Лекции по «Қылмыстық құқық»

 
 
 

      
         Жалпы объект – заң нормасы арқылы қорғалатын қоғамдық қатынастар жиынты.

     Толық объект – қылмыстық қол сұғушылықтан қылмыстық заң қорғайтын біртектес немесе өзара ұқсас қоғамдық қатынастардың белгілі бір бөлігі.

     Тікелей объект – заң қорғайтын нақты қатынастарға бір немесе бірнеше қылмыстардың тура немесе тікелей бағытталуы. 
 
 
 
 
 

 
 
 

     Негізгі тікелей объект – қоғамдық мүдені қорғау үшін қылмыстық заң нормасы шығарылатын және осы басты белгі бойынша қылмыстық Кодекстің тиісті тарауына орналастыруға негіз болатын объектіні анықтау.

     Қоысмша тікелей объект  - қылмыстық заң бойынша қорғалып негізгі объектіге зиян келтірілгенде негізгі тікелей объектімен байланысты объектіні айтамыз.

     Факультативтік  тікелей объект – қылмыс жасаған кезде зиян келтіру қаупі туатын, бірақ қылмыс құрамының негізгі элементіне жатпайтын, қылмыстық заңмен қорғайтын қоғамдық қатынастарды айтамыз.

     Қылмыс  заты – осы қылмыс құрамының факультативті белгісі болып табылады.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                              № 7-ші тақырып

Қылмыстың объективтік жағы

      Қылмыстың объективті жағы қылмысты істеген адамның мінез құлқылық  сыртқы көрінісін блдіреді.

      Қылмыстық құқықтағы зиян қылмыстық объективтік  жағының белгісі болып табылатын « Қоғамға қауіпті  зардап» ұғымын білдіреді.

      Қоғамға қауіпті іс-әрекет одан туындайтын  зардаптың арасын байланыстыратын  белгі себепті байланыс  деп аталады.

      Қылмыстың  объективтік жағының белгілеріне:

- әрекет пен  әрекетсіздік

- қылмыстық зардап 

- себепті байланыс 

Жатса, ал, объективті  жағынан факультативті белгілеріне:

 - қылмыс тәсілі

- қылмыс құралы  істелу жағдайы

- қылмыс орны 

- уақыты 

жатады.

      Іс - әрекет - адамның мінез – құлқының сыртқа шыққан шынайы көрінісі болса, қылмысты зардап – қылмыстық заңда көрсетілген қоғамдық қатынастарға әрект пен әрекетсіздік  арқылы келтірілген зиян болып табылады.

      Себепті байланыс – қоғамда қауіпті іс - әрекет одан туындайтын зардаптың  арасын  объективті түрде  жалғастыратын  себепті байланыс. Қылмысты объективтік жағының факультатвитік белгілеріне келсек, қылмыс  тәсілі дегеніміз – кінәлі адамның іс-әректті істеудегі қолданылатын әртүрлі әдістері мен айлалары.

      Қылмы істелу орыны  1-деп, қылмыс істеген кеңістікті,  2-деп, жер бетінің қай бөлігінде  қылмыс істегенін анықтайды.

      Жалпы, қылмыстың  объективтік жағы  болсын немесе объективтік  жағының  факультативтік  белгілерінің негізінен  үш түрлі маңызы бар:

1. бұл белгілер қылмыс құрамының міндетті, қажетті белгілері болуы

керек

2. белгілер қылмыс құрамының ауырлататын түрін белгілеуі мүмкін
3. қылмысты саралауға әсер  болмаса да жазаны жеңілдететін немесе

ауырлататын мән-жайлар ретінде қарастырылады.

Жалпы, қылмыстың  объективтік жағының жауапкершілік  пен жаза тағайындаудағы маңызы ерекше. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                        № 8-ші тақырып 

                         Қылмыс субъектісі 

      Қылмыс  субъектісі – қылмыстың жауаптылыққа қабілетті адам. Заңды тұлғалар – мекеме, ұйым, кәсіпорын  қылмыстық субъектісі болып танылмайды.  
 
 

 
 
 
 

       
           Есі  дұрыстық, заңда көрсетілген жасқа  таяу және жеке адам болу  – барлық қылмыстарға тән,  ортақ белгілер. Бұл белгілер  жалпы субъектінің түсінігі.

            Осы жалпы  белгіні қоса  қылмыс құрамының ерекшелігіне  қарай қосымша, арнаулы белгілерді  қажет ететін адам қылмыстың арнаулы субъектісі борлып табылады.

             Сонымен, қылмыс субъектісі дегеніміз  есі құрыс, заңда көрсетілген  жасқа толған, жеке адам – осы  есі дұрыстық, жасқа толғандық,  жеке адам субъектісінің белгілері  де болып табылады.

             Есі дұрыс емес адамдар   қылмыс субъектісі бола алмайды,  оларға қылмыс істеген  жағдайда  мәжбүрлеу шаралары қолданылуы  мүмкін 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 

             
 
 

болып бөлінеді.

      Медициналық белгіге төрт ауру түрі жатады:

1. Созылмалы психологиялық ауру.
2. Психиканың уақытша бұзылуы.
3. Кемақылдылық.
4. Психиканың өзге де дертке ұшырауы. 
   

  Интелектуалдық

 Заңдық белгі 

      Еріктілік екзең 
 

болып бөлінеді.

      Қылмыстық жасқа толу – субъектінің негізгі белгісінің бірі. Яғни қылмыстық жауапқа тартудың  ең негізгі шарттарының бірі – белгілі бір жасқа толғандық.

      Жас балалар (9-13) қылмыс  субъектісі бола алмайды. 
 
 
 
 
 
 
 
 

                              № 9-ші тақырып 

                        Қылмыстың субъективтік жағы 

      Қылмыстың субъективтік жағы адамның психикалық іс-әрекетінің  қылмыс істеуге байланысты жағының көрінісі болып табылады.

      Субъективтік жақ қылмыстың ішкі  мәнін, мазмұнын білдіреді. Сондықтан субъективтік және объективтік белгі өзара тығыз байланысты.  
 
 
 

 
 

 

белгілерімен  сипатталады.

            Кінә – кез келген қылмыс құрамының субъективті жағының міндетті белгісі. Кінәсіз қылмыстың құрамы  болмайды.

            Кінә - адамның қасақаналықпен немесе абайсызда істейтін қоғамға қауіпті іс - әрекетіне, көзқарастың жиынтығы. 
 

               
 

Сонымен қатар, кінә психологиялық, әлеуметтік  ұғымдар  жиынтығы.

           Зардап, қоғамға қауіптілік түсіну – кінәнің әлеуметтік  мәнін құраса, сезіну мен еріктілік - психологиялық көзқарастарды құрайтын элементтер болып табылады.

         Кінәнің қасақаналық түрінде адам өз істеген ісінің зардабын біледі, яғни соны тілейді. 

           

 

 
     

      
болып екіге бөлінеді.

     Кінәнің абайсыздық түрі  менмендікпен  немқұрайлықпен (Қ.К. 21 бап. 1 тармағы) жүзеге асырады.

     Немқұрайлық екі түрлі белгілермен  сипатталады:

1. адам өз  әрекетінің заңды  зардаптарын болжауға  тиіс болса,;

2. болжай алатын  болса.

           Бұл немқұрайлылықтың объективтік  белгісі.

           Менмендікпен істелетін іс - әрекеттің   қауіпті  екенін  түсіну, зиянды  зардаптың  болуы мүм кігн  екенін  алдын – ала  білу немесе зардаптар болмас деп сену.

                  Қылмыстық ниет және мақсат 

     Қылмыстық ниет – белгілі бір қажеттіліктер мен мүдделердің іштей түрткі  болуна байланысты  адамның соларды басшылыққа ала отырып, саналы түрде қылмыс істеуге бел бууын айтамыз.

     Қылмыстық мақсат – адамның  қылмыс істеу арқылы болашаққа белгілі бір  нәтижеге  жетуін  айтамыз. 
 
 
 
 
 
 

                             № 10-шы тақырып

      Іс  әрекеттің қылмыс екенін жоятын  мән  – жайдың

                                                 түсінігі мен түрлері 

         Қоғамдық қатынастарға зиян келтіруге бағытталған қауіпті жою, тойтару қоғамға пайдалы іс-әрекет екені белгілі. Осы тұрғыдан іс-әрекеттің

Қылмыс екенін  жоятын мән – жайларды алсақ, бұл әрекет қоғамға пайдалы болып саналады. Себебі, адам  қарсы сес көрсету арқылы  тойтарыс  беріп, өз мүлкін, өмірін, қоғам мүлкін аман алып қалу.

          Қылмыстық заң бойынша оған:

- қажетті қорғану,

- аса қажеттілік,

- психикалық  мәжбүрлеу немесе  күштеу,

- орынды кәсіби  тәуекел,

- жалған қорғану.

          Қажетті қорғану - әрбір адамның заңды және заңмен көтермеленетін әрекеті болып табылады.

          Әлеуметтік мәні бойынша қажетті  қорғанудың қоғамға қауіптілігі  жоқ.

          Қажетті қорғану адамның ең  қасиетті, табиғи құқықтары, өмірін, денсаулығын, бостандығын, меншігін т.б. игілігін қорғаудың тәсілі болып саналады.