Унутрыпалiтычнае развiццё беларусi ў 1990-я гады

      Вялікая ўвага надаецца забеспячэнню  правоў на агульную адукацыю  інвалідаў і асоб з асаблівасцямі  псіхафізічнага развіцця.

      З 1995 года атрымалі развіццё  разнастайныя формы сумеснага  навучання і вы-хавання дзяцей  з асаблівасцямі развіцця і  іх здаровых аднагодкаў. Адкрыццё  інтэ-граваных класаў на базе  агульнаадукацыйных школ з'явілася  прынцыпова новым па-дыходам у  рэалізацыі права кожнага дзіцяці  на атрыманне адукацыі па месцы  жы-харства. З 1998 года ў рэспубліцы  атрымала шырокае развіццё стварэнне  цэнтраў карэкцыйна-развіваючага  навучання і рэабілітацыі, якія  забяспечваюць атрыманне педагагічнай  дапамогі і аказанне неабходных  дадатковых паслуг дзецям з  пару-шэннямі развіцця.

      З 1996 года ў рэспубліцы пачалося  выданне нацыянальных падручнікаў  для дзя-цей з рознымі парушэннямі.  Асвоены выпуск падручнікаў са  шрыфтам Брайля для сляпых  дзяцей, пачалося выданне вучэбнай  літаратуры павялічаным шрыфтам  для дзяцей з цяжкімі парушэннямі  зроку. Усяго за гэты час  школы для дзяцей з аса-блівасцямі  псіхафізічнага развіцця атрымалі  каля 230 айчынных навучальных дапа-можнікаў  і 94 праграмы, 37 вучэбна-метадычных  дапаможнікаў для арганізацыі  ра-боты з названай катэгорыяй  дзяцей.

      З мэтай забеспячэння якаснай  адукацыей сельскай моладзі, дзе  вучыцца 26,15% навучэнцаў, ствараюцца  ліцэйскія і гімназічныя класы  ў сельскіх агульнаадука-цыйных  школах, ліцэі і гімназіі ў  сельскай мясцовасці і пры  вядучых навучальных установах.  На вырашэнне гэтай задачы  накіравана і развіццё мэтавага  прыёму ў вы-шэйшыя і сярэднія  спецыяльныя навучальныя ўстановы. Пры залічэнні ў вышэйшыя навучальныя  ўстановы, пачынаючы з 1998 года, праводзіцца  асобны конкурс сярод выпускнікоў  гарадскіх і сельскіх школ.

      Як і ў савецкі перыяд, культура ў Беларусі дзелілася на «афіцыйную» і «неафі-цыйную». З аднаго боку, беларускае дзяржава кажа аб падтрымцы «мастацтва ва ўсіх формах». З іншага, тыя, хто працуе ў культуры, на практыцы сутыкаюцца з сістэмай «падвойных стандартаў». Адсутнасць выразнага вызначэння таго, што дзяржаўны апарат мае на ўвазе пад «мастацтвам ва ўсіх формах», дазваляла людзям, якія займа-лi кіруючыя пасады ў сферы культуры, трактаваць гэтую фармулёўку, зыходзячы з уласных пераваг і густаў, а таксама з прынятага ідэалагічнага курса. Але, у адрозненне ад «афіцыйнай» культуры ў часы Савецкага Саюза, беларускае ідэалагіч-на правільнае мастацтва ў 1990-х гадах значнай ролі ў краіне не гуляла. Пры савец-кай уладзе людзі культуры былі патрэбныя сістэме, так як стваралі дэкарацыю да спектакля аб «грамадстве ўсеагульнага шчасця і справядлівасці». За верную слу-жбу мастакі атрымлівалі кватэры, прэміі, пуцёўкі ў санаторыі і г.д. У 1990-е новая сістэма перастала мець патрэбу ў гэтых аўтарах, таму фактычна «афіцыйная» куль-тура, як і незалежная, апынулася ў беспрытульным стане. З той толькі розніцай, што ў сілу існуючай традыцыі і інэрцыі яна працягвала атрымліваць датацыі ад дзяржавы (арганізоўваюцца выставы, пленэры, існуюць праграмы падтрымкі талентаў, назна-чаюцца стыпендыі, якіх ледзь хапае на палатно і фарбы).

      Нягледзячы на ​​такія «варожыя» ўмовы, беларускі contemporary art, дзякуючы за-палу аўтараў і асобных прыватных ініцыятыў, працягваў актыўна жыць і развівацца. Толькі, як і ў савецкі перыяд, гэты працэс адбываўся ў мастацкім «падполле» РБ.

      Менавіта дзякуючы такім ініцыятывам  у 1990-е месца ў Беларусі з'яўляліся  невя-лікія недзяржаўныя цэнтры  і галерэі («Шостая Лінія» ў  Мінску, «Саляныя Склады» у Віцебску), арганізоўваліся буйныя арт-фестывалі  і выставы беларускіх «падполь-ных»  мастакоў (так, у 1994 годзе у  Віцебску групай мастакоў на  чале з Мікалаем Прусаковым  быў ініцыяваны незалежны выставачны  праект «In-formation»).

      Акрамя пэўнай дзяржаўнай палітыкі  ў галіне культуры (або адсутнасці  выразнага яе курсу), прычыну сітуацыі  «краіна без галерэй» варта  шукаць, як гаварылася ў самым  пачатку, і ў менталітэце беларусаў,  якія ў сілу гістарычных умоў  заставаліся вельмі доўгі час  у асноўным сельскай нацыяй. У  1990-я гады пачаўся працэс транс-фармацыі  нацыі з сельскай ў гарадскую.  Але без падтрымкі і стымуляцыі  гэтага пра-цэсу з боку дзяржавы  такая трансфармацыя, натуральна, будзе адбывацца павольна. Так,  замест таго, каб развіваць гуманітарнае  адукацыю, дзяржава, наадварот, скара-чае  яго аб'ём у школах і універсітэтах.  Напрыклад, замест прадмета "Сусветная  масс-тацкая культура» ў сярэдніх  адукацыйных установах ўвялі  аднайменны факуль-татыў, г.зн. дадатковае  занятак па жаданні і выбару  вучняў адзін раз у тыдзень.

      Але надзея на праламленне  сітуацыі ў культурнай палітыцы  Беларусі, безумоўна, існуе. Сёння  актыўна адбываецца працэс змены  генерацый ў дзяржаўным апараце,  калі на змену «савецкім» чыноўнікам  прыходзіць пакаленне з прагрэсіўнымі  погля-дамі на мастацтва і разуменнем  ролі культуры ў дзяржаўнай  палітыцы. Улада, задум-ваючыся аб  нацыянальнай самаідэнтыфікацыі,  пачынае разумець, што нацыянальны  праект не будзе паспяховым, калі  не інвеставаць у культуру  з яе  змянёнай мадэлью. 

      Дэмакратызацыя грамадскага жыцця,  абвяшчэнне суверэнітэту Беларусі  аказалі моцнае ўплыў на ўтрыманне  і напрамкі развіцця культуры  і навукі. Нацыянальны суверэнітэт  немагчымы без яго нацыянальна-культурнага  напаўнення. Гэта было тым больш  важна, што, пачынаючы з 1930-х  гадоў, ішла дэнацыяналізацыя  беларус-кай культуры. Нацыянальны  нігілізм, абыякавасць да сваёй  гістарычнай памяці аха-піў шырокія  грамадскія пласты грамадства. Невыпадкова  таму, што грамадска-палі-тычны ўздым  суправаджаўся рухам за адраджэнне  беларускай і іншых нацыяналь-ных  культур. На першы план вылучаліся  праблемы беларускай мовы і  яго ролі ў гра-мадстве, нацыянальнай  культуры і гісторыі.

      У вытокаў нацыянальна-культурнага  адраджэння Беларусі сталі грамадскія  аб'яд-нанні гісторыка-культурнага  кірунку "Талака" ў Мінску, "Паходная" у Гродне і інш. У 1989 г.  адбыўся ўстаноўчы з'езд Таварыства  беларускай мовы ім. Ф. Скарыны,  якое ўзначаліў паэт Ніл Гілевіч.  У студзені 1990 года быў прыняты  Закон "Аб мовах  у Беларусі", па якім беларуская мова набыў  статус дзяржаўнага. Закон забяспечваў  права карыстацца рускай мовай  як мовай міжнацыянальных адносін,  а таксама ствараў ўмовы для  развіцця ўсіх нацыянальных моў,  якімі карысталася беларусы.

      Значныя поспехі зробленыя ў  беларусістыцы. Апублікаваныя ці  перавыдадзеныя дзясяткі даследаванняў  па гісторыі і культуры Беларусі. Сярод іх працы А.І. Мал-диса, А.С. Ліса, У.М. Конана, Р.А. Каханоўскага, і інш перавыдадзеныя працы  рэпрэ-саваных навукоўцаў А. Цвікевіча,  М. Доўнар-Запольскага, У. Ігнатоўскага  і іншых Рэдакцыя энцыклапедыі  выпусціла "Энцыклапедыю гісторыі  Беларусі".

      Працэс адраджэння асабліва адчувальна  адбіўся на літаратуры. З'явіліся  публі-цыстычныя творы М. Ермаловіча "Старажытная Беларусь", В. Чаропкі  "Імя ў лета-пісе", К. Тарасава "Ефрасіння Полацкая". Большасць  пісьменнікаў накіравалі свае  творчыя пошукі на асэнсаванне  складанага сацыяльна-эканамічнага  і духоўнага раз-віцця Беларусі. Сярод іх В. Быкаў, Я. Янішчыц,  А. Кудравец, А. Лойка, С. Закон-нікаў,  А. Звонака, С. Грахоўскі і  іншыя.

      Павялічылася колькасць тэатральных  пастановак па нацыянальнай драматургіі.  У рэпертуары драматычных тэатраў  - п'есы па гісторыі культурнай  спадчыны, такія як "Казімір Лышчынскі", "Князь Вітаўт", "Шляхціц  Завальня", "Тутэйшыя", "Знак  бяды", "Крыж Еўфрасінні Полацкай" і інш Дзяржаўную прэмію Рэспублікі  Беларусь атрымала пастаноўка  балета "Страсці" ("Рагнеда").

      Традыцыйным стала правядзенне  музычных фестываляў "Музычнае  Палессе", "Музы Нясвіжа", "Мінская  вясна", "Беларуская сакавіца", дэкада беларускай песні і  паэзіі ў Маладзечна і інш  Асаблівай папулярнасцю карыстаецца  міжнародны фестываль "Славянскі  базар" у Віцебску.

      Культурна-асветныя ўстановы накіравалі  свае высілкі на адраджэнне  забытых святаў, абрадаў, традыцыйных  відаў народнай творчасці. Пачаў  працаваць літаратур-ны музей  ім. М. Багдановіча ў Мінску, гісторыка-этнаграфічны  ў п. Мір, гісторыка-краязнаўчы  музей у Наваградку і інш  У Беларускую культуру вярнуўся  ва ўсёй сваёй велічы ўсходнеславянскі  першадрукар Ф. Скарына. У сувязі  з 500-годдзем з дня яго нараджэння  па рашэнні ЮНЕСКА 1990 г. быў  абвешчаны годам Ф. Скарыны.  Ад-раджэнне нацыянальнай культуры  прывяло да змены адносін царквы  і дзяржавы – ад канфрантацыі  да супрацоўніцтва. На 1 студзеня 1988 г. у Беларусі налічвалася 793 рэлігійныя арганізацыі, якія  ставіліся да 8 канфесіям. На 1 ліпеня 1995 г. у Беларусі дзейнічала  ўжо 2018 рэлігійных арганізацый,  якія прадстаўлялі 24 канфесіі. У  рэс-публіцы зарэгістравана 7 рэлігійных  навучальных устаноў, 10 манастыроў (8 права-слаўных і 2 каталіцкіх).

      17 сьнежня 1992 г. быў прыняты  "Закон аб свабодзе веравызнання  і рэлігійных арганізацыях". Беларускае  заканадаўства імкнецца забяспечыць  роўнасць усіх рэлі-гій і канфесій, дзяржава аднолькава ставіцца  да ўсіх рэлігійным арганізацыям.

      Такім чынам, прызнанне важнасці  агульначалавечых і нацыянальных  каштоўна-сцяў адкрывае магчымасці  для ўдзелу розных сацыяльных  груп насельніцтва, арга-нізацый  у працэсе духоўнага адраджэння.

      У адпаведнасці з законам у  1991 г., урад Беларусі прыняў Дзяржаўную  праграму развіцця беларускай  мовы і моў іншых нацыянальнасцяў,  якія пражываюць у рэс-публіцы.  Праграма пашырала сферы ўжывання  беларускай мовы ў дзяржаўных  стру-ктурах, на вытворчасці, у  навучальных установах. Гэта спрыяла  пэўным зрухаў, але ў сувязі  з доўгім адрывам ад сваіх  духоўных і гістарычных традыцый  беларускую мову цяжка уваходзіў  у паўсядзённае жыццё. Некаторая  частка грамадства катэга-рычна  патрабавала пакінуць дзяржаўныя  функцыі і за рускай мовай.  Да 1995г. яму быў вернуты статус  дзяржаўнага нароўні з беларускім.

      На культурна-нацыянальнае адраджэнне  накіравана дзейнасць Беларускага  фон-ду культуры, Нацыянальнага навукова-асветніцкага  цэнтра імя. Ф. Скарыны, Міжна-роднай  асацыяцыі беларусістаў. Шырокую  вядомасць атрымала "Згуртаванне  бела-русаў свету" Бацькаушчына ", якое ў1993 г. правяло ў Мінску I з'езд беларусаў свету.  

Культура  Беларусі. Мадэрнізацыя сістэмы адукацыі, развіццё літаратуры і мастацтва.

      Рэспубліка Беларусь уступіла  ў XXI стагоддзе з развітай сістэмай  адукацыі. Фарміраванне і развіццё  адукацыйнай сістэмы ў Рэспубліцы  Беларусь ажыццяўля-ецца на аснове  нацыянальных традыцый і сусветных  тэндэнцый у галіне адукацыі. У ёй забяспечваецца роўнасць  доступу да ўсіх прыступках, адзінства  яе элементаў і патрабаванняў,  пераемнасць усіх прыступак навучання.

      Для Рэспублікі Беларусь адукацыю  прызнана найважнейшым стратэгічным  рэсурсам развіцця дзяржавы. У  краіне назапашаны значны адукацыйны  патэнцыял, пра што сведчаць  такія паказчыкі, як узровень  пісьменнасці дарослага насельніцтва  складае 99,8%; ахоп агульным базавым,  агульнай сярэдняй і прафесійным  адукацыяй занятага насельніцтва - 98%.

      Па ўзроўні пісьменнасці дарослага  насельніцтва і моладзі, паказчыках  паступ-лення дзяцей у пачатковую  і сярэднюю школу, колькасці  студэнтаў вышэйшых наву-чальных  устаноў Беларусь знаходзіцца  на ўзроўні развітых краін  Еўропы і Амерыкі.

      Высокі сусветны аўтарытэт школы  Рэспубліка Беларусь пацвярджаецца  тым, што нашы школьнікі і  студэнты рэгулярна перамагаюць  і заваёўваюць прызавыя месцы  на міжнародных алімпіядах. Значная  колькасць замежных студэнтаў,  якія навуча-юцца ў беларускіх  ВНУ, сведчыць аб дастаткова  высокім сусветным прэстыжы на-шай  вышэйшай адукацыі.

      У той жа час ўступленне  ў постіндустрыяльнае, інфармацыйнае  грамадства, вельмі складаныя задачы  трансфармацыі нацыянальнай эканомікі  ставяць грамад-ства і дзяржава  перад неабходнасцю ўдасканалення  сферы адукацыі.

      Сталыя змены становяцца ладам  жыцця сістэмы адукацыі. Пераўтварэнні,  якія праводзяцца ў гэтай сферы,  у першую чаргу, накіраваныя  на ўмацаванне вядучых прынцыпаў  развіцця беларускай школы, сярод  якіх варта вылучыць дзяржаўна-грамадскі  характар ​​кіравання, забеспячэнне прынцыпу справядлівасці, роўнага доступу да адукацыі, павышэнне якасці адукацыі для кожнага.

      Улічваючы сітуацыю, якая склалася  ў сферы адукацыі ў Рэспубліцы  Беларусь, дзе ўзровень пісьменнасці  адзін з самых высокіх у  свеце, дыскрымінацыя цалкам адсутнічае, фінансаванне стабільна, асноўныя  змяненні накіраваны на далейшае  ўмацаванне вядучых прынцыпаў  развіцця беларускай школы, сярод  якіх у першую чаргу варта  вылучыць дзяржаўна-грамадскі характар  кіравання, забеспячэнне прынцыпу  справядлівасці, роўнага доступу  да адукацыі, павышэнне якасці  адукацыі.

      Правядзенне пераўтварэнняў абумоўлена  і імкненнем захаваць высокі  ўзровень якасці адукацыі, традыцыйна  уласцівы беларускай школе, ва  ўмовах пераходу да масавай  вышэйшай адукацыі (колькасць студэнтаў  вышэйшых навучальных устаноў  дасягнула 390 чалавек на 10000 насельніцтва, а з улікам навучэнцаў сярэдніх  спецыяльных навучальных устаноў  - больш за 500 чалавек на 10000 насельніцтва), стварэння недзяржаўнага сектара  адукацыі.