Лизинг және оның экономикадағы орны

                      Инвестициялық салықтық жеңілдіктер    

Инвестициялық салықтық жеңілдіктер егерде фирманың пайдасы мен салығы белгілі деңгейден  асқан жағдайда қолданылуы мүмкін. Егерде фирма пайдасыз болса немесе ол тез кеңейіп, пайдалана алмайтын ірі салықтық жеңілдіктері болса, онда ол үшін лизинг туралы келісім жасау пайдалы. Аталған жағдайда жалға беруші несие алады және жалгерге лизингтік төлемдердің сәйкес төлемін ұсынады. Темір жолдар мен әуелиниялары лизингтің үлгісі бойынша жиі пайдаланылатыны болды, осы себеп бойынша соңғы жылдары, кәсіпорындық компаниялар ерекше жағдай алдында қалды. «Anaconda» компаниясы, мәселен, 1983 жылы Чилиде салынған алюминий зауытының шығындарының басым бөлігін лизингтік келісім көмегімен қаржыландырды (құны 138 млн.долл.). «Anaconda» Чили үкіметі мыс көшірмелерді экспортқа шығарғанда салықтан 356 млн.долл жоғалтты. Осылайша, «Anaconda» жаңа зауытпен байланысты салықтық жеңілдіктерді пайдалана алмады. «Anaconda» лизингтік келісім жасай отырып, салықтық жеңілдікті жалгерлікке берушіге берді, ал олар болса өз кезегінде, «Anaconda» фирмасына несиелік келісімдегіге қарағанда, өте төмен лизингтік төлемді ұсынды. «Anaconda» фирмасының лизингі кездейсоқ лизингтік леверидждің сипатын алды. Банктер мен «Chrysler» корпорациясы тек инвестициялық салық жеңілдігін ғана емес, сондай-ақ салықтық қорғаныш алды. Зауыттағы жеделдетілген өтелімімен байланысты (көбіне меншік иесі-жалгерлікке беруші ретінде шығып, салықтық қорғаныш алатын, бай жеке тұлғалармен) осындай лизингтік леверидж қазіргі кездегі қаржылық әлемнің маңызды сипаты болып табылады.    
 
 
 
 
 
 
 

             3.  Әлемдік экономикадағы лизинг дамуының тәжірибесі. 

     Лизинг  --  қызмет сферасындағы кәсіпкерліктің, коммерциялық қызметтің,бизнестің салыстырмалы жаңа формасы және әлемдік экономикада серпінді дамуда.

     Бірінші лизингтік компания 1952 жылы АҚШ-тың  Сан-Франциско қаласында құрылған (Калифорния штаты).Колифорнияда Боех мырза азық-түлік өнімдерін шығаратын  кішкене фирманы басқарады.

     Әскери  ведомствадан қабылдаған үлкен тапсырыстарды  орындау үшін оған машиналар паркін жоғарылату керек болды, бірақ фирма  капиталы аз болды және бос құралдарда болған жоқ.Сосын керекті машиналарды  арендаға беруді шешті және осылайша оларды алудың қаржыландыру процесін жүзеге асырды.Ол осы операциясының тиімді екеніне көзі жетіп және көптеген фирмалар оның үлгісімен машиналарын жалға бере бастағанын білгесін Боех 20 млн. долл. Капиталы бар «H.S.Leasing» фирмасын құрды. Екі жылдан кейін бұл фирма машиналар мен құрал-жабдықтарды 3 млн. долл.-ға арендаға бере бастады.Боех мырза акцияға көпшіліктің жазылуын жариялады,400$ капиталы бар. «Boothe Leasing Corparation» атты екінші фирмасын ашты.1959 жылы лизингтік операцияның көлемі 300млн. долларды құрады.

     1959жылы  «United States Leasing Corparation» өзінің филиалдарын   Англияда ашты.1960жылы 8 маусымда  сауда лизингі құрылды.60-шы жылдардың  ортасынан бастап Англияның қаржылық  компанияларының көпшілігі лизингтік  операцияға қатыса бастады.Біртіндеп  бұл операцияға банктер де қосылды.1961 жылы Анлияда лизингтік  фирмалардың жалпы айналымы 280 млн. долларды құрады.

     Францияда бірінші лизингтік компания  «Bangue de Indochine» инициативасы бойынша құрылып, «Sepofites» деп аталды.Ол өнеркәсіптік жабдықтар лизингімен айналысты және 1961жылы 22 ақпанда келісімге қол қойылды.1962жылы  «Sepofites» Locafrance деген атқа ауыстырылды. 1965 жылы Францияда 28 лизингтік компания қызмет етті және жалпы сомасы 60 млн. долларды құрайтын келісімге отырды.

     Германияда  бірінші лизингтік фирма  «Leasing GMBH»1962 жылы Дюссельдофта құрылды.1968 жылы лизингтік фирмалар жалпы сомасы 125 млн. долларды құрайтын келісімге қол қойылған.

     1963жылы  алғашқы лизингтік фирма құрылды,.1967жылы  машиналар мен жабдықтарды жалдау  келісімінің жалпы сомасы 42 млн. доллар болды.

     Лизингтік қызметтегі әлемдік нарықтың жалпы  көлем динамикасы келесі түрде көрсетіледі:

                                    1979 жыл  -- 50 млрд. доллар

                                    1986 жыл  -- 175 млрд. доллар

                                    1988 жыл -- 250 млрд. доллар

                                    1990 жыл  -- 300-320 млрд.доллар

     Көріп отырғанымыздай, 10жылдықта қызмет көлемінің  өсуі 6 есе жоғарылаған.Осылайша әлемдік  экономикада лизингтің даму тарихын 2 этапқа бөлуге болады:

      І этап -- индустриалды елдерде лизингтің құрылуы (1952-1970)

      ІІ  этап  -- «лизингтік серпіліс» этабы,оның серпінді өсуі (1971-1990).

      Әлемдік нарықтың лизингтік қызметінің негізгі  бөлігі «АҚШ – Батыс Европа –  Жапония» үшбұрышында шоғырланған.

      Лизингтік қызметтің неғұрлым дамыған нарығы АҚШ-та құрылған.Бұл елдегі 25 жылдағы лизинг көлемінің динамикасы:

                                           1965 жыл  -- 1 млрд.доллар

                                           1975 жыл  -- 15 млрд.доллар

                                           1980 жыл --  37 млрд.доллар

                                           1983 жыл  -- 61 млрд.доллар

                                           1987 жыл  -- 100 млрд.доллар

                                           1990 жыл  -- 150 млрд.доллар.

     Лизингтік фирмалардың Американдық ассоциациясының деректері бойынша, бұл елдегі лизингтік операциялар көлемінің динамикасы келесі цифрлармен  бейнеленген.

      

                                                                                                           1-кесте

 

     Құрамына  жылына 70 млрд. Доллардан жоғары операция көлемімен 833 лизингтік фирма кіретін  лизингтік фирмалардың Европалық  бірлестігінің деректері бойынша 1989 жылы Францияда жыл сайынғы  лизингтік операциялар көлемін 14 млрд. долларға жеткізді,Германияда  --7,Италияда – 6, Швецияда – 3 млрд. доллардан жоғары.

     1980-1988 жылдары Европада лизингтік қызмет  көлемі 5 рет өсті, ал осы период  аралығында АҚШ-та 3 рет қана өскен.

     1996-1997 жылдардағы «Лизюроп» мүше елдерінің лизинг дамуының көлемі   

                                                                                                 2-кесте.

     «Лизюроп» мүше елдерінің лизингтік  дамуы

 

     Алдыңғы қатарлы индустриалды елдерде арендаға берілген жабдықтарда капитал салымдарының өсу темпі жабдыққа толықтай капитал  салымының  өсу темпін  өсіреді, сонымен бірге машина мен құрал-жабдықтар өндірісінің өсу темпін жоғарылатады.

     Машиналар мен жабдықтарға капитал салымдарының жалпы сомасында АҚШ-тың үлесі 20-30%,Англи.Франция,Швеция,Испания – 13-17%,Италия, Голландияда  -- 12-14%,Австрия, Дания,Норвегия  -- 8-10%,Жапонияда 8-10%.

     Қазіргі уақытта АҚШ-та лизинг маңызды, ал басқа жылдарда  -- ішкі қаржыландырудың негізгі көзіне айналды. «Бриммер энд компани» консультативтік фирма бағасы бойынша 1994 жылы арендалық қаржыландыру 74,4 млрд. долларды, коммерциялық банк қарыздары – 61 млрд. доллар, өнеркәсіптік облигациялар – 38,3; корпарация акциялары – 7,7, коммерциялық ипотекалық несие  --1,4 млрд. долларды құрады.

     Дамушы  елдерде лизингтің тауарлық структурасында жоғарғы орынды өнеркәсіптік жабдықтар  және автотранспорттық құралдар алады.Бірақ  соңғы жылдары есептеу және конторлық техника үлесінің жоғарылауы бақылануда.Үндістанда бұл техниканың үлесі 1996 жылы 1994жылмен салыстырғанда 10%-ке өсіп, 40%-ды құрады.

     Қазіргі уақытта лизингпен айналысатын  банктер мен басқа мамандандырылған қаржылық ұйымдар ең үлкен несиелік  ресурстармен қамтылған.Бұл компаниялар неғұрлым алып объектілердің арендасын қаржыландыруға мүмкіндік алады (заводтар,ұшақтар,т.б.).

     Лизингпен жабдықтар шығаратын өнеркәсіптік компаниялар белсенді түрде айналыса бастады.Бұл үшін олар тек қана лизингпен айналысатын мамандандырылған филиалдар құрады.Мұндай лизингтік компанияның ролі барлық елде бірдей  емес.АҚШ-та лизингтік қызмет нарығында мұндай түрдегі компаниялардың ықпалы ЭВМ лизингінде, авиатехника,құрылыс-жол жабдықтарында,электротехникалық жабдықтардың жеке түрлерінде маңызды.Ал Ұлыбритания,Германия, Австрия және басқа да Батыс Европа елдерінде лизингтік компанияның осы типінің маңыздылығы төмен.

     Келесі  лизингпен иайналысатын фирмалар тобы  -- қаржылық және мамандандырылған лизингтік фирмалар.

     Қаржылық  фирмалар негізінен қаржылық лизингпен  айналысады және өзінің қызметін машина құрылыстық өнімдердің анықталған қандай да бір номенклатурасымен ғана шектеп қана қоймайды.Бұдан басқа бұл  фирмалар құнды қағаздармен операциялар  жүргізуге,топтық лизингке қатысуға несиелер ұсынады.