Эрнест Хемингуэй: жыцце, героі, творчасць

Праблема сумленнасці  ў творчасці была для Хэмінгуэя  непарыўна злучана з этычнай  праблемай сумленнага стаўлення  пісьменніка да жыцця. У той жа кнізе "Смерць пасля поўдня", ён пісаў: "Самае галоўнае жыць і  працаваць на сумленне". У наступнай  сваёй кнізе "Зялёныя ўзгоркі  Афрыкі", дзе амаль дзённікавыя  запісы паляўнічага вандравання  па Афрыцы перамяжоўваюцца з роздумамі  пра літаратуру і пісьменніцкай  працы, Хэмінгуэй, пералічваючы ўсё  тое, што трэба пісьменніку, нароўні  з такімі паняццямі, як талент, самадысцыпліна, кажа пра тое, што "трэба мець сумленне, такую ж абсалютна нязменную, як метр-эталон у Парыжы".

Гэтай вельмі важнай для яго тэме Хэмінгуэй прысвяціў  адзін з самых сваіх лепшых н значных аповядаў "Снега Кіліманджара" (1936).

У гісторыі героя  аповяду, пісьменніка Гары, мы пазнаём  рыскі бія-графии самага Хэмінгуэя - які памірае Гары ўспамінае шматлікае з таго, што прыйшлося перажыць самаму Хэмінгуэю: Парыж 20-х гадоў, паездку на Блізкі Ўсход падчас грэка-турэцкай ваяры,- але ў галоўным Гары не падобны на Хэмінгуэя, які даў герою, калі можна так бы мовіць, сваю антибиографию - ён узнавіў сваё жыццё такой, які яна магла апынуцца, калі б ён прадаў свой талент, змяніў яму. Калі ў мастацкіх творах Хэмінгуэй не дакранаўся ў тыя гады вострых палітычных і сацыяльных праблем, то ў сваіх артыкулах, якія ён рэгулярна друкаваў у часопісе "Эсквайр", ён паказаў сябе празорлівым палітыкам, актыўным супернікам вайны і фашызму. Так, у 1935 году ў часопісе з'явіўся яго артыкул "Нататкі пра будучую вайну", дзе ён прадказваў, што ў 1937 ці 1938 году пачнецца другая сусветная вайна, якую развяжуць гітлераўская Нямеччына і Італія Мусаліні. У тым жа году ён апублікаваў у камуністычным часопісе "Нью мэссис" гнеўны артыкул "Хто забіў ветэранаў вайны", вінавацячы амерыканскі ўрад у тым, што яно выракла ветэранаў вайны, сабраных у працоўных лагерах у Фларыдзе, на згубу падчас урагану. У студзені 1936 гады ён адгукнуўся на агрэсію Італіі супраць Абісініі артыкулам "Крылы над Афрыкай".

У гэтыя ж  гады дзесьці падспудна наспяваў зварот Хэмінгуэя да новай для  яго, гэтым разам востра сацыяльнай тэме бяздольных людзей Амерыкі. Ён ужо  нямала лёт пражыў у мястэчку Ки-Уэст у Фларыдзе, добра пазнаў мясцовых жыхароў - рыбакоў, кантрабандыстаў, ветэранаў вайны, якія будавалі тут дарогі л дамбы, пазнаў іх і пакахаў.

Не абстрактна, як некаторыя амерыканскія пісьменнікі, якія кінуліся тады на модную "працоўную" тэму, а ўвачавідкі ўбачыў Хэмінгуэй, наколькі варожа буржуазная дзяржава, капіталістычны лад бедняку. Б 1934 году Хэмінгуэй напісаў вялікі аповяд "Одзін рэйс" пра рыбака Гары Моргане, якога ашуквае багаты лайдак, пакідаючы без сродкаў да існавання. За гэтым аповядам рушыў услед працяг - аповяд "Вяртанне кантрабандыста", у якім Хэмінгуэй паказваў, як Гары Моргану, каб прахарчаваць сям'ю, даводзіцца ўступаць у сутыкненне з законам, як акалічнасці пхаюць яго на злачынства.

Так нарадзіўся раман "Мець і не мець" (1937) -да гэтых  двух аповядаў, сталым першымі дзвюма часткамі рамана, Хэмінгуэй далучыў  трэцюю, завяршальную трагічную гісторыю свайго героя.

У гэтым рамане Хэмінгуэй стварыў рэзка кантрасную, без паўтонаў карціну грамадства, дзе на адным канцавоссі беднякі, якіх грамадскі строп пазбаўляе магчымасці шыць у чалавечых умовах, а На іншым багатыя лайдакі, якія прапальваюць жыццё. Характэрна, што тут Хэмінгуэй упершыню згадвае пра камуністаў, і хоць кажа пра іх мімаходзь - ён занадта дрэнна ведаў гэтых людзей, каб пісаць пра іх падрабязна, - кажа вельмі паважліва. Характэрна і тое, што ўжо падчас працы над гранкамі рамана, вярнуўшыся з Іспаніі, дзе ішла грамадзянская вайна, Хэмінгуэй адчуў неабходнасць вынесці прысуд анархічнаму індывідуалізму Гары Моргана і ўпісаў абзац, які ставіць лагічную кропку ў лёсе Гары Моргана і ў аўтарскім стаўленні Хэмінгуэя да гэтай праблемы. Які памірае Гары Морган кажа знамянальныя словы: "Чалавек адзін не можа. Нельга зараз, каб чалавек адзін.- Ён спыніўся.- Усё адно чалавек адзін не можа ні чорта.- Ён заплюшчыў вочы. Запатрабавалася нямала часу, каб ён вымавіў гэта, і запатрабавалася ўсё яго жыццё, каб ён зразумеў гэта".

Творчая гісторыя рамана "Мець і не мець" шмат у  чым тлумачыць вядомыя мастацкія  пралікі гэтага твора - разарванасць сюжэту, некаторую разностильность,- але ў пісьменніцкай біяграфіі Хэмінгуэя раман заняў бачнае месца, адзначыўшы сабой сур'ёзны крок у спазнанні жыцця ў яе сацыяльным аспекце.

Жывячы ў абложаным  Мадрыдзе, у гатэлі "Фларыда", у  які раз-пораз траплялі снарады  фашысцкай артылерыі, Хэмінгуэй  напісаў п'есу "Пятая калона". Ён ніколі не лічыў сябе драматургам, гэта п'еса апынулася адзінай, якую ён напісаў за сваё жыццё, у ёй адчуваецца і вядомы недахоп майстэрства, і  сляды паспешлівасці. І ўсё ж "Пятая  калона" значны этап у творчасці  Хэмінгуэя, бо ў ный упершыню ўвасобіліся  новыя тэндэнцыі творчасці Хэмінгуэя, народжаныя антыфашысцкай вайной у  Іспаніі.

Гэта новае  выявілася, першым чынам, і галоўным чынам у постаці галоўнага  героя - амерыканца Піліпа Ролингса, добраахвотніка, які працуе ў контрвыведцы рэспубліканскай Іспаніі. Ролингс, бясспрэчна, новы герой у творчасці Хэмінгуэя. Ці, правільней сказаць, не новы герой, а ўсё той жа стары герой яго раманаў і аповядаў, але выраслы разам з аўтарам і разам з ім які перасягнуў у нейкую новую якасць, Хэмінгуэй нават падкрэслівае пераемнасць Піліпа Ролингса, але стаўленню да герояў сваіх папярэдніх твораў, паказвае, што Піліп яшчэ шматлікімі ніткамі злучаны з тым бестурботным і багатым жыццём, якой жыл, напрыклад, пісьменнік Гары ў аповядзе "Снега Кіліманджара". На гэта. у прыватнасці, намякае пералік фешэнэбельных курортаў у розных кутках свету, дзе бываў Піліп. І парой Піліп тужыць па звыклым і добраўпарадкаваным жыцці, да якой кліча яго вярнуцца каханая ім жанчына Дораці Бриджес. Яна ўвасабляе сабой усё тое, пра што тужыць Піліп. Нездарма ў предисло-вии да п'есы Хэмінгуэй пісаў, што ў ёй "ёсць дзяўчына, клічуць яе Дораці, але яе можна было б назваць і Настальгіяй'). Але калі Дораці кліча Піліпа да гэтага старога жыцця, ён адказвае ёй: "Ты можаш ехаць. А я ўжо быў ва ўсіх гэтых месцах, н усё гэта ўжо засталося ззаду. Туды, куды я паеду зараз, я паеду адзін пли з тымі, хто едзе туды за тым жа, за чым і я".

Жыццё новага героя  Хэмінгуэя знаходзіць сэнс - ён уступае  ў барацьбу з фашызмам. Піліп прама  заяўляе: "Наперадзе пяцьдзесят гадоў  неабвешчаных войн, і я падпісаў дамову на ўвесь тэрмін. Не памятаю, калі менавіта, але я падпісаў". Вось які доўгі і далёкі шлях прарабіў новы герой Хэмінгуэя ад пазіцыі  Фрэдэрыка Генры ў рамане "Бывай, зброя!", які скляў вайну і  склаў свой уласны "сепаратны  свет".

Наступным значным  этапам у творчасці Хэмінгуэя, разви-вающим і якія паглыбляюць тэндэнцыі, што выявіліся ў "Пятай калоне", з'явіўся раман "Па камяк тэлефануе звон" (1940). Гэты раман таксама прысвечаны грамадзянскай вайне ў Іспаніі, і герой яго таксама малады амерыканец, добраахвотна які прыехаў у Іспанію ваяваць з фашызмам.

Сюжэт рамана нескладаны. Яго герой Роберт Джордан атрымлівае заданне перайсці лінію фронта і, калі пачнецца наступ рэспубліканскага войска, з дапамогай партызанскага атрада падарваць мост у тыле ў фашыстаў, каб перашкодзіць ім падкінуць падмацаванні. Здавалася б, сюжэт занадта просты і немудрагелісты для вялікага рамана, але Хэмінгуэй у гэтым рамане вырашаў шэраг маральных праблем, вырашаў іх для сябе па-новаму. І ў першую чаргу гэта была праблема каштоўнасці чалавечага жыцця ў суаднясенні з маральным абавязкам, добраахвотна на сябе прынятым у імя высокай ідэі.

- Раман працяты  адчуваннем трагедыі. З гэтым  адчуваннем жыве яго герой  Роберт Джордан. Пагроза смерці лунае над усім партызанскім атрадам то ў выглядзе фашысцкіх самалётаў, то ў абліччы фашысцкіх патрулёў, якія з'яўляюцца ў размяшчэнні атрада. Але гэта не трагедыя бездапаможнасці і асуджанасці перад тварам смерці, які яна была ў рамане "Бывай, зброя!".

Разумеючы, што  выкананне задання можа скончыцца  згубай і для яго і для правадыра, старога Ансельмо, Джордан, тым не менш, сцвярджае, што кожны павінен выконваць свой абавязак н ад выканання абавязку залежыць шматлікае - лёс вайны, а можа быць, і больш. "Сорамна так думаць, сказаў ён сабе, хіба ты які-небудзь асаблівы, хіба ёсць наогул асаблівыя людзі, з якімі нічога не павінна здарацца?.. Дадзены загад, загад неабходны, і не табой ён выдуманы, і ёсць мост, і гэты мост можа апынуцца стрыжнем, вакол якога павернецца лёс чалавецтва. І ўсё. што адбываецца ў гэту вайну, можа апынуцца такім стрыжнем. У цябе ёсць адна задача, і яе ты павінен выканаць". Так на змену індывідуалізму Фрэдэрыка Генры, які думае толькі пра тое. каб захаваць сваё жыццё і сваё каханне, у новага героя Хэмінгуэя ва ўмовах вярбой ваяры, не імперыялістычнай, а рэ-волюционной, галоўным апыняецца пачуццё абавязку перад чалавецтвам, перад высокай ідэяй барацьбы за волю. Ды і каханне ў рамане "Па камяк тэлефануе звон" паднімаецца да іншых вышынь, сплятаючыся з ідэяй грамадскага абавязку. Роберт Джордан кажа дзяўчыне Марыі; "Я кахаю цябе так, як я кахаю ўсё тое, завошта мы змагаемся. Я кахаю цябе так, як я кахаю волю і чалавечая добрая якасць і права кожнага працаваць і не галадаць. Я кахаю цябе, як я кахаю Мадрыд, які мы абаранялі, і як я кахаю ўсіх маіх таварышаў, якія загінулі ў гэтай вайне. А іх шмат загінула. Шмат. Ты нават не ведаеш, як шмат. Але я кахаю цябе так, як я кахаю тое, што я больш за ўсё кахаю на святле, і нават мацней. Я вельмі моцна кахаю цябе, зайчаня. Мацней, чым можна распавесці".

Ідэя абавязку перад людзьмі праймае ўвесь  твор. І калі ў рамане   "Бывай,   зброя!"   Хэмінгуэй  вуснамі   свайго   горад   адмаўляў "высокія" словы,- "Мяне заўсёды прыводзяць у збянтэжанасць слова  "святы",  "хвалебны",  "ахвяра" і  выраз  "здзейсніўся"...  Было  шмат такіх слоў, якія ўжо адваротна  было слухаць",- то ва ўжыванні да вайны  ў Іспаніі гэтыя словы зноў знаходзяць сваю першародную каштоўнасць.   Успамінаючы  пра  штаб   Інтэрнацыянальных  брыгад  і  штабе   5-го паліца,   створанага   н   кіраванага   камуністамі,   Джордан   думае: "У тых абодвух штабах ты пачуваўся ўдзельнікам крыжовага, зыходу. Гэта адзінае падыходнае слова, хоць яно да таго зношана і забрындана, што праўдзівы сэнс яго вужу даўно сцёрся... Гэта было пачуццё абавязку, прынятага на сябе перад усімі прыгнечанымі свету... Яно вызначыла сваё месца ў чымсьці, у што ты верыў безумоўна і безаглядна і чаму ты абавязаны быў адчуваннем братэрскай блізкасці з усімі тымі, хто ўдзельнічаў у ім гэтак жа, як і ты".

Трагічнае   гучанне   рамана   атрымлівае   сваё   завяршэнне   ў   эпи-логу - Джордан выконвае заданне, мост падарваны, але сам ён атрымлівае цяжкае раненне. І зноў гучыць тэма абавязку кожнага чалавека. Джордан кажа сабе:  "Кожны робіць, што можа. Ты нічога ўжо не можаш зрабіць для сябе, але, можа быць, ты зможаш што-небудзь зрабіць для іншых". Ён застаецца на немінучую смерць, вырашаючы прычыніць адступ сваіх таварышаў. Гледзячы ў вочы смерці, Джордан падводзіць вынік пражытага. II вынік гэты апыняецца жыццесцвярджальным;  "Амаль год я дзёрся за тое, у што верыў. Калі мы пераможам тут, мы пераможам усюды. Свет - добрае месца, і за яго варта дзерціся, і мне вельмі не жадаецца яго пакідаць. І табе павезла, сказаў ён сабе, у цябе было вельмі добрае жыццё...  У цябе было жыццё лепш, чым ва ўсіх,  таму што ў ёй былі гэтыя апошнія дні. Не табе жаліцца".  Такім светлым акордам Хэмінгуэй сканчаў раман "Па камяк тэлефануе звон". Эпіграфам да рамана ён узяў радкі ангельскага паэта XVII стагоддзі Джона Донна, вельмі сапраўды якія выказваюць гуманістычную скіраванасць рамана,  радкі,  размаўлялыя пра непераходзячую  каштоўнасць кожнага чалавечага жыцця,  пра злучнасць кожнага чалавека  з лёсамі ўсяго чалавецтва: "Няма чалавека, які быў бы, як Выспа, сам па сабе: кожны чалавек ёсць частка Мацерыка, частка Сушы... смерць кожнага Чалавека прымяншае і мяне, бо я адзіны з усім Чалавецтвам, а таму не пытай ніколі, але камяк тэлефануе звон: ён тэлефануе па Табе".

У паваенны гады Хэмінгуэй выпрабоўваў запатрабаванне асэнсаваць і мастацка замацаваць свае ўражанні ад толькі нядаўна якая скончылася вайны, выказаць сваё стаўленне да палітычнага  курсу ўрада Злучаных Штатаў.. Дзеля  гэтага ён адклаў вялікі твор, умоўна названае ім "Вялікай кнігай" пра вайну, і напісаў раман "За ракой, у  цені дрэў" (ШО).

На выбары героя  і сюжэтнай сітуацыі адбілася і цяжкая траўма, атрыманая Хэмінгуэем па паляванню  ў Італіі, якая пагражала яму стратай  зроку і, як лічылі, можа быць, нават  смерцю, і хваробы, якія асільвалі  яго, і адчуванне што падступае  старасці. Героем рамана стаў пажылы палкоўнік  амерыканскага войска Кантуэлл, чалавек, які прайшоў праз шматлікія войны, не раз цяжка паранены, у тым ліку і ў першую сусветную вайну, у тым жа раёне Паўночнай Італіі, дзе быў паранены і васямнаццацігадовы Хэмінгуэй. Смерць, падобна непазбежнаму року, лунае над Кантуэллом - ён перанёс ужо два сардэчных прыступу, і лекары папярэдзілі яго. што трэці прыступ будзе для яго смяротным. Нябачнай прысутнасцю смерці афарбавана і апошняе каханне Кантуэлла. горкая і выдатная, да дзевятнадцацігадовай дзяўчыны Рэнаце, яго развітанне з каханым горадам" Венецыяй,

Сюжэтная канва  дазваляе Хэмінгуэю вуснамі палкоўніка Кантуэлла распавесці пра мінулую вайну. Распавесці адрывіста, не малюючы шырокага рэалістычнага палатна. Кантуэлл у гутарках з каханай раз-пораз вяртаецца да вайны - успамінае пра сяброў, загінулых на фронце, з пагардай кажа пра бясталентных генералаў-палітыках, якія кідалі людзей на зарэз па сваёй ваеннай непісьменнасці, дурасці, бяздушнасці, не хавае, што для амерыканскага камандавання вайна была першым чынам вялікім бізнэсам.

У рамане выразна  праступае агіда, якое сілкаваў Хэмінгуэй  да паваеннай палітыкі ўрада Злучаных Штатаў. Палкоўнік Кантуэлл з гаркатой кажа пра тое, што зараз ён, як салдат, які падпарадкоўваецца загадам, не павінен ненавідзець фашыстаў, што кіравальныя кругі ЗША выклікаюць свайго войска, што іх будучы вораг - гэта рускія, "так што мне, як салдату, можа, прыйдзецца з імі ваяваць". Але ў Кантуэлла ёсць свой погляд на рускіх - "асабіста мне яны вельмі кіруюцца, я не ведаю народа высакародней, народа, які больш падобны на нас".

Наступная кніга  Хэмінгуэя, аповесць "Стары і мора", апынулася буйнай падзеяй літаратурнага  жыцця і па ўзроўні мастацкага майстэрства, і да сваёй праблематыцы.

Гэта невялікая  па аб'ёме, але надзвычай ёмістая  аповесць варта асабняком у творчасці  Хэмінгуэя. Яе можна вызначыць як філасофскую прыпавесць, але пры  гэтым выявы яе, якія ўздымаюцца да сімвалічных абагульненняў, маюць, падкрэслена пэўны, амаль што  адчуваецца характар.

Можна сцвярджаць, што тут упершыню ў творчасці  Хэмінгуэя героем стаў чалавек-працаўнік, які бачыць у сваёй працы жыццёвае пакліканне. Гары Моргана з рамана "Мець і не мець" ці наўрад можна  лічыць папярэднікам кубінскага рыбака Сант'яга, бо ён жыве не працай, а злачыннымі авантурамі. Стары Сант'яга кажа пра сябе, што ён народжаны на святло для таго, каб лавіць рыбу. Такое стаўленне да сваёй прафесіі было ўласціва і самаму Хэмінгуэю, які  не раз казаў, што ён жыве на зямлі  для таго, каб пісаць.