Динамкалық қатар

Қазақстан Респулкасының Ғылым және  Білім   Министрлігі.

Қазақстан Инженерлік Технологиялық  Университеті (колледж) 
 
 

« Экономика »   кафедрасы 
 
 

 

Тақырыбы : Динамика қатарлары.  
 
 
 
 
 
 
 

                                                         Орындаған: Бақкелдиева А.Б

                                                                                 II-к   У и А

                                                         Тексерген: Нұрмұратов С. А  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Алматы  – 2009 жылы 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Жоспар: 
 

1. Динамика қатарлары
2. Қатарлардың жіктелуі және олардың салу ережелері
3. Динмика қатарлары деңгейлерінің өзгеру көрсеткіштері

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

  
 

Қатарлардың жіктелуі және олардың  салу ережелері 
 

    Статистиканың   негізгі міндеттерінің  ішінде  көрсеткіштерінің  уақыт  бойынша  өзгеруін  сипаттау,  әлеуметтік – экономикалық  процестердің  даму  динамикасын  зерттеу  үлкен  орын  алады.  Еңбекақы  деңгейі  қалай  өзгереді?  Доллардың  курсы қалай  ауытқиды?  Маңызды  макро  экономикалық  көрсеткіштердің  өзгеру  тенденциясы  қандай?  Осы және осы сияқты сұрақтарға  жауаптар  динамика  қатарларын  талдайтын  арнайы статистикалық  әдістердің  көмегімен  алынады.

      Динамика  қатарлары  хронологиялық   тәртіппен  реттелген  статистикалық   көрсеткіштің (нышанын)  мәндерінің  тәртібі.  Уақыттық қатардың  жеке байлаулары  осы  қатардың  деңгейлері  деп  аталады.  Динамиканың  қатарлары  уақыт  мәнімен  оған  сәйкес  қатардың  деңгейінің

Мәнінен тұрады.  Динамика  қатарларында  уақыт  көрсеткіші  ретінде  уақыттың белгілі бір сәттері (даталары)  сәттері немесе  жеке  кезеңдер  (тәуліктер,  айлар,  жылдар,  жартыжылдықтар)  көрсетілуі  мүмкін.

        Уақыттық параметрдің  сипатына  байланысты  қатарлар  бір   сәттік  немесе  интервалдық   болып  бөлінеді.  Бөлінудің  бірсәттік  қатарларында  көрсеткіштің  мәнінің  жағдайы  белгілі  бір  уақыт  сәтінің  деңгейін  сипаттайды.  Мысалы, бірсәттік  уақыттық қатарларға  өнімнің  белгілі  бір  түрлеріне  бағасының  қатарлары,  акция  курсының  қатарлары  жатады.  Интервалдық  қатарларда  деңгейлер  көрсеткіштің  мәнін  белгілі  бір  уақыт  интервалында  сипаттайды.  Интервалдық  қатарларға  өнім  өндірісінің  жылдық  динамикасының  қатарлары  жатады.  1.1 және  1.2 – кестелерде  бірсәттік  динамика  қатарлары  ал  1.3  және  1.4 – кестелерде  интервалдық  динамика қатарлары  келтірілген. 
 
 

1. – кесте

 

Өнеркәсіп  компаниясының  нақты  датадағы  акцияларының  бағасы 

 

2. – кесте 

 

2007 жылдың айларындағы   банктердегі   халық  салымдарының  қалдықтары

   

 
 
 

1.3 –  кесте  

2007 жылдың бірінші  жартыдылдығындағы еңбекақы қоры 
 

 
 

1.4 –  кесте  
 

Кәсіпорын  өнімнің экспротының  көлемі   
 
 
 
 

 

     Динамика  қатарларының деңгейі  абсолюттік,  салыстырмалы  және  орташа  шамалар   білдіреді.  Егер  қатардың  деңгейі   тікелей  байқау  мәндерін  емес  туынды (производный)  шамалар  болса  онда  мұндай  қатарлар  туынды  дейді.  Осы  қатарлардың  деңгейлері  абсолюттік көрсеткіштердің  негізінде  есептеледі.  Динамиканың  туынды  қатарының  мысалына  өнеркәсіптік  өнімнің  орташа  тәуліктік өндірісінің қатары  жатады ( 1.5 – кесте ). 

1.5 –  кесте   

Өнімнің  орташа  тәуліктік  өндірісі 

 
 

      Төртінші  бағанның мәліметтері   екінші  бағанның  мәліметтерін  үшінші  бағанның  мәліметтеріне   бөлу  арқылы  алынады. 

       Қатардың  деңгейлері  анықталған,  негізделген  (детерминированный)  немесе  кездейсоқтық  мәндер  қабылдайды.  Анықталған,  негізделген  мәндері  бар  қатарларға  айдағы  күндердің  саны  туралы  мәліметтердің  қатары  жатады.  Содан  кейінгі  талдауға  және  болжауға  деңгейлері  кездейсоқ  мәндері  бар  қатарлар  ұшырайды. 

    Прцестердің   уақыт  бойынша  дамуының  статистикалық  талдаудағы  табыстылығы   динамика  қатарларын  дұрыс   салуға  тікелей  байланысты.  Сондай – ақ ,  қатардың  көрші   деңгейлерінің арасындағы  интервалын  дұрыс  таңдаудың  үлкен  мәні  бар.  Уақыттық қатарлардың  көмегімен  нақты  процестің  дамуын  көрсетудің  маңызды  шартының  бірі  қатарлардың  деңгейлерінің  салыстырмалығы.  Салыстырмайтын  шамалар  үшін  динамиканы  зерттеу  дұрыс  емес.  Салстырмайтын шамалар  көбінесе  құндық  көрсеткіштерге  байланысты.  Бұл бағалардың  уақыттың  әр  түрлі  кезеңдерінде  өзгеруіне  байланысты.  Сондықтан  тәжірибе  жүзінде  деңгейлерді  салыстырылатын  түрге  келтірілуі  керек.

       Процестің динамикасын  зерттеу   үшін  ақпараттар  толық  және  уақыттық  қатардың  ұзындығы  жеткілікті  болуы  қажет.  Мысалы,  кезеңдік  ауытқуларды  зерттегенде  кем  дегенде  үш  толық  кезеңнің  ауытқуы  туралы  мәліметтері  болуы  қажет.

        Бастапқы  мәліметтерден  жоғарыда  көрсетілген талаптарға  сәйкестігі  уақыттық  қатарды  алын  ала  талдау  кезеңінде  тексеріледі.  Тек  содан  кейін  ғана  даму  динамикасының  негізгі  көрсеткіштерін  есептеумен  талдауға,  болжаудың  моделдерін  салуға,  болжау  бағаларын  алуға  өте  қажет. 
 
 

Динамикалық  қатарлары  деңгейлерінің  өзегру  көрсеткіштері. 

       Құбылыстардың   уақыт   бойынша   өзгерістерін   талдағандар   өзгеруін  орташа   көрсеткіштердің соның   ішінде  қатардың   орташа   деңгейін   анықтайды. Орташа  деңгей  динамика   қатарлары үшін   жалпыландырылатын сипаттама болып табылады.  Олардың   өзгеруін   зерттелетін кезеңдереттеледі,  бірақ  кездейсоқ  ауытқуларға   ұшырауы  мүмкін.  Мысалы,  бірқатар   жылдардың   өнімділігінің  орташа   деңгейі  бір   жылдың   деңгейіне  қарағанда   өнімділікті  жақсы   көрсетіледі.

      Қатардың  орташа  деңгейін  бірсәттік   және  интервалдық  қатарлар  үшін  әр   түрлі  анықталады.

      Уақыт  деңгейі  бір   қалыпты   динамиканың  интервалдық   қатарлары  үшін   орташа   деңгейін  қарапайым орташа   арифметикалық формула   бойынша   есептеледі. 
 

                        

                                                                                      (  1.1 )

мұндағы  n-деңгейлердің  саны  немесе  қатардың   ұзындығы;

у-динамикалық   қатарлардың  деңгейі.

        Мысалы   ретінде  1.3-кесте көрсетілген   динамикалық  интервалдық қатары  үшін  орташа   деңгейін  анықтайық. Еңбекақының  орташа  айлық  қоры  бірінші  жарты   жылдық: 

              

         Динамиканың   бірсәттік қатарларындаорташа  деңгей  келесі  формулалармен есептеледі: 
 

         (1.2)

        Мұндағы у  ...,  у-динамика   қатарларының  деңгейі; n-деңгейлердің  саны   немесе  қатардың   ұзындығы.

        Мысалы  ретінде  1.1-кесте  бойынша  акциялардың  бір   апта  ішіндегі орташасын  есептейік: 
 
 

        Тәжірбие   жүзінде  құбылыстың   динамикасын  сандық   бағалау  үшін   негігі  аналитикалық   көрсеткіштердің  қатарлары   қолданылады.

        Оларға  абсолюттікөсімдер,  өсу   қарқыны,  өсім  қарқыны    жатады.  Көрсетілген  көрсеткіштердің   әрқайсысы  үш   түрлі   болды:  тізбекті,  базистік,  орташа.

        Динамиканың  осы көрсеткіштерін  есептеудің  негізінде уақыттық   қатардың  деңгейлерінсалыстыру   жатады.  Егер  салыстыру,   салыстыру  базасы  ретінде  қабылданған  деңгеймен  жүргізілсе,  онда   осы   көрсеткіштер   базистік  деп   аталады.  Салыстыру   базасы  ретінде  динамикалық  қатардың   бастапқы  деңгейі   немесе  дамудың  жаңа   кезеңінде  басталатын  деңгей  таңдап   алынады.

       Абсолютті   өсім  екі   салыстыратын  деңгейлердің  айырмасына  тең   және   белгілі бір   уақыт аралығындағы  көрсеткіштердің өзгеру   шамасын   сипаттайды.  Абсолютті   өсім  келесі  формулалармен    анықталады: 
 
 

                                                                                              ( 1.3 )

        Орташа   обсолюттік  өсім   зерттелетін  көрсеткіштің  уақыт   бойынша  өзгеру   жылжамдығының   жалпыландырылған   сипаттамасы   болып   табылады.   Оны   анықтау   үшін   қарапайым   орташа   арифметикалық  формуласы    қолданылды: