Кескіндеме өнері

б) әдеби  шығармаларды суреттеу: «Сұлтан патша  туралы ертегілер», қазақ ертегілеріне батырлық «Ертөстік», «Алпамыс», «Қобыланды», «Қаңбақ шал», «Тау - соғар», «Жел - аяқ», «Алдар көсе» аңыз әңгімелер т.б., сонымен бірге Пушкин ертегілерінен  үзінді, Крылов мысалдарынан үзінделер,  «Қасқыр мен тырна», «Піл мен Моська», «Кеш түскен күз» әңгімесінен үзінді, «Серая шейка» әңгімесінен үзінді, «Қыстың басталуы» т.б.

 

 

 

 

 

 

2.3   Сабақтан тыс кескіндемеден үйірме жұмыстарын

 ұйымдастыру және  сабақ жоспарын құру 

 

Оқушылармен сабақтан тыс жүргізілетін тәрбие жұмыстары сабақтан тыс немесе сыныптан тыс жұмыс деп аталады. Бұл жұмыс мұғалім сабақ үстінде  жүзеге асыратын тәрбие жұмысын толықтыра  және тереңдете отырып, ең алдымен  балалардың талаптары мен қабілеттерін толық ашудың қызығушылығы мен ынтасын  оятудың құрамы ретінде қызмет атқарады. Сабақтан тыс жұмыс кезінде оқушылар керекті және пайдалы бұйымдар жасап  үйренеді. Бұйымдарды жасау барысында  оқушылардың эстетикалық тәрбиесі артады.

Тәбие жұмысы бірнеше бағыттар бойынша  жүргізіледі. Оқушылардың оқудан бос  уақыттан барлық сынптан тыс жұмыстарды мұғалімдер, сынып жетекшілері мектептің  атамекен ұйымының басшылығымен өткізіледі. Жұмыс бөліміндегі тәрбие жұмыстарын жоспары алдын-ала жасалуы тиіс. Оқушыларменг оқудан тыс жүргізілетін тәрбие жұмыстарының барыншаикөпшілігіне  қарамастан жүзеге асырылатын формаларын бөліп көсетуге болады: салтанатты кештер, мерекелер және үйірме жұмыстарына  сәйкес еліміздіңс атақты адамдарымен  кездесулер. Сыныптан тыс жұмыстардың  барлығы оқушылардың жаңа білімдерін байыта, олардың ақыл-ойын және қабілеттерін дамыта отырып, оқушылардың ой-өһрісін  кеңейтуге өз үлестерін қосатыны анық.

Оқушылардың бос уақытын дұрыс  ұйымдастыруға көмектесу керек.Үйірме жұмыстары оқушылармен мектепте өткізілетін жұмыстар айырмасы  - бұл тәрбие жұмысы мектептен тыс  жұмыс деп аталады. Ол сабақтан тыс  уақытта өткізіледі. Оны мектепте оқушылардың бос уақытын ұйымдастыруға , олардың қабілетін анықтауға  және дамытуға әр нәрсеге қызығуына, көп нәрсе білуде құштарлығын  оятуға көмектеседі.

Оқушылардың бос уақытын тиімді пайдалану үшін үйірме жұмыстары  оқушыларға әр түрлі жұмыстарды кең  түрде жобалауға мүмкіндік береді, қабілетін арттыпрып қана қоймай, қимылдарын жаттықтырады, ғылым мен техникаға тәрбиелеуге көмектеседі, шығармашылық еңбекті сүйуге үйретеді. Үйірме жұмысының міндеті жалпы және арнайы білімді меңгеру, оқушылардың политехникалық ойлау қабілетін оятуға жан-жақты дамуына ықпал жасау, оқушыларды өздігінен жұмыс істеуге тәрбиелеу.

Оқушылардың сыныптан тыс уақыттағы  жұмыстары оқу мен тәрбиелеудің негізгі принциптерінде құралады.

1. Оқушылардың жеке қызығушылығын  ескере отырып, мазмұнын және  формасын таңдап алу.

2. Оқушылардың сыныптан тыс жұмысында  жан-жақты қамтуы.

3. Әр түрлі сыныптан тыс жұмыстардағы  қызықты істерді өткізугде оқушылардың  өз беттерінше жұмыс жасауын  қадағалау және инициативасын  көтеру.

4. Сыныптан тыс жұмыстардың қоғамға  пайдалы жақтарын қарастыру.

5. Барлық сыныптан тыс ұйымдастырылған  жұмыстың оқу тәрбие жұмыстарына  бағынуы.

Сабақтан тыс үйірме жұмысындағы  жетекшілер тақырып таңдауда шешім  қабылдауға көп дербестік алады. Дербестік ала отырып сонымен  бірге жетекші олардың шығармашылық іс-әрекетін бағыттап отыруы керек, оларға бұйымның жасалу жолдары үйрету қажет. Үйірме жұмысының бағдарламасы 72 -144 сағат аралығында есептелінген. Сабақ мектеп жағыдайында аптасына 1- рет және мектептен тыс мекемелерде аптасына 2-рет жүргізіледі. Ал жоғарғы сынып оқушыларымен 2-ші немесе 3-ші жылғы үйірмеде аптасына  4-сағаттық сабақ өткізуге болады. Үйірме жұмыстарын жүргізуде әр топта 10 – 12 оқушы, ал одан артық тілек білдірген оқушыларға мейлінше басқа топ ашқан тиімді.

Сабақтан тыс уақыттағы жұмыстарында оқушыларды қоғамға пайдалы еңбегіне ерекше көңіл бөлу қажет. Оқушылар шығармашылығына  көрм

елер ұйымдастыру, сонымен қатар  жоғары сынып оқушыларын  ғылыми – зеріттеу  жұмысына баулу қажет. Ол үшін олар бейнелеу өнері саласында  әр түрлі жанрларға баяндамалар жасап, шығармашылық тақырыптар бойынша тапсырмалар орындаулары қажет.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                

2.4   Кескіндеме үйірмелік жұмыстарды ұйымдастыру әдістері.

 

 Үйірме 5-6 сынып оқушыларынан, 12-15 оқушылардан  тұрады. Қабілеті бар деген оқушыларды  таңдап алдым. Жұмыс бағдарламасын  жасадым. Үйірмеде оқу мерзімі  – 2 жыл, аптасына 2 сағаттан. Әр  оқу жлын екі семестрге бөліп,  әр семестрден кейін жұмыстар  байқауын өткізіп, жақсы деген  жұмыстарды көрмеге таңдап аламын. Мен жасаған 2 жылдық кескіндеме  үйірмесінің бағдарламасы мынадай:

Оқытудың 1-ші жылы

Қ/с	Тақырып аттары	Сағат саны		Көрнекілік
1	«Кескіндеме» ұғымы «Кескіндеме»  жанры	2		Оқушылардың жұмыстары
2	Гипстік геометриялық дене. Гризаиль – бір түс		8	Көрнекі таблицалар
3	Түстер дөңғелегі. Түс табиғаты	2
4	Жай заттың формасы мен бояуы  бойынша натюрморт (акварель)		10	Кітаптағы иллюстрациялық этюдтер
5	Акварельмен тез жасалатын этюдтер  мен нобайлары араластру бойынша  жаттығулар		4   2
6	«Күз» тақырыбына композициялық жұмыс		4
7	Оқу құралдарынан туратын натюрморт (қағаз, кітап, глобус, бояулар)		8
8	«Менің тұған өлкем» композициясымен  жұмыс			Суретшілердің иллюстрациялық жұмыстары. Суретшілердің композициялары
	1 жартыжылдық жұмыстарын қарау		8

 

Барлығы 34 сағат

 

2 жартыжылдық 

1	Екі-үш заттың жылы түспен бірілген этюді		4	Суық және жылы түстер плакаты
2	Қысқы пейзаждың қысқаша этюдтері		4	Қыста орындаған этюдтер
3	Жай тұрмыс заттарынан натюрморт (құмыра, бидон т.б.)		10	Натюрмортпен жұмыс істеу кезеңдері
4	«Наурыз» тақырыбына композиция құру		8	Плакаттар, көрнекіліктер
5	Көкөніс пен жемістің түсімен нобайы
6	Тақырыптық натюрморт		4	Суретшілердің иллюстрациялық жұмыстары
	2 жартыжылдық жұмысты қарау		4	Түрлі тақырыптарға жұмыс

Барлығы 34 сағат

 

 

Нұсқаға қарап сурет салу сабағы бейнелеу өнерінің оқытудың негізі болып табылады. Бұл сабақтарды өткізудің мақсаты  оқушыларды бейнеленетін заттардың  нұсқасына қарап бейнелеуге үйрету болып табылады. Заттардың формасын, өлшемдерін, түр-түсін дұрыс қабылдауға үйрету, олармен таныстыру барысында  заттың қасиеттерін сараптауға үйрету міндеті қойылады.

Мұғалім бұл сабақтарда нұсқаға қойылған заттардың формасына өлшемдер қатынасына, жарық пен көлеңкеге құбылысына, көз деңгейінен жоғары немесе төмен  болуы сияқты ерекшеліктеріне талдау жасайды. Мысалы, оқушы жалаудың суретін  салу алдында мұғалім оған өлшемдерінің қатынастарына көңіл аударады. Үлкен  өлшемнің көлденеңінен бағытта кіші өлшемнің тігінен бағытты орналасқандығына, түстерінің аспан көк екендігіне және ондағы жарық пен көлеңке  қыранның, ою-өрнектер көріністеріне  оқушылардың назары аударылады. Мұғалімнің мұндай жүйелі түрдегі талдаулары нәтижесінде  оқушылардың көру аппараты арқылы алынған  әсері, талдау, сараптау қабілеттері  артып отырады. Нұсқаға қарап  сурет салу барысында оқушы зат туралы мәліметтері толыға түседі. Сурет салу барысында бала нұсқаны мұқият қарап, оның құрылымындағы ерекшеліктерін табуға талпынады. Бастауыш сыныптағы зат формасын тану екі бағытта жүргізіледі бірі – көру арқылы (яғни нұсқаға қарап сурет салу) және ұстап білу арқылы жүзеге асады.

Нұсқаға қарап сурет салу сабақтарында мұғалім  зат формасы туралы дұрыс түсініктер бере отырып, жарық пен көлеңке, перспектива, тустану, анатомия туралы ғылыми мәліметтер негізінде оқушылардың ойлау  қабілеттерінің дамуына ықпал етеді.

Сурет салушыға зат формасының сипатымен қатар  оның құрылымына көңіл аудару қажет. Зат формасы, үлкен және кіші бөліктерден  тұрады. Кейбір заттар симметриялық, ал кейбір заттар симметриялық емес бөліктерден  тұратындығы көрсетіледі. Адамдар  мен жан жануарлардың формасындағы симметрия және әр түрлі өсімдіктердің  заттардың формаларының ерекшеліктері  сабақта талдап көрсетіледі. Мұндай талдаулар мен қатар суреттер салу нәтижесі оқушылардың ойлау  қабілеттерін арттырады. Сонымен қатар  сурет салуға үйрету адамның жалпы  дамуына әсер етеді.

Сурет сабағында  мұғалім оқушы алдында қандай міндет қойсада, оны шешу ойлау белсенділігін  арттыруды қажет етеді. Оқулық суретті  салу барысында нұсқаны танып  білу маңызды. Нұсқаны танып білу жай қарап көру емес ол зат туралы толық емес, жеке дара түсініктерден  бастап, зат туралы елестетудің болуын көздейді. Оқушы нұсқаға қарап  отырып, сурет салу барысында нұсқаны  мұқият қарайды, оның ерекше сипатын  зат құрылымын айқындауда талпынады. Соның нәтижесінде зат туралы түсініктер, ойлау мен ой қорытындылары  анықталып, нақтылана түседі. Сонда  ғана салатын нұсқаны көруге, ойлануға, өлшеуге, салыстыруға мүмкіндік.

Сурет салу барысында зейін маңызды орын алады. Мысалы, кубтың перспективалық көрінісінде оның ені мен биіктігі бірдей болып көрінуі мүмкін, бірақ шын мәніндегі өлшемдері әртүрлі. Сол сияқты балаларға жапырақтың суретін салдыру барысында бала, оның формасының сипатын түсіне алмайды, ал егер олар сол жапырақты басқа қайың, қарағай, терек, шырша жапырақтарымен салыстырып көретін болса онда, салатын жапырақтын формасының сипатын анықтауға мүмкіндік туады. Мұнан  шығатын қорытынды балаға зат формасын қабылдауға, сурет салуға өлшемдер қатынасын, формасын, құрылымын салыстырудың орны ерекше. Сонымен қатар балалардың зейін тәрбиелеудің маңызы үлкен.

Оқушылардың белсенді зейінін тәрбилеуде ешбір  оқу пәні нұсқаға қарап сурет  салу сияқты мүмкіндікке ие бола алмайды.

Нұсқаға қарап сурет салу оқушылардын  кеңестік туралы ойлауы мен қиялын дамытады. Перспектива құбылыстарының қарапайым ережелерімен танысу, кеңістікті ойлаудын күрделі екендігін көрсетеді. Үш өлшемді көлемді затты жазықтық бетінде бейнелеу, оқушының кеңістік туралы ойлауының қажет екендігін  көрсетеді. Барлық графикалық ой, бейнеленетін затты көру дағдысына негізделеді. Сондықтан сурет салушы заттың конструкциялық құрылымын, бөліктерінің өзара байланыстыратын,  форма сипатын, заттың кеңістіктегі қалпын елестете білу қажет.

Оқушылардың айқын образдық елестету қабілеттерін дамыту, нұсқаға қарап сурет салу, есте сақтаудың дамуына ықпал  етеді. Адам өмірінде есте сақтаудың  ролі үшан теңіз. Нұсқаға қарап сурет  салу тек қана образдық есте сақтаумен  шектеліп қалмай, сол сияқты қозғалыс, эмоциялық және сөздік-логикалық  естердін дамуына ықпал етеді.

Оқушының  зат туралы айқын елестетуінің негізінде  қиял қабілеті дамиды. Нұсқаға қарап  сурет салу кезінде абстракциялық  ойы дамиды. Зат формасының құрылымына конструктивтік талдау абстрактылы  ойлаусыз мүмкін емес, ол сурет салу барысында үнемі зат құрылымына талдау жасап отырудын қажет етеді.

 

 

Қорытынды

    Өнер  үлгілері эстетикалық ғажайып  мұралар сыйлай отырып, өмірде  де сұлулық түзуге, дүниені еркін,  әдемілік заңдары бойынша түрлендіруге  тәрбиелейді. Сұлулық заттың, жаратылыс  құбылысының түр – түсі тұтас,  кесек көрінгенде ғана, оны жете  тануға бел байлаған адамның  өзінше бір қайталанбас сезімталдық,  сыршылдық кәнігі  қасиетімен  үндесіп, бауырласып барып бірте  – бірте ашыла береді. Әр  нәрсенің  байыбын барлау, қабылдау  шамасы  қашан да зерттеушінің табиғат  әсемімен жан – жақты қатынасының  белгілі бір сапалық қадір  – қасиетіне қарай айқындалады.