Жизнь и творчество максима багдановича

 З-за абвастрэння хваробы  Максіма мінскія сябры, хоць  знаёмства з імі і доўжылася  ўсяго некалькі месяцаў, але  якія вельмі цанілі яго як  творцу і чалавека, хваляваліся  за яго здароўе, сабралі сродкі  для лячэння ў Крыме. У канцы  лютага 1917 г. Максім Багдановіч  пакінуў Мінск. Доўгая дарога  да Ялты, пошукі і няўдалы для  паспяховага лячэння выбар кватэры,  адсутнасць блізкіх людзей яшчэ  больш аслабілі Максіма. Намаганні  па выпраўленні стану здароўя  не дапамагалі, але нават у  апошнія дні перад смерцю ён  працягваў пісаць, дапрацоўваў вершы  з “Вянка”, складаў “Беларускі  лемантар”. Апошнія вершаваныя  радкі Максіма Багдановіча, хоць  і прасякнуты адчуваннем блізкага  сканання, нібыта падводзячы вынік кароткага, але надзвычай плённага жыцця, сведчаць аб самым істотным у ім:

 “Ў краіне светлай,  дзе я ўміраю,

 У белым доме ля  сіняй бухты,

 Я не самотны, я  кнігу маю

 З друкарні пана  Марціна Кухты”.

25 мая 1917 г. у дваццаціпяцігадовым  узросце Максім Багдановіч памёр  у поўнай адзіноце. Пахаваны ў  Ялце на гарадскіх могілках.

У Максіма Багдановіча  было шмат творчых планаў, хацеў  выдаць шэраг новых паэтычных  зборнікаў (нават прыдумаў для іх назвы – “Маладзік”, “Пярсцёнак”, “Шыпшына”, “Полынь-трава”). Але здзейсніць гэтыя намеры не змог.

 Максім Багдановіч  пражыў вельмі кароткае, але надзвычай  плённае ў творчых адносінах  жыццё. Ён дасягнуў шырокага  прызнання сучаснікаў і нашчадкаў. 

У гісторыі беларускай літаратуры Максіму Багдановічу належыць пачэснае месца. Імя яго стаіць побач з  імёнамі такіх класікаўі беларускай і сусветнай літаратуры, як Янка Купала і Якуб Колас.

Яго творчая спадчына –  істотная частка духоўнай культуры беларускага  народа. Творца найперш беларускі, ён пісаў і на рускай, украінскай мовах, друкаваўся ў рускіх і ўкраінскіх выданнях.

Літаратуразнавец, паэт А. Лойка  сцвярджаў: “Максім Багдановіч як творца, мысліцель, гісторык... унікальная, фенаменальная  з’ява, якая не ўкладваецца ні ў  рамкі свайго часу, ні ў рамкі  цэлых літаратурных эпох”.

З дзейнасцю Багдановіча  звязана ідэйна-эстэтычнае і жанравае ўзбагачэнне нацыянальнай літаратуры. Максім Багдановіч не толькі распрацоўваў і творча выкарыстоўваў беларускія нацыянальныя фальклорныя і літаратурныя традыцыі, даказваў бясспрэчнасць эстэтычных магчымасцей роднай мовы, але імкнуўся максімальна ўзбагаціць іх здабыткамі іншых народаў. Адным з першых паэт ўзбагачаў нацыянальную літаратуру новымі для яе вершаванымі формамі  і тэматычнымі накірункамі, перакладаў на беларускую мову творы класікаў сусветнай літаратуры.

Найбольш поўна ён праявіў  сябе ў сферы паэзіі. “Багдановіч... адразу ж заявіў пра сябе як спелы  – і што да зместу і што да мастацкай формы – паэт. Ён –  бадай што ці не адзіны ў гісторыі нашай паэзіі, у каго – ад першых радкоў, напісаных у 17-гадовым узросце, і да апошняга перадсмяротнага чатырохрадкоўя – амаль усё ішло на хрэстаматычна-класічным узроўні”, – сцвярджае народны паэт Беларусі Н. Гілевіч.

Максім Багдановіч лічыцца  пачынальнікам беларускай філасофскай  і пейзажнай лірыкі, першы ў  беларускай літаратуры звярнуўся да ўрбаністычных матываў. Ён стварыў  шмат цудоўных узораў грамадзянскай  лірыкі, якая цесна звязана з нацыянальна-вызваленчымі ідэямі, прасякнута любоўю да працоўнага чалавека, у ёй гучыць пратэст супраць  насілля і сацыяльнай несправядлівасці.

Асабліва яркія вобразы  створаны Максімам Багдановічам у любоўнай лірыцы. Літаратуразнавец, народны  пісьменнік Беларусі І. Навуменка нават  меркаваў, што матывы кахання –  дамінуючыя ў яго паэзіі: “Такой канцэнтрацыі пачуцця кахання, яго  пераходаў, пераліваў да Багдановіча  беларуская паэзія яшчэ не ведала”.

Творчыя поспехі Максіма  Багдановіча адметны не толькі ў  паэзіі. Ён унёс значны ўклад і ў  развіццё іншых жанраў беларускай літаратуры.

Апавяданні Максіма Багдановіча, як піша літаратуразнавец Т. Кароткая, “ляжаць ля вытокаў нацыянальнай прозы, а яго крытычныя даследаванні шмат у чым прадвызначылі развіццё літаратурнай крытыкі, сталі фундаментальнай  асновай у вывучэнні гісторыі літаратуры”. Як літаратуразнавец ён быў першаадкрывальнікам у беларускай літаратуры, – так лічыць літаратуразнавец М. Мушынскі. Талент і майстэрства  Багдановіча яскрава праявіліся і ў публіцыстыцы, адметныя рысы якой – сцісласць формы і паўната  зместу і сёння з’яўляюцца ўзорнымі.

Заслуга Багдановіча ў  параўнанні з іншымі беларускімі  пісьменнікамі таго часу заключаецца  ў тым, што ён даследваў не толькі беларускае, але і агульнаславянскае  адраджэнне. У гістарычнай перспектыве  ён бачыў незалежнасць кожнага народа, іх творчы росквіт, супрацоўніцтва. Максім Багдановіч быў адным з нямногіх беларускіх пісьменнікаў, чые творы  друкаваліся па-за межамі нацыянальнага  рэгіёна і былі вядомы тагачаснаму  агульнарасійскаму чытачу.

 “Багдановіч-мысліцель  і публіцыст, гісторык літаратуры  і крытык быў роўны, ці, дакладней  сказаць, роўнавялікі Багдановічу-паэту”, – мяркуе Н. Гілевіч. – “Яго  разважанні і думкі па праблемах  развіцця літаратуры і мастацтва,  навукі і духоўнай культуры  ў цэлым, яго панарамныя агляды  гістарычнага шляху беларускай  літаратуры, яго ацэнкі творчасці  паэтаў і пісьменнікаў розных  краін і народаў і сёння чытаюцца з неаслабнай цікавасцю і ўспрымаюцца вельмі актуальна… Яны ўражваюць глыбінёй пранікнення ў сутнасць праблемы, смеласцю і самастойнасцю мыслення, трапнасцю і дакладнасцю характарыстык”. Вяршыняй метадалагічных пошукаў беларускага крытыка, дзе яскрава выяўлена гарманічнасць яго поглядаў на мастацтва, літаратуру, глыбокае разуменне іх родавай сутнасці і грамадскага прызначэння назваў артыкул Максіма Багдановіча “Грицько Чупринка” літаратуразнавец М. Мушынскі.

Творчасць Багдановіча трывала  ўвайшла ў духоўную скарбніцу  беларускага народа. І ў той  жа час, як сцвярджае А. Лойка, усё  яскравей бачыцца яго постаць  у кантэксце сусветнай літаратуры. На думку перакладчыка твораў паэта  на англійскую мову В. Рыч з Вялікабрытаніі, Максім Багдановіч “уваходзіць у  пантэон вялікіх паэтаў свету, як роўны сярод роўных”.

Гаворачы аб творчых дасягненнях  Максіма Багдановіча, нельга не адзначыць, што яны безумоўна грунтуюцца на ўнікальных якасцях яго асобы.

На думку Адама Ягоравіча  Багдановіча, у творчасці сына адлюстраваліся лепшыя праявы яго душы, “а, можа быць, і ўся яна цалкам. Яго лірыка ёсць гісторыя яго душэўных пакут, жывапісна  расказаных ім самім, а яго іншыя  пісанні сведчаць аб яго поглядах і перакананнях, аб яго грамадскіх інтарэсах”.

Уражвае бязмернае захапленне, можна сказаць, апантанасць Максіма  Багдановіча Беларуссю. Жывучы з  маленства, амаль усё жыццё, удалечыні  ад Беларусі, не маючы побач аднадумцаў, людзей з такой жа глыбокай зацікаўленасцю ёю, тым не менш ён змог ужо ў юным узросце захапіцца беларускай мовай, культурай і гісторыяй, глыбока  спасцігнуць і выразна асэнсаваць праблемы роднай Беларусі, блізка да сэрца  ўспрыняць клопаты і спадзяванні  беларускага народа. Гэтыя акалічнасці  наводзяць на думку аб генетычнай спадчыннасці (і тут дарэчы выраз  “увабраў з малаком маці”) і нават  прадвызначанасці, наканаванасці лёсу.

Не менш значнымі падаюцца энцыклапедычнасць ведаў Максіма  Багдановіча ў галіне культуры, гісторыі і філалогіі, атрыманых у значнай  ступені за кошт самаадукацыі, а  таксама разнастайнасць накірункаў і форм яго творчасці, глыбіня  дасведчанасці і навуковага пранікнення, наватарства і аб’ём зробленага ўсяго за дзясяцігоддзе. І ўсё  гэта пры вельмі дрэнным, а ў апошні час крытычным стане здароўя.

Унікальнасць і веліч  асобы і творчай постаці Максіма  Багдановіча сцвярджаюць слушнасць  званняў “гарачае сэрца”, верны  рыцар бацькаўшчыны, пясняр Беларусі, якія надалі яму сучаснікі і нашчадкі.

Свой талент, а ў рэшце  рэшт і жыццё, Максім Багдановіч перш за ўсё ахвяраваў роднай Беларусі.

 Асоба і творчасць  Максіма Багдановіча высока ацэнены  нашчадкамі. Ушанаванне яго памяці  грамадскасцю Беларусі пачалося  ўжо з першай гадавіны яго  смерці і доўжыцца да сённяшняга  дня. 

Творчую спадчыну Максіма  Багдановіча вывучае адна з галін  беларускай літаратурнай навукі –  багдановічазнаўства.

Яго творы неаднаразова выпускаліся  асобнымі выданнямі, друкаваліся ў  сродках масавай інфармацыі. Збор твораў паэта ў двух тамах выходзіў у Мінску ў 1927-1928 гг. і ў 1968 г. Поўны  збор твораў у трох тамах выдадзены  ў Мінску ў 1992-1995 гг. і ў 2001 г. У 1927 г. у Вільні з’явілася 2-е выданне  зборніка “Вянок”, а ў 1981 і ў 1985 гг. у Мінску выпушчана факсімільнае выданне зборніка “Вянок”.

Яго паэзія, працы па гісторыі і тэорыі літаратуры вывучаюцца ў  сярэдняй школе і на філалагічных факультэтах вышэйшых навучальных  устаноў.

У 2000 г. у праекце “100 беларускіх кніг XX стагоддзя” зборнік паэтычных  твораў Максіма Багдановіча “Вянок”  стаў пераможцам з вялікім адрывам, а аўтар быў прызнаны лепшым паэтам.

У Мінску, у Траецкім прадмесці, знаходзіцца Літаратурны музей  Максіма Багдановіча. Акрамя таго, у  Мінску захаваўся дом, у якім жыў  Максім Багдановіч (вуліца Рабкораўская, 19), дзе размешчаны філіял яго музея  – “Беларуская хатка” (па назве  аднайменнага нацыянальнага клуба, у рабоце якога ўдзельнічаў паэт). Другі філіял музея – “Фальварак Ракуцёўшчына”, дзе гасцяваў Багдановіч і напісаў два цыклы вершаў, знаходзіцца ў Маладзечанскім раёне  Мінскай вобласці. У “Фальварку Ракуцёўшчына” праводзяцца традыцыйныя  рэспубліканскія святы паэзіі і  песні “Ракуцёўскае лета”. Музеі  класіка беларускай літаратуры таксама  працуюць у Гродне і ў Яраслаўлі.

Помнікі Максіму Багдановічу  ўсталяваны ў Мінску, Яраслаўлі, Місхоры  і на магіле паэта ў Ялце. Мемарыяльныя дошкі ў яго гонар ёсць у  Мінску, Гродне, Ніжнім Ноўгарадзе, Яраслаўлі, Ялце.

Памяць Максіма Багдановіча  ўшанавана ў назве буйной вуліцы Мінска. Вуліцы яго імя ёсць таксама  ў Брэсце, Віцебску, Гомелі, Гродне, Магілёве, Ніжнім Ноўгарадзе, Яраслаўлі, Ялце і іншых населеных пунктах. Яго імя нададзена школам і  бібліятэкам у многіх гарадах  Беларусі.

Вобраз Максіма і персанажы  яго твораў ўвасоблены ў карцінах, скульптурах, графічных работах. Выпушчаны  паштоўкі, значкі з яго выявай.

Максім Багдановіч і яго  творчасць з’явіліся крыніцай натхнення  пры стварэнні многіх музычных твораў. На вершы Максіма Багдановіча  напісаны песні, якія ўспрымаюцца як народныя (“Зорка Венера”, “Слуцкія ткачыхі”). Яму прысвечаны опера Юрыя Семянякі “Зорка Венера” і поп-опера Ігара  Паліводы “Максім”. Знакаміты вакальна-інструментальны  ансабль “Песняры” неаднойчы  звяртаўся да творчасці паэта. Асобна трэба адзначыць праграму “Вянок”, поўнасцю складзеную з песень на вершы  Максіма Багдановіча, музыку да яе напісалі Уладзімір Мулявін і Ігар Лучанок. А песня “Вераніка” стала значнай  з’явай музычнай культуры 70-х гг. мінулага стагоддзя як пранікнёны, светлы гімн каханню, які палюбіўся людзям у  розных кутках свету.

Многія аўтары пісалі паэтычныя  прысвячэнні ў гонар беларускага  песняра.

Існуе багатая бібліяграфія даследаванняў жыцця і творчасці  Максіма Багдановіча. Аб яго жыцццёвым  шляху і творчасці зняты чатыры кінафільмы і адзін відэафільм.

Творчасць песняра Беларусі знайшла сусветнае прызнанне. Акрамя Расіі і Украіны, памяць аб Максіме  Багдановічу існуе і ў многіх іншых краінах свету.

 

 

 

 

 

Спіс выкарыстаных крыніц:

1. Багдановіч, М. Поўны збор твораў. Т. 1–3. Мінск, 2001.
2. Бачыла, А. Дарогамі Максіма Багдановіча. Мінск, 1983.
3. Белая, С.А. Яраслаўль у лёсе Максіма Багдановіча: дакументальнае эсэ. Мінск, 2006.
4. Вабішчэвіч, Т. Антон Луцкевіч як рэцэнзент “Вянка” Максіма Багдановіча: змена ацэначных падыходаў // Роднае слова. 2010. № 11. С. 19–22.
5. Ватацы, Н.Б. Максім Багдановіч. Мінск: Дзяржбібліятэка БССР, 1977.
6. Ватацы, Н.Б. Шляхі: Гісторыка-культурныя артыкулы. Мінск, 1986.
7. Гілевіч Н. “Маці родная, Маці-Краіна!..” // Багдановіч М. Шыпшына: вершы, апавяданні, нарысы, крытыка, публіцыстыка / Уклад. С. Панізнік. Мінск, 1991. С. 4–11.
8. М. Багдановіч. Крытыка-біяграфічны нарыс // Замоцін І.І. Творы: Літ.-крытыч. арт. Мінск, 1991. С. 52-149.
9. Зубараў, Л.І. Максім Багдановіч: [аб жыццёвым і творчым шляху]. Мінск, 1989.
10. Кароткая, Т.М. Багдановіч Максім. Беларускія пісьменнікі: Біябібліягр. слоўн. У 6 т. Т. 1. Мінск, 1992. С. 157–159.
11. Каханоўскі, Г.А. А сэрца ўсё імкнецца да бацькоўскага краю...: З біягр. М.Багдановіча / Мал. Ю.П.Герасіменкі-Жызнеўскага. Мінск, 1991.
12. Кісялёў, Г. Ці было такое выданне? Даследчыцкі сюжэт з Багдановічам, Каліноўскім і бібліяграфічнымі рэбусамі // Кісялёў Г. Радаводнае дрэва. Мінск, 1994. С. 223–231.
13. Козіч, В.І., Мазоўка, Н.К. Багдановіч Максім. Бібліяграфія. Беларускія пісьменнікі: Біябібліягр. слоўн. У 6 т. Т. 1. Мінск, 1992. С. 159–178.
14. Конан, У.М. Святло паэзіі і цені жыцця: лірыка Максіма Багдановіча. Мінск, 1991.
15. Ластоўскі В. Мае ўспаміны аб М. Багдановічу // На суд гісторыі. Мінск, 1994. С. 24–38.
16. Лойка, А.А. Максім Багдановіч. Мінск, 1966.
17. Максім Багдановіч – празаік, крытык, публіцыст / [укладальнікі В. Скалабан, К. Нарушэвіч]. Мінск, 2006.
18. Марачкін, А. «Заміж персідскага ўзору, цвяток радзімы васілька»: Вобраз Максіма Багдановіча ў беларускім выяўленчым мастацтве // Роднае слова. 1988. № 6. С. 54–62.