Маънавиятнинг асосий

Автор работы: Пользователь скрыл имя, 23 Октября 2011 в 16:39, реферат

Краткое описание

1.Маънавиятнинг таърифи тугрисида мулохазалар ва унинг фалсафий тахлили.
2.Маънавиятнинг асосий категориялари,унинг ривожланиш конуниятлари.
3.Маънавиятни ривожлантириш давлат сиесатида устивор соха.

Содержимое работы - 1 файл

МАЪНАВИЯТ АСОСЛАРИ.doc

— 466.00 Кб (Скачать файл)

Бугунги кунда мамлакатимизнинг энг иктидорли 2 мингдан ортик ешлари ривожланган хорижий мамлакатларнинг олий укув юртларида таълим олмокдалар. "Махалла" "Камолат", "Соглом авлод учун", "Нуроний", "Улугбек", "Умид", "Устоз" каби жамгармалари таълим ва тарбия, маънавиятни юксалтириш ишларининг ривожланишига ердам бермокда.

Энг мухими, бугунги кунда, мустакилликни мустахкамлаш, миллатимиз кадрини, миллий-маънавий меросимизни тиклаш борасидаги харакатлар реалликка айланди. Бундай рухиятни , харакатни орка кайтариш мумкин эмаслигини хает тасдикламокда.

Президентимиз Ислом Каримов сузлари билан  айтганда: "Биз тарихимз, Маданиятимизни узимиз учун ва бутун дуне учун хам кайта тиклаяпмиз. Бу якунни буюк ютук деб дадил айтиш мумкин".

ИККИНЧИ БОБ. МАЪНАВИЯТНИНГ ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ,

ИЛМИЙ-АМАЛИЙ ЗАМИНЛАРИ.

Мазкур  курснинг биринчи бобида маънавият, маънавий мерос, маънавиятнинг иктисод, сиесат, хукук, мафкура, хокимият билан  богликлиги, миллий ва умуминсоний  маънавият, уларнинг муносабатлари, жамият тараккиетида тутган урни, Президентимиз Ислом Каримовнинг маънавият ва маънавий тарбия, маънавиятни ривожлантириш борасидаги дастур амал ахамиятига эга карашлари билан танишиб чикдик.

ИККИНЧИ БОБда эса Урта Осие халклари маънавияти ва маърифати, тарихий тараккиет боскичлари, буюк мутафаккирлар, шахслар маънавий меросси, мустамлакачилик ва карамлик шароитида маънавиятимиз, тарихга булган муносабат ва унинг окибати каби масалалар борасида фикр юритамиз.

Маъруза мавзулари тартиби биринчи бобдаги  мавзулар тартибини давом эттирган холда боради. 
 
 

7 - МАВЗУ:  КАДИМГИ УРТА ОСИЕ ХАЛКЛАРИ  МАЪНАВИЯТИНИНГ

ШАКЛЛАНИШ ЖАРАЕНЛАРИ.

РЕЖА:

1. Кадимги  халк огзаки ижодиети ва езма  едгорликларида маънавият масалалари.

2."Авесто" да инсон, унинг маънавияти  хакида.

3. Монийлик  ва Маздакизм таълимотларида маънавият масалалари.

1-МАСАЛАНИНГ  БАЕНИ: 

Урта  Осие халклари миллий маънавияти такомил  боскичлари бу улка халклари маданий  тараккиет жараени билан бевосита боглик булиб, ушбу сахнда юз берувчи ходиса саналади. Халкимиз маданий тараккиети ва мураккаб тарихий ходисалар мажмуини ташкил этиб, уз ичига бир неча минг йилликларни камраб олади. Ана шу мураккаб ва куп минг йиллик маънавий такомилимиз жараенидан асосий бугинларни ажратиб олишимиз лозим. Бусиз миллий маънавиятимиз ривожланиш боскичлари хакида фикр юритиб булмайди. Купгина тадкикотчиларнинг, шу жумладан М.Имомназаровнинг бу борадаги фикрини куллаб, унга кушилиб, миллий маънавиятимизнинг неча минг йиллик тарихини уч йирик даврга (балким турт даврга) ажратиб куздан кечиришни куп жихатдан макбул билдик:

1. Исломгача  миллий маънавиятимиз тараккиети.

2. Ислом  минтака маданияти такомилида  миллий маънавиятимизнинг урни ва мавкеи.

3. Янги  давр жахон маданияти ва миллий  маънавиятимиз такомили масалалари. (Биз назарда тутган 4 та даврга балким Темур ва Темурийлар даври маънавиятини алохида давр сифатида изохлаш максадга мувофик булармикан).

Бу даврлар  уз ичига олган тарихий даврлар, муддатига кура асло тенг эмас. Биринчи  давр бир неча минг йилларни камраб олса, иккинчи давр 11-12 асрни (1000-1200 йилни) уз ичига олади. Учинчи давр эса бизнинг улкамиз - Туркистон учун деярли 100-150 йилни ташкил этади.

Биз бугунги  мазкур маъруза матнида Исломгача  маънавиятимиз такомили, мазмуни  ва мохияти хакида фикр юритамиз. Исломгача  булган миллий маънавиятимиз ва унинг такомиллашиши хакидаги энг мухим манбалар гурухини туртга булиш мумкин.

1. Зардуштийликнинг "Авесто" китоби ва туркий  битиклар (езувлар).

2. Кадим  Шумер, Бобил, Ашшур, Кадим Миср, Юнон, Хинд, Хитой манбалари ва  Эрон шахоншохларидан колган  тошбитиклар.

3. Археологик  едгорликлар - моддий ашелар ва  турли иншоотлар.

4. Халк  огзаки ва езма адабиет намуналари.  Урф-одат ва маросимлар, уйинлар, байрамлар ва бошкалар.

Бизнинг энг кадимий аждодларимиз маънавият  ва маърифати хакидаги маълумотлар асрлардан асрларга утиб хозиргача сакланиб колган миф ва афсоналар ва адимий езувларда сакланимб келаетир. Урта Осие халкларининг кадимий миф ва афсоналари турли мавзулард булган. Чунончи космогоник мифлар, хайвонлар ва кушлар хакидаги мифлар, худролар ва афсонавий кахрамонлар хаидаги мифлар булиб, уларда яхшилик, бахт-саодат, куеш нури ва иссиклик, емонлик, бахтсизлик , зулмат ва дахшатли совукка карама-карши куйилган. Шу асосда бахт улкаси ва бахтсизлик улкаси деган мифлар юзага келган. Яхшилик ва емонлик кучлари уртасидаги кураш мифологик образлар Митра, Анахита, Каюмарс, Йима (Жамшид), Эликбек ва бошкалар образида мужассамлаштирилган. Булар хакидаги мифлар биз кейинги масаада куриб утадиган зардуштийликнинг "Авесто" китобига хам кирган.

Митра куеш худоси.  У кишиларга нур, иссиклик, бахт -саодат бахш этади. Шу билан бирга у яхши куролланган булиб, душманларга карши дахшат солади, кишиларни офатдан куткаради. Митра- утда куймас, сувда чукмас, ук утмас кахрамон.

Каюмарс хакидаги миф хам "Авесто"га кирган. Мифологияга кура Каюмарс ер юзида пайдо булган биринчи одам булиб, гуе у Ахура Мазда (Хормуз) томонидан яратилган ва икки вужуддан хукиз ва одамдан ташкил топган. Инсониятнинг ашаддий душмани булган Ахриман Каюмарсни улдиради. Каюмарс танасининг хукиз кисмидан 55 хил дон, 12 хил усимлик, сигир ва хукиз, улардан эса 272 хил фойдали хайвонлар пайдо булади , тананинг одам кисмидан эса эркак ва аел жинси хамда металл вужудга келган деб тасвирланади.

Йима (Жамшид) хакидаги мифда кишилар учун нажоткор хукмрон образи тасвирланган.

Шундай  килиб, юкоридаги каби халк огзаки ижоди  мифларда халк нажоткори ва халоскори  тасвирланади, кишиларнинг маънавий галабаси ва уз келажагига ишончи тасвирланган.

Халк  огзаки ижодида мифологик образлар билан бирга афсонавий кахрамонлар образи хам юзага келган. Бу кахрамонлар кишиларнинг осойишталиги ва бахт саодати учун курашиб, фидокорлик курсатадилар. Чунончи, Гершасп ва Эликбек хакидаги афсоналар аждар ва жинларни енгган, улимдан куркмас, мард, баходир кишиларни халокатдан куткарувчи кахрамон образлари тасвирланган.

Кадим Урта Осие ахолиси яратган огзаки адабиет едгорликлари орасида кахрамонлик  эпоси катта ва мухим урин тутади. Уларда халкимизнинг чет эл боскинчиларига карши ватанпарварлик кураши асосий уринни эгаллаган. Чунончи Тумарис, Широк, Зарина, Рустам, Сиевуш хакидаги халк огзаки эпосларида ватанпарвар ва фидокор баходирларнинг монументал образлари яратилган.

Кадимий туркий тилда яратилган езма едгорликлардан бизгача Урхун-Енисей ва уйгур тилидаги едгорликлар сакланиб колган. Урхун-Енисей едгорликлари V-VШ асрларга мансуб булиб, улардан Кул-Тагин, Билка-Коон, Тунюкук каби тошларига уйиб езилган текстлар айникса ахамиятлидир. Бу езувларни туркий -рун езуви хам деб юритилади. Рун езуви - "яширин", "сирли" езув демакдир. Чунки уларни анча вактгача укишнинг иложи булмаган.

Кул-Тагин  кабр тоши езуви турк хоконлиги давлатининг  ижтимоий-сиесий кабила ва халкларнинг урф-одатлари , тили ва мафкураси билан таништирувчи манбадир.

Урта  Осиеда маънавият билан бирга  маърифат хам ривожланган. Маърифат ривожиниг исботи сифатида бу улка халкларининг езувини курсатиш мумкин. Эрамиздан аввалги биринчи минг йиллик урталарида оромий, грек, форсий миххат мавжуд булган. Кейинрок авесто, хоразм, сугд, кушн, рун (Урхун - Енисей), уйгур езуви келиб чикади.

Кадим Урта Осиеда астрономия, геометрия, геодезия, математика, физика, медицина фанлари ривож топган. Бизга кадар сакланиб колган сугд календари ва Беруний асарларидаги маълумотларга караганда бу улкада айникса астрономия фани ривожланганидан дарак беради.

Урта  Осие халклари жуда кадим замонларданок  сугориш иншоотлари курганлар, каналлар очганлар, чигир ва кориз усули билан сувсиз ерларга чикарганлар. Албатта булар кишидан маълум тажриба ва билимни талаб этган.

Шундай  кииб бизгача етиб келган маълумотларга асосланиб, Урта Осие кадимий маданият, маънавият ва маърифат учокларидан бири булган деган хулоса чикара оламиз.

2- МАСАЛА БАЕНИ: 

"Авесто" зардуштийлик динининг мукаддас  китоби.

Зардушт эрамиздан аввалги 660 йилда Хоразмда дунеа келган. Отаси саводли булиб, кароматгуй булган экан. Зардушт 20 ешидан бошлаб якка худоликни таргиб киган. 28 ешида шухрат козонади, лекин унинг таргиботлари ерли хукмдорларга екмайди. Уни осишга хукм этадилар. Зардушт узи билан 300 якин сафдошларини олиб хозирги Афгонистон томон йул олади ва уз гояларини таргиб этади.У 77 йил умр курган.

Зардуштийликнинг  пайдо булиши эрамиздан олдинги  Х асрга тугри келади. Унинг  мукаддас китоби "Авесто" хам бирдан юзага келган эмас. У бир неча асрлар мобайнида яратилган. Зардушт "Авето"нинг кадимий нусхаларини урганиб, туплаб, бир китоб холига келтирган. У 30 та кохин билан уч йил давомида "Авесто"нинг билимларини йигиб, бир тизимга солга ва 12 минг хукиз терисига зархал харфлар билан ездирган.

"Авесто" куйидаги беш кисмдан иборат:

1. Вендидод - 22 бобдан иборат булиб, унда  Ахура Мазда ердаги барча мавжудоднинг  яратувчиси эканлиги баен этилади.

2. Виспарад - 24 бобдан иборат булиб, ибодат  кушикларидан иборат. Зулмат кучларига  карши кучлар куйланади.

3. Ясна- 72 бобдан иборат булиб, курбонлик вактида , маросимида айтиладиган кушиклардан иборат.

4. Яшт  - 22 кушикдан иборат булиб, зардиуштийлик  маъбудалари мадхи куйланган.

5. Хурда  Авесто - Кичик Авесто - Куеш, ой ва  бошка худо ва маъбудалар шарафига  айтилган кичик ибодат матнларидан  иборат.

Зардуштийлик  ва унинг мукаддас китоби "Авесто" хакида кискача маълумот бердик. Бу китобнинг куп кисми Искандар Зулкарнайн ва араблар истилоси даврида йуколиб кетган. Бизгача етиб келган нусхаси 1374 йилда кучирилган булиб, хозирда Копенгагендаги кутубхонада сакланиб келинмокда.

Зардуштнинг узи тарихий шахс эканлиги хам  мунозарали, бахсли масала. Биз айрим  муаллифлар фикрига кушилиб, унга тарихий шахс сифатида ендошдик.

Зардушт сарик туя минган деган маънони  англатади. "Авесто" таълимотига  кура оламда иккита куч - яхшилик ва емонлик, еруглик ва зулмат, иссиклик ва совуклик каби карама-карши кучлар мавжуд булиб, улар абадий муросасиз курашиб келадилар. Яхшилик ва еруглик кучларига Ахура Мазда бошчилик килади. Бу курашда еругликнинг зулмат, яхшиликнинг емонлик устидан гаабасига ишонч билдирилади.

Энди  зардуштийликда ва унинг мукаддас китоби "Авесто"да маънавият ва маърифат масалалари ва уларнинг бизнинг бугунги  кун учун ахамияти хакида фикр юритамиз.

"Авесто" да мехнат нихоятда улугланади. Мехнатни яхшилик, моддий неъматлар манбаи деб билади. Инсон саховатли булиши учун аввало мехнат килиши, уз кули билан ноз-неъматлар яратиши зарурлиги рурлиги уктирилади.

"Авесто"да  инсон ахлок-одоби, маънавияти  куйидаги учликда: Гумата - яхши фикр, Гугта - яхши суз, Гваршта - яхши ишда ифодаланади. "Мен яхши фикр, яхши суз, яхши ишга шон-шавкат бахш этаман", деб таъкидлайди Ахура Мазда.

Зардуштийлик  ахлк-одоби хайвонларга нисбатан хам бешафкат булишникатъиян ман этади. Хайвонларни калтаклаш ва кийнаш гунох деб хисобланади. "Авесто"да тозалик , покликка алохида эътибор каратилган.

"Авесто" да наслнинг поклиги, тозалигига  хам алохида эътибор берилган, каттик таъкиб килинган. Кариндош уруг, ака-уканинг куда анда булиши каттик кораланган.

Хозирги медицина фани ака-ука, якин кариндошлар уртасидаги кудачилик муносабатлари келажак авлоднинг соглом, тула-тукис тугилишига салбий таъсирини тулик аниклаган. Буни эса бизнинг аждодларимиз аллакачон аниклаганликлари хозирги замон кишиларини лол колдиради.Колаверса, якин кишиларнинг никох масалаларининг маънавий жихатлари хам борки, бунга инсон калби йул бермаслиги керак.

Куринадики, Урта Осиеда кенг таркалган кадимий  Зардуштийликда оила ва никох масалаари, инсон муаммосига мухим ахамият берилган.

Инсоннинг жисмоний ва маънавий поклиги зардуштийлик ахлокининг энг кадимий талабларидандир. Оила ва никох яратувчининг талабига мос келганлиги боис уни бузиш таъкикланган.

Зардуштийлик  таълимотидан куриниб турибдики, шаркда кадимдан оила мукаддас Ватан хисобланган. Уни мустахкамлиги дарз кетишига йул куймаганлар. Зардуштийликда кабристонлар ахоли турар жойидан четда, тепалик жойда булиши кераклиги, у ерга мевали дарахт утказиш, устириш мумкин эмаслиги, арча , кайрагоч каби мевасиз дарахт устириш кераклиги таъкидланади. "Авесто"да ахолининг купайишига хам ахамият берилган. Касддан эрга чикмайдига киз копга солиниб, 50 дарра урилган. Касддан уйланмаган эркакка хам 50 дарра урилган ва белига темир камар боглаб юриш буюрилган.

Информация о работе Маънавиятнинг асосий