Ағымдағы шаруашылық субъектілерінің капиталын құрудың проблемалары және оны шешу жолдары

       ХҚЕС стандарттарына сәйкес. қолданылатын дисконт ставкасы салық ставкасына дейін және инфляциялық болжалдардан тазартылған болуы керек (яғни ақшалық ағын дисконтталуға дейін дефляторлануы керек). Дисконттау ставкаларын анықтаудың едәуір кең таралған әдістері 3-суретте келтірілген.

       Әр серіктестік компания акциясьі құнын ең жоғары деңгейге жеткізетін түрлі көздердің жиыны ретінде ұтымды капитал құрылымын анықтайды. Компания жаңа капиталды тартқан кезде, ол әдетте қаржыландыруды уақыт өте келе ұтымдыға мүмкіндігінше жақын болатын нақты капитал құрылымын сақтап қалатындай етіп жүзеге асырады. 

                              Сурет 3. 

     Дисконттау  нормасын анықтау тәсілдері. 

     Ақшалық ағындарды дисконттау әдісін қолдану дисконт ставкасы мөлшерін анықтауға негізделеді, есептеу үшін капиталдың орта өлшенген құнын қолданған жөн (WАСС). Ал капиталдың орта өлшенген құны әртурлі дерек көздермен берілген.

     Компания  үшін капиталдың екі негізгі көзі бар: акционерлер және кредиторлар.

     Компания  капиталының құрылымы ұзақ мерзімді қаржыландыру көздерінің жинағын білдіреді, оның ішінде қарыздық міндеттемелер, артықшылықты акциялар, қарапайым акциялар және үлестірілмеген табыс.

     Капитал құны - бұл инвесторлармен талап етілетін бизнестің түрлі қаржыландыру түрлері үшін табыстылық ставкасы. Компания капиталының жалпы құны жеке талап етілетін табыстылық ставкалардың орта өлшенген мәнін көрсетеді, яғни капиталға кеткен шығын.

     Меншікті  капиталдың құны - бұл қарапайым акция иелерімен компания акциясындағы олардың инвестициясы бойынша талап етілетін табыстылық ставкасы. Акционерлердің жеке капиталы компанияның тәуекелді капиталы болып табылады. ол пайыз төлеуді немесе негізгі бөлігін жабу графигін орындауды талап етпейді.

     Артықшылықты акциялардың құны - бұл компанияның артықшылыкты акцияларының иелерімен компания акциясындағы олардың инвестициялары бойынша талап етілетін табыстылық ставкасы.

     Қарыз құны - бұл компания кредиторларының инвестициялары бойынша талап етілетін табыстылық ставкасы.

     Компания  қарапайым жеке капиталын екі әдіспен ұлғайта алады:

• жаңа акцияларды шығарып;
• акционерлер арасында өткен мерзімдердегі табысты үлестірмей, компания ұйғарымында қалдыра отырып.

     Акционерлер арасында табысты дивиденд түрінде үлестірмеудің келесі себептерге байланысты едәуір артыкшылығы бар:

• қарапайым акцияларды орналастыруға жұмсалған шыгындар елеулі болып табылады, ол табысты қайта инвестициялауды талап етеді;
• акционерлер жаңа акциялар шығару есебінде капиталды тартуды компанияның бұрынғы акцияларын нарықтық, бағалау көзкарасымен жағымсыз белгі деп есептейді, 
  себебі акция шығуын жариялау акция құнын төмендетеді деген пікір бар;
• заемдық капиталды жұмылдыру емес, акцияларды шығару ұзак, мерзімді 
  қаржыландыруды тартудағы қиындықтар туралы тікелей айта алады.

Акционерлер арасында табысты үлестірмей, оларды қайта инвестициялауда компания акционерлер осы қаржыны бірдей тәуекел деңгейінде ұтымды салу жолымен табыс алғанындай мөлшерде табыс алуы қажет. Сондықтан, егер де компания акционерлерге осындай табыстылықты қамтамасыз ете алмаса, онда компания акционерлерге олар түрлі активтерге қаржыны өздері инвестициялайтындай табысты төлеуі қажет.

     Меншікті капитал құнын анықтаудың үш тәсілі бар.

     Дисконтты ақшалық ағын үлгісі немесе дивидендтердің болжамды өсім үлгісі.

     Дивиденд  акционерлердің компаниядан алатын жалғыз пайда емес. Компанияда қалатын және ұтымды пайдаланылатын табыс пайда мен дивидендтердің болашақ өсімін шақыруы мүмкін, сондай-ақ акционерлермен инвестицияланған негізгі нақты капиталдың құнын өсіруі мүмкін. Акционерлер олардың дивидендтері мен акцияларының нарықтық құны жылдан жылға өзгеріссіз қалмай өсіп тұрады деп күтеді. Осыны көрсету үшін дивидендтер өсімінін, үлгісі өңделген.

     Тәсіл айналымға салудың келесі жылына күтілмелі дивидендердің сомасына негізделген (яғни күтілмелі дивидендтер сомасының акциялардың нарықтық құнына қатынасы). Содан кейін жеке капитал құнын есептеу үшін дивидендтің орташа өсу жылдамдығына акциялардың  табыстылығы қосылады.

     Меншікті капитал құнын есептеу келесі формулаға сүйенеді:

                                                Ke=(D0/P0)+g

Мұндағы:

k - жеке капитал құны;

Р0 - бір акцияның 0 уақыт сәтіндегі нарықтық құны;

D0 - бір акцияға ақшалық дивидендтер, оларды төлеу бірінші кезең соңында

күтіледі;

g - дивидендтерді болжамды жыл сайынғы өсімі.

      Дивидендтер өсімінің жылдамдығын анықтаудағы  бұл тәсілде келесідей болжамдар жасалады:

• төленетін дивидендтер үлесі уақыт мерзімінен өзгермейді деп күтіледі;
• меншікті капиталдың болашақ рентабельділігі жеке капиталдың нақты рентабельділігіне тең деп күтіледі;
• компания жаңа акциялар шығарады деп күтілмейді;
• компанияның болашақ жобалары қолдағы бар жобалардағы тәуекел деңгейімен бірдей болады деп күтілуде.

     Меншікті капитал құны үлестірілмеген табыс бағасы болып компанияда осы көздер бар болғанша саналады және компанияда үлестірілмеген табыс тауысылған кезде жаңа шығарылымдағы қарапайым акцияның бағасы болады. Жеке капиталдың құны үлестірілмеген табыс бағасынан гөрі қарапайым акциялар түрінде жоғары болады.

     Бұл тәсілмен есептеу үшін келесі бастапқы мәліметтер қажет:

• акциялардың ағымдағы нарықтық бағасы;
• дивидендтер туралы ақпарат;
• дивидендтердің өсу жылдамдығын бағалау.

Капиталды активтердің баға түзу үлгісі (САРМ)

. Бұл үлгіні қолдану кәсіпорын жұмысының пайдалылығын сипаттайтын мағлұматтардың едәуір үлкен мөлшері болғанда тұрақты нарықтық экономика жағдайында анағұрлым кең тараған.

     Капиталды активтердің баға түзу үлгісі меншікті капитал табысын акционерлер үшін тәуекелмен тікелей байланыстырады. Кез-келген инвестиция тәуекелінен күтілмелі сыйақы тікелей оның нарықтық тәуекелімен байланысты болады.

     Аталған үлгі болжамдарының маңыздысы келесі аппарат болып табылады:

1. барлық инвесторлар үшін салым мерзімі бірдей;
2. ақпарат барлық инвесторлар үшін дербес және дереу;
3. инвесторлар біртекті болжамдарға ие, яғни болашақ табыстылықты, тәуекелді және бағалы кағаздар табыстылығының ковариациясын бірдей бағалайды;
4. тәуекелсіз пайыздык ставка барлық инвесторлар үшін бірдей.

   Капиталды активтердің баға түзу үлгісі меншікті капитал құнында екі құрамдасты ажыратады каржы салудан тәуекелсіз пайда және компания акцияларына инвестициялағандағы тәуекел үшін қосымша сыйақы, Тәуекел үшін сыйақы жалпы нарықтық портфельде орта табыс және нақты компанияның бета (β) - коэффициентінен (немесе тәуекел) тұрады.

                                            RJ=R+(Rf-Rm)*β

мұндағы

RJ - меншікті капитал құны, Rf- тәуекелсіз ставка,

Rm - нарықтық портфельдің, күтілмелі табыстылығы, β - акциялар үшін «бета» коэффициенті.

     Үлгі көрсеткішін енгізумен анықталатын нақты фирманың тәуекел керсеткішін маңызды түрде қолданады. Бұл көрсеткіш былайша құрылған,    β = 0, егер компания активтері мүлдем тәуекелсіз болса;β=1 егер аталған кәсіпорынның активтері нарық бойынша орташамен бірдей тәуекелді болса. Егер нақты кәсіпорында 0 < β< 1 екені белгілі болса, онда бұл кәсіпорын нарық бойынша орташаға қарағанда аз тәуекелді, ал егер β > 1 болса, онда 
кәсіпорын едәуір үлкен тәуекелге ие. ':

     Өткен жылдар мағлұматтары негізінде β анықталады.Зерттелетін кәсіпорын табыстылығының салыстырмалы мәліметтері және орташа нарықтық табыстылық бойынша кәсіпорынның табыстылық коррелляциясын және орташа нарықтық табыстылықты сипаттайтын сәйкес түзу сызықты регрессионды тәуелділік құрылады. Бұл тәуелділіктің регрессионды коэффициенті β- факторды бағалауға негіз болады.Сондай-ақ елдерде потенциалды инвесторлардың бағдарлануы үшін көптеген компаниялар үшін β көрсеткіштері бар анықтамалықтар басылып шығарылуда.

Тәуекел үшін облигациялар мен сыйақының табыстылығын қосу тәсілі.

     Бұл тәсілде компанияның меншікті капиталын бағалау үшін негіз ретінде қарыздын салыққа дейінгі бағасын құрады. Компания қарызының салыққа дейінгі бағасы тәуекелсіз ставкадан тәуекел үшін сыйақы көлеміне асады. Компания тәуекелі неғұрлым үлкен болған сайын, соғұрлым сыйақы үлкен және компанияға заемдык заттарға пайызды соғұрлым көп төлеуге мәжбүр болады.

     Бұл тәсіл бойынша тәуекел үшін сыйақы компанияның қарыздық міндеттемелерінің табыстылығына 3 - 5% мөлшерде болады.

     Re= облигациялардың табыстылығы+ тәуекел үшін сыйақы

Мысал:

     Компания  нарықта 9% табыстылық беретін облигацияларын орналастырды. Жеке капиталдың шамалы бағасы кұрайды:

     Re=9%+3%=12%

     Тәуекел үшін 3% сыйақы - бұл субъективті мөлшер болғандықтан, мәннің бағасы да субъективті сипатқа ие. Бұл тәсілдің артықшылығы мынада, β коэффициенті туралы ақпаратты анықтау мен қолдану қажет емес және капиталды активтердің баға түзу үлгісі формуласы бойынша есептеу қажет емес. Бұл тәсілдің кемшілігі мынада, ол тәуекел үшін сыйақының уақыт өте келе өзгеруін ескермейді. Тәуекел үшін 3% - 5% сыйақы барлық ком-панияларда орта мәнді беретіндіктен, бұл тәсілдің дәлдігі алдңғы екеуімен салыстырғанда әлдеқайда аз.

     Өкінішке орай, жоғарыда берілген барлық үлгілер тек бағалаушы болып табылады. Демек ешбір үлгі меншікті капитал құнын нақты түрде анықтай алмайды.

Қандай тәсіл қолданғанға қарамастан, жеке капитал құны шамамен бірдей екені көрініп тұр. Сондықтан қандай тәсіл қолданса да айырмашылық жоқ. Алайда кейде бұл тәсілдер әртүрлі нәтижелер беруі мүмкін, бұндай жағдайда субъективті бағалау қолданылады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

II.Компания капиталының құрылымын оңтайландыру.

2.1. Капитал құрылымын оңтайландыруда қаржылық тұтқаны пайдалану. 

     Компания  капитал тарту үшін бірқатар күрделі   және   көп    қырлы    шешімдер қабылдауды талап  етеді.  Бұл  шешімдер нақты   қаржылық құралдарын   жинауға;  ақша түсімдері мен инвесторлардын әр түрлі категорияларына төлемдерін төлеу кестесі мен жоспарлауына; түрлі қаржы ресурстарын пайдалану кезінде туындайтын тәуекелдерге және оларды бақылау әдістеріне; жасалынатын мәмілелердің құқықтық шарттарына қатысты қабылданады.

     Капитал құрылымы - компаннянын рыноктык стратегиясын жүзеге асыру үшін кабылданған меншікті және қарыздық қаржыландыру көздерінің үйлесімділігін (арақатынасың) көрсету үшін қазіргі қаржылық талдауға енгізілген ерекше логикалык түсінік. Қазір бұл термин қаржылық тұтка түсінігімен жиі алмастырылады. Тұтқа — бұл қолданылатын шараларды жеңілдететін және олардың әсерін көбейтетін құрал.