшылығы бар акциялар шығарудың ерекше беделін көрсету. Екіншісі - инвесторлар әрқашан тұрақты төлемдер төлеуді күтетін артықшылығы бар акциялар нысанындағы капитал тартудан пайда болатын қосымша каржылық тәуекелді көрсету. Шығаратын өнімнің берілген көлемі мен оны өндірудің технологиясында және компанияның берілген бизнес үлгісі кезінде қаржылық тұтқаны қолдану дәрежесінің коэффициенті (DFL) қарыздық қаржыландырумен қатар артықшылықты акцияларды пайдаланатын компанияда жоғары болады. Егер компанияда қаржылық тұтқа жоқ болса, онда бір акцияға келетін пайда операциялық пайданын өсуі және төмендеуіне сәйкес 1:1 қатынасында өзгереді. Егер қаржылық тұтқа бар болса, онда бір акцияға келетін пайда жеделдетілген қарқынмен өседі, Егер операциялық пайда төмендесе, бұл коэффициент теріс мәнмен сипатталады. 

      Сурет 4. 

Қаржы тұтқасының тәсілдері. 
 
 

     Капитал құрылымын талдаудың қаржылық тәсілі. Компания құнын өсіру тұрғысынан капитал құрылымын талдау айтарлықтай күрделі. Ең алды-мен, меншікті капитал мен қарыз капиталының кандай арақатынасы берілген компанияның рыноктың құнын максимизациялайды деген сұраққа жауап беру қажет Бұл сураққа жауапты. ең алдымен, инвестор болашақта күтетін бос ақша ағымының келтірілген (дисконтталған) сомасын көрсететін компанияның инвестициялық құнын анықтау тәсілінен іздеу қажет Инвесторлар күтетін пайданы келтірілген ағымы күтілетін табысты бірден алудың мүмкін еместігін мойындауды білдіреді, сондықтан жұмсалатын табыстьің альтернативті мөлшерлемесін есептейді Даму үшін қарыз капиталын колданатын компанияда бұл мөлшерлемеде кредиторлар (Кd), меншік иелері (Кe) талап ететін табыстылықтық минималды мөлшерлемелері көрсетіледі. Егер, жиынтық капиталды біреудің ақшасы (Мd) мен меншікті ақшалардын(We) пропорциясын ескерсек, онда инвесторлардың екі типтік табыстылыққа қоятын жиынтық талаптары капиталға келетін біртұтас орташа салмақталған мөлшерлемеге (WАСС) келтіріледі, ол суретте көрсетілген 

      Сурет 5.

     5-суретте көрсетілген табыстылықтық орташа салмақталған теңдеуі қарапайым көрінеді, бірақ егер арифмєтикалық нысаннан ауытқитын болсақ және арифметикалық емес. ал қаржылық ережелер тұрғысьінан қарастырсақ онда екі тендеуді бір уақытта карастыру қажет Теңдеудің сол жақ бөлігі нақты компанияға қатысты инвесторлардың күтілімін көрсетеді, сондықтан қаржылық талдау тұрғысынан «күтілімнін, сандық көрінісі», яғни оның стратегиялық позициясының даму перспективасының инвестициялық тәуекелдердің "Сандық көрінсі» болып табылады: орташа салмақталган сома күтілетін сомаға немесе табысқа тең. Тендеудің оң жақ бөлгі (WАСС) компанияның басқарушы тобының көзкқарасымен оқылуы тиіс. Мөлшерлемелердің екі тобы да (Кd, Кe) инвесторлар талаптарының орындалу ауыртпалығын көрсетеді. Жиынтық мөлшерлеме (WАСС) капитал тарту шығындарын сипаттайды, себебі мінднтті түрде табыс есебінің жабылуы тиіс. Сондықтан, теңдеудің он жақ бөлігі компания стратегиясы мен саясатын жүзеге асыру кезінде компания менеджменті ескеруі тиіс табыстылыктың тосқауылын көрсетедј.

     Капиталға келетін жиынтық шығындар мөлшерлемесінің (WАСС) өзгерісі 3-суретте көрсетілген. Компанияның қаржыландыру көздерінің құрамындағы қарыз капиталының үлесі төмен болған кезде капиталға келетін табыстылықтың тосқауылы жоғары, себебі меншікті капитал қарыз капитаына қарағанда қымбат. Бұл мөлшерлемені жалпы нысанда келесідей көрсетуге болады:

Кe = Кd+ фирманы иелену тәуекелі үшін сыйақы.

       Қарыз капиталының үлесі өссе, арзан капитал үлесі өскендіктен жиынтық капиталдың табыстылық тосқауылы (WАСС) төмендейді және пайдаға келетін салықты үнемдеу әсері іске қосылады, бірақ кейін тосқауыл кайтадан жойылады. Компания құны капиталдың жиынтық шығындарының мөлшерлемесіне (WАСС) капитал құрылымына тәуелді болғандықтан басқарушы топтың міндеті - компанияның ұзак, мерзімді қаржыландыру са-ясатын меншікті және қарыз капиталының арақатынасы оңтайлы аймаққа шығаратындай етіп жасау Ал, бұл біріншіден. аталған аймақты анықтауды қажет етеді. екіншіден, қаржы инструмєнттерін таңдай отырып, қаржыландыру көздерінің пропорциясын оңтайлылық шегінде ұстауды қажет етеді Осылайша, қаржылык, өлшеуіштер тұрғысынан қаржылық тұтқаны талдау қаржылық тұткқаның барлық мәнінде компания құнын өсіру мақсаты орындала бермейтінін көрсетеді.

      Сурет 6. 

     Капитал құрылымын оңтайландыру оның сандык, сипатын есепке алудьі және оның қалыптасуын талдауды қажет етеді. Қаржылық тұтқа формуласында компания операцияларын бухгалтерлік тұрғыдан қарастыру кезінде қысқа және ұзақ мерзімді қаржыландыру көздерінің арасында айырмашылық көрінбейді Салық салынатын табысты төмендететін пайыздар бойынша шығындарды шегеру арқылы талдау жүргізуші несиелер типтерін анықтамайды, оларды «қысқа» және «ұзақ мерзімді »деп бөлмейді және талдаудан «қысқа мерзімді» кредиттер бойынша пайыздар төлеу шығындарын алып тастамайды Капитал құрылымын талдау кезінде қысқа мерзімді коммерциялық міндеттемелердің қарыз капиталының бір бөлігі ретінде қарастырылуы нақты жағдайға байланысты Егер, пайызға алынған қысқа мерзімді қаражаттар тек мақсатты бағыты бойынша, яғни айналым капиталының қысқа мерзімді қажеттіліктерін қаржыландыруға жұмсалса және компания осы қарызды уақытылы төлеп тұрса, онда бұл қарыздар капитал құрылымын талдауға қатыспайды. Сәйкесінше, ұзақмерзімді ақшаларға айналатын осы жағдайдағы қысқамерзімді ақшалар ұзақмерзімді кредиттердің субституты ретінде қатысады және оларды сандық сипаттауда және капитал құрылымын талдауда жоққа шығаруға болмайды Бұл жағдайда. олар. біріншіден, Wd көлемін арттыра отырып, қарыз капитал құрылымының үлесін талдауға әсер етеді, екіншіден, кредиторлар талап ететін табыстылықты (Кd) талдауға тузетулер енгізуді қажет етеді. Талап етілетін табыстылық мөлшерлемесі - бұл баламалық салымдар мөлшерлемесі, сондықтан қыскамерзімді несиелерді ұзақмерзімді қарыздарға алмастырғанда «қысқа» ақшалар бойынша нақты пайыздық мөлшерлеменің орнына ұзақ мерзімді несиелер бойынша ағымдағы рыноктық пайыздық мөлшерлеме алынуы тиіс

     Қаржылық тұтқа мен капитал құрылымы түсініктерінің, тағы бір айырмашылығы компания қаржыландырудың баланстан тыс көздерін пайдалану кезінде көрініс табады. Мысалы, ұзақмерзімді, бірақ капиталдандырылмаған және активтерді жалға алу балансында көрсетілмеген активтер Мұндай жалға алу келісім-шарты тікелей ұзақмерзімді несие субституты ретінде де қатысады, сәйкесінше, ол қарыз капиталына теңестірілуі тиіс Яғни, қарыз капиталының(Wd) жэне кредиторлар талап ететін табыстылыКЈык (Kd) үлесі осы қаржыландыру көзін ескеру арқылы қарастырылады Басқаша айтқанда, жалға алу келісім-шарты капиталдандырылады, яғни жалға алынған ресурстар толығымен несиеге сатып алынған активтер ретінде қарастырылады. Пайда ағымын (капиталдан-дыруды) есептеу үшін келісім-шарт мерзімі. жалға алу төлемдерін төлеу, ал капиталдандыру мөлшерлемесін талдау үшін - ұзақмерзімді несиелер бойынша ағымдағы рыноктық пайыздық мөлшерлеме негіз болады. Капиталдандыру сомасы - бұл қарыз капиталының құрамдас бөлігі және несие бойынша күтілетін мөлшерлеме.

     Баланстан тыс баптар үшінші тұлғаларға берілген несиелік кепілдермен байланысты болатын жағдайда бар. Кепіл бергєн компания міндеттемелерінің сапасы үшінші компанияның алынған несиелер бойынша міндеттемелер орындау сапасына тікелей байланысты Қаржылық тұтқаның бухгалтерлік тәсілінде мұндай байланыстар ескерілмейді. Қаржылық тәсілде олар тірек талдауды қажет етеді және қаржылық талдаушы белгілі бір жағдайларда үшінші тұлғаларға берілген кепілдер бойынша төлемдер төлеудің пайда болу ықдималдығы жоғары деп есептеуі мүмкін болғандықтан, «жазбаша міндеттемеге» айналуы мүмкін. Сонымен, капитал құрылымының сандық сипаттамасында екі тәсілдің - бухгалтерлік және қаржылық - арасындағы айырмашылық қаржыландыру үшін облигациялар немесе артықшылығы бар акциялардың конвертациялық шығарылымын қол дану кезінде пайда болуы мүмкін Конвертацияланатын шығарылымның екі түрі де - «жарты қарыздың" бір түрі, оларды меншікті капиталға айырбастау ыктималдылығы төмен болған кезде қарыз капиталы категориясына жатқызады Егер конвертацияланатын қаржылық құралдарды шығаратын компанияның жай акцияларының рыноктық бағамы мен конвертация келісім-шартының орындалу бағамының (конверсиялық бағам) арақатынасы оң болса және рыноктық бағам конверсиялық бағамнан жоғары болса, онда конвертацияланатын кағаздарды жай акцияларға айырбастау мүмкін болады. Бұл жағдайда қарыз капиталының конвертацияланатын бөлігі жойылады, ал меншікті капитал өседі.

     Осылайша, қаржылық тұтқа компанияның қазіргі қаржылық талдауында капитал құрылымы түсінігін барлық жағдайда дұрыс қолдана бермейді. Капитал құрылымын талдауда қарыз және меншікті капитал (D/Е.) арақатынасының қаржылық тәсілінің ережелері келесідей:

• Баламалы шығындар ережесі;
• Қаржыландыру мерзімдерінің капитал пайдалану 
  мақсаттарына сәйкес келу ережесі,
• Күрделі капитал құрылымын өзгерту ережесі;
• Рыноктық бағалау ережесі

Қаржыландыру саясатын дұрыс қалыптастыру үшін нақты компанияның капитал құрылымының оңтайлы мәндерінің аймағын анықтау қажет. Мұндай аймақты іздеу оңтайлы капитал құрылымының сандық жане сапалық талдау тәсілдерімен байланысты Нақты компанияның капитал құрылымын сандық бағалау қаржы саясатын жасау кезінде ескерлуі тиіс макро және микро факторларды анықтауды қажет етеді. Талдаудың бұл түрін сандық бағалаумен ■- компания үшін қарыз және меншікті капиталдың оңтайлы арақатынасын белгілеуге мүмкіндік беретін қаржылық улгілермен толықтыру керек.

Сонымен, капитал құрылымын біртұтас сандық және сапалық бағалау нәтижесінде компания құнын арттырудың дұрыс қаржылық саясаты жасалады. 
 
 
 
 

3.Ағымдағы шаруашылық субъектілерінің капиталын құру проблемалары және оны шешу жолдары. 

      Бүкіләлемдік  дағдарыстың әлем елдері экономикасын құлдыратып жібергені соншалық осы  кезеңдегі көптеген корпорациялар  мен шаруашылық ұйымдар еріксіз  жабылуға мәжбүр болуда.Соның нәтижесінде, корпорацияларды аяққа тұрғызуда капитал құрамы мен құнын оңтайландыру әрбір қаржы менеджерін толғандырып отырған бірден-бір мәселе болып отыр.

Аталған проблеманы шешу үшін кәсіпорындар мен  шаруашылық субъектілері капитал тартуды тек қана банк несиелерін жоғары пайыздық мөлшерлемемен тартуға мәжбүр болып отыр. Мұның бірден-бір себебі, инвесторлардың өздерінің қаржыларын еркін және үлкен сенімділікпен кәсіпорын жобаларына салуларына әзірге тәуекел деңгейі тым жоғары болуы болып отыр.

      Қазіргі корпоративтік қаржы теориясының базалық ережелеріне сәйкес, құнды басқару тұжырымдамасының негізін екі іргелі принцип құрайды:

      біріншісі – компанияны қаржылық басқарудың мақсаты оның негізді нарықтық құнын барынша көтеру болып табылады.