Лизинг және оның экономикадағы орны

 

Қазақстан Республикасының  Білім және Ғылым  Министірлігі

Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекттік Технологиялар және

Инжинириг университеті. 

«Экономика және құқық» институты 
 
 

     

                         

                            
 

                       

                           

                     Тақырыбы: «Лизинг» 

 

                                                                                                                                               

 

                                                         
 
 
 

                                                          Орындаған: ЭП-08-3 тобының студенті

                                                                                Сейтмағанбетова.Г

                                                          Тексерген:  аға окытушы

                                                                                Сейдалиева.А                                                                   
 
 
 
 
 
 
 

                                          

                                     Ақтау қаласы 2009 ж.          

                 

                                     Жоспар:

 

 

1. Лизинг жәнеоның  экономикалық орны.

                    Лизинг тусінігі,концепциялары. 
 

2. Лизингтің нысандары  мен түрлері. 
 

3.Әлемдік  экономикадағы лизинг  дамуының тәжирибесі. 
 

4. Қазақстандағы лизингтік  қатынастар механизимін  жетілдіру жолдары 
 

5.Қорытынды. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

               1. Лизинг және оның экономикадағы орны

                     Лизинг  түсінігі, концепциялары

      Лизинг  - кәсіпорынға өндірістік құралдарды  атып алмай –ақ және олардың меншігінде болмай-ақ қол жеткізетін негізгі құралдардың жылдамдатылған жаңартуының бір әдісі.

      «Лизинг»  терминінің  өзі ағылшынша «to lease» етістігінен аударғанда, «жалға беру» немесе «арендаға алу» дегенді білдіреді. Лизингтің  қаржы –коммерциялық, құқықтық,техникалық аспектілері  бар.Анықтау анализі кең  және қысқа «лизинг» түсінігін келесі  белгілері  бойынша көрсетуге мүмкіндік  береді:

      1. Лизингтік келісім-шарттың экономикалық мазмұны мен құқықтық  формасы;

      2. Лизингтік  келісімнің  объектілер  шеңбері;

      3. Келісім  қатысушыларының саны  мен  құрамы;

      4. Келісім  мерзімі.

      Әр  түрлі салалар  мен  қызмет сфераларының мамандары (заңгерлер, коммерсант-кәсіпкерлер, маркетологтар, банкирлер, ішкі экономикалық  қызмет сфераларының  жұмысшылары ) лизингті  сипаттай  отырып, оны инвестициялық немесе банктік қызметке немесе іскерлік  қызметке қатысты етеді; ол тауарларды өткізу формасымен, машина техникалық  өнімдер формасымен, аренда, ұзақ мерзімді аренда,ұзақ мерзімді пайдаланатын тауарлар экспортыннесиелеу формасымен, ішкі экономикалық қызмет (ішкі сауда,экспорт,импорттық операциялар т.б.) формасымен сәйкес  келеді деп  есептейді.

      Континенттік  Европада лизингтің  құқықтық  табиғаты туралы көптеген  теориялар шықты,бірақ Лизюроп (лизинг дамуының  сұрақтарымен  айналысатын халықаралық  ұйым) бірінші  сессиясында белгілі болғандай,еш нәрсе  лизингтің не екенін  анықтап бере алмады.

      Мысалы, Кабатова Е. Шетелдік  лизингке қатысты құқықтық  теорияларды  толықтай талдай келе, келесі бес  негізгі концепцияны көрсетеді:

      1. Лизинг келісім-шарты  спецификалық  кескіндегі аренда  келісім-шарты  секілді қарастырылатын  концепция.

      2. Лизинг  келісім-шартының сату  және сатып алу  келісім-шарты сияқты квалификациясы.

      3. Лизингтік тапсырма институтының  кескінін көрсететін концепция.

      4. Лизинг үшінші жақтың  қажеті  үшін  келісім-шарт ретінде   қарастырылуымен сәйкес теория.

      5. Лизинг кезінде  кейбір  авторлармен   белгіленген  қарым-қатынас   сәйкестіктерінің  трактовкасы.

      Көптеген  жағдайларда  әдебиеттерде  лизинг  ретінде  аренда немесе  машиналардың  ұзақ  мерзімді  арендасын, жабдықтарды, транспорттық  құралдарды  және өндірістік  сипаттың қайта  қарулануын  түсінеді.

      Лизинг  арендадан  мазмұнды  түрде  ерекшеленеді. Арендаторға  қарағанда  лизинг  алушы объектіні  тек  қана  ұзақ  мерзімге  пайдалануға  алмайды. Оған меншік құқығымен  байланысты тұтынушының  дәстүрлі міндеттері  көрсетіледі: мүлік төлемі, кенет  мүлік  бүлінуінен  жоғалтуларды  өтеу, оны сақтандыру және  техникалық  қызмет көрсету, сонымен бірге ремонт.Бірақ мүлік  иесі болып  лизинг беруші табылады.Лизинг алушы  арендаторға  қарағанда лизинг  берушіге объектіні пайдалану  құқы үшін  ай сайын төлем төлемейді, оның толық құнын  төлейді.

       Сонымен бірге  мынаны  айта  кету  керек, аренда аренда  берушімен  арендатор  арасындағы  екі  жақты  келісім  болып  табылса, лизингтік  келісім-шарт үш жақты  немесе көпжақты  сипатқа  ие. Мұны келесі схема  мысалынан  көруге болады:

 
 

                      Аренда келісім – 

 

               Лизинг  келісім-шартының схемасы. 

     Басқалар  лизингті  шаруашылық  тәжірибеге  өнімдерді  өткізу инструменті  және  біруақытта  инвестициялық  процестердің  маңызды  каналы ретінде  санайды.Оны  сонымен бірге ұзақ мерзім пайдаланатын  тауарлар  экспортын  несиелендіру формасының бірі  ретінде қарастырады.

     Бір мағыналы анықтауыштар қатарында  -- аренда, қаржыландыру формасы, несиелендіру формасы, тауарларды өткізу формасы  -- лизингтің  көп шектеулі табиғаты күрделі жұптық  конструкцияларды туғызды: «лизинг –несие», «несие –аренда», «аренда-сату», «аренда –сатып алу»,» сату –лизинг», «сатып алу-лизинг». Сондықтан кейбір жағдайда лизинг сауда қаржылық немесе қаржылық-коммерциялық операция ретінде, ал басқа жағдайда – несие-арендалық  келісім  ретінде қарастырады.

     Көптеген  ресейлік  лизингпен айналысатын  экономистер мынадай аналогиялық  пікір ұстанады: лизинг  -- бұл  өзінде аренда мен құрал-жабдықтар  арендасына төлемдерді несиелендіруді біріктіретін сфера.

     Осылайша  лизингтің неғұрлым экономикалық  дәл мәні оның анықталуын мүліктерді уақытша қолдануға байланысты мүліктік қатынастар комплексі ретінде көрсетеді.

     Лизингтік операциялардың тиімділігі лизингті алушылар мен лизинг берушілерде оқытылады.

     Банк  несиесімен салыстырғанда лизинг жетіспеушілігі болып оның неғұрлым жоғарғы  құны  табылады, соған  орай лизинг алушы  кәсіпорын лизингтік мекемеге  төлейтін лизингтік төлемдер мүлік  амортизациясын, ақша салымдарының құнын  және сатып алушылардың  қызмет  көрсетуіне марапаттауды жасыруы  керек.

     Жалдаушы  үшін лизинг артықшылықтары:

• пайдаланушы кәсіпорын  инвестициялаудың бірлік уақыттағы жоғарғы сомасын төлеуден  босатылады, ал уақытша босатылған  ақша құралдарының  сомасы жекеменшік айналым капиталының  толтырылуына  қолданылады (оның қаржылық тұрақтылығын жоғарылатады);
• арендаға төленген ақшалар өнімнің өзіндік құнын қосатын ағымдағы шығындар сияқты есептеледі;
• жалдаушы кәсіпорын кәдімгі кепілдік мерзімнің орнына аренданың барлық уақытындағы  жабдықтардың қызмет көрсету кепілін алады;
• Өндірістік қуаттардың тез ұлғайтылуы, ҒТП жетістіктерінің енгізілуінің мүмкіндіктері туады,олар кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік береді.

      Сонымен бірге лизинг жалдаушы кәсіпорынға  анықталған қаржылық емес артықшылықтар береді: тез тозатын жабдықтарды қолданушы кәсіпорынға лизинг осы жабдықтардың құнсыздануынан сақтануға мүмкіндік береді.

      Кәсіпорынға жабдық керек дейік.Оның құны лизинг берушіде 5 жыл ішінде төлемді бөліп  төлеу бірқалыптылығы  бойынша 500 млн. Рубль, ал дайындаушы заводтан сатып алу –400 млн.рубль.Егер сатып алу нұсқасын пайдалансақ,онда жылдық 10% бойынша 5 жылға банктен несие алуға болады.Пайдаға салынатын салық  ставкасы 30%.Лизинг артықшылығын банк несиесі есебінен қаржыландырумен салыстыру арқылы бағалау керек.

      Бұл үшін салықтан кейінгі төлемдердің  дисконтталған ағымдағы құнын анықтау  қажет:

      А) лизинг жағдайында:    L = Eo + Σ * Lt (1-KH)/ (1-r) ,

      Мұнда Lt  --периодты лизингтік төлем;

      Кн --  пайдаға салынатын салық  ставкасы;

      Ео  --  алдын-ала төлем;

      R  --  дисконт нормасы.

     Б) несие есебінен сатып алу жағдайында:

                                 К = Eo+Σ* Rt+Pt-Pt*KH-At*KH/ (1+r) – SVn/(1+r),

     Мұнда Кt – несие өтеу бойынша периодтық  төлем;

                  Рt  --  t периодындағы несие  проценті;

                  Рt*Kn --  несие процентіне салықтық  жеңілдіктер;

                  Аt*Kn  --  амортизацияға салықтық  жеңілдіктер.

     Егер L < K  болса,онда лизинг пайдалы  және керісінше.

     Лизинг  берушіде  лизинг тиімділігін бағалауда  құралдарды үнемдеу ғана емес,сонымен бірге басқа да оның санаулы артықшалықтары есептеледі.Ол үшін  инвестиция тиімділігінің бағасындағы сияқты жеке және жалпылама көрсеткіштер жүйесі қолданылады: өнім көлемінің өсуі,оның бәсеке қабілеттілігі мен сапасының жоғарылауы, еңбек өнімділігінің, пайданың,рентабельділіктің өсуі,өтелімділік мерзімінің қысқаруы ж.т.б.

       «Лизинг туралы» заңдылық лизингтің 3 негізгі типін реттейді:

             ұзақ мерзімді лизинг – үш және одан көп жыл бойы жүзеге асырылатын лизинг;        

 орта  мерзімді лизинг – бір жарым жылдан үш жылға дейін жүзеге асырылатын лизинг          

 қысқа  мерзімді лизинг – бір жарым  жылдан кем уақыт ішінде жүзеге  асырылатын лизинг.       

Қазіргі кезде дамыған елдердің шаруашылық тәжірибесінде әрқайсысы өзінің маманданым ерекшеліктерімен сипатталатын әркелкі лизингтер пайдаланылады. 

Аса көп  тарағандары:

• жеделдік (сервистік) лизинг (operating lease)