Найважнейшае значэнне для вызначэння
месца і ролі Канстытуцыі, фармі-равання
ўсёй прававой сістэмы з улікам іерархіі
нарматыўных актаў мае профіль восьмы.
У ім вырашаюцца пытанні дзеяння Канстытуцыі
і парадку яе змены.
Заключныя і пераходныя палажэнні
змяшчаюцца ў раздзеле дзевятым Кансты-туцыі.
Дадзены раздзел Канстытуцыі дазваляе
прававымі сродкамі забяспячыць "пе-раход"
да рэалізацыі тых нормаў, якія не могуць
быць выкананы адразу з увя-дзеннем у дзеянне
Канстытуцыі. У гэтым раздзеле ёсць нормы,
прысвечаныя асаблі-васці фарміравання,
захавання паўнамоцтваў, раней створаных
і зноў прадугледжа-ных дзяржаўных органаў.
Увесь тэкст Канстытуцыі складаецца
з 146 артыкулаў, і яе становішча неабходна
трактаваць ў сістэмнай ўзаемазалежнасці.
Увядзенне
інстытута прэзідэнцтва
ў Рэспубліцы Беларусь
У адпаведнасці
з еўрапейскай традыцыяй у
Рэспубліцы Беларусь ўстанаўлівалася
пасада прэзідэнта як кіраўніка дзяржавы
і выканаўчай улады прадугледжвалася
адукацыя Канстытуцыйнага суда, замацоўваліся
дэмакратычныя прынцыпы аргані-зацыі
і дзейнасці судовай улады.
Важнейшыя паўнамоцтвы Прэзідэнта
пералічаныя ў арт. 84 Канстытуцыі.
Пры гэтым варта мець на
ўвазе, што іншыя паўнамоцтвы могуць быць
прадугледжаны звычайнымі законамі.
Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь
адыходзіць ад прамога замацавання
юрыдыч-най прыроды прэзідэнцкай улады
з пункту гледжання падзелу ўладаў. Яна
не ўпис-ваецца ў класічную трыяду уладаў
і не ўключана ў структуру адной з іх, а
выдзелена ў асобную кіраўніка, з якой
пачынаецца выклад паўнамоцтваў асноўных
органаў дзяржаўнай улады. У гэтым галоўная
адметная рыса беларускай мадэлі прэзідэн-цтва,
своеасаблівасць беларускай канцэпцыі
раздзялення уладаў.
Пытанне аб заснаванні пасады прэзідэнта
выклікаў шмат спрэчак сярод паліты-каў
і членаў канстытуцыйнай камісіі. У рэшце
рэшт большасць дэпутатаў Вярхоў-нага
Савета пагадзіліся на ўключэнне ў праект
Канстытуцыі фігуры «моцнага» прэзідэнта
па расійскім узоры.
Прэзідэнцкія паўнамоцтвы досыць
шырокія і дакранаюцца, па сутнасці,
усіх кі-рункаў арганізацыі і ажыццяўлення
дзяржаўнай улады: рэалізацыя выкарыстоўчай
улады; ўдзел у заканадаўчым працэсе; фарміраванне
судовай сістэмы; арганізацыя і фарміраванне
дзяржапарату.
Аднак яго дзейнасць не бескантрольна.
У Канстытуцыі Беларусі замацавана сіс-тэма
стрымак і проціваг. Так, прызначэння на
ключавыя дзяржаўныя пасты выраб-ляюцца
са згоды парламента, а нарматворчая дзейнасць
кіраўніка дзяржавы можа быць праверана
на адпаведнасць Канстытуцыі. Парламент
валодае правам пераадо-лення вета Прэзідэнта,
ратыфікацыі падпісаных ім міжнародных
дагавораў. У вы-падку здзяйснення дзяржаўнай
здрады або іншага цяжкага злачынства
прэзідэнт можа быць зняты з пасады ў парадку
імпічменту.
У 1994 годзе ў другім туры прэзідэнцкіх
выбараў перамог старшыня часовай антыкарупцыйнай
камісіі Аляксандр Лукашэнка.
Рэарганізацыя
сістэмы адукацыі,
развіццё літаратуры
і мастацтва ў 1990-я
гады ў Рэспубліцы
Беларусь.
Адукацыя - ключавая сфера жыцця
грамадства, найважнейшая крыніца
і рэсурс яго ўстойлівага паступальнага
развіцця. Менавіта якасцю адукацыі
вызначаецца ўзровень навукі
і культуры, інтэлекту і духоўнасці
навукі, стан эканомікі і грамма-дзянскай
супольнасці. А яны, у сваю
чаргу, забяспечваюць моц, суверэнітэт
і неза-лежнасць краін, іх месца
і ролю ў сусветнай супольнасці.
У свеце змяняецца стаўленне
да ўсіх відаў адукацыі. Адукацыя,
асабліва вышэй-шая, разглядаецца
як вядучы фактар сацыяльнага і эканамічнага
прагрэсу. Прычына такой увагі - у разуменні
таго, што найважнейшай каштоўнасцю і
асноўным капі-талам сучаснага грамадства
з'яўляецца чалавек, здольны да пошуку
і асваенню новых ведаў і прыняцця нестандартных
рашэнняў.
Кардынальныя сацыяльна-эканамічныя
пераўтварэнні суверэнітэту, падштурхну-лі
грамадства да сур'ёзнага аналізу
і пераасэнсавання самых асноў
адукацыі, яго сапраўднай ролі, месцы
і значэння ў развіцці чалавека
і грамадства. На сучасным этапе
развіцця нашай дзяржавы эфектыўная
сістэма адукацыі, якая з'яўляецца
асно-вай паляпшэння якасці жыцця
людзей, набывае асаблівую значнасць.
Добра адука-ванае насельніцтва дапаможа
паскорыць развіццё краіны.
У цяперашні час складваецца
сусветны высокаканкурэнтны адукацыйны
рынак, паколькі адукацыя, усё
больш становячыся спосабам прасоўвання
краіны на між-народны рынак
працы і найноўшых тэхналогій,
паступова ператвараецца ў адзін
з вядучых элементаў геапалітыкі
і эканамічнай стратэгіі дзяржавы.
Аснову выканання гэтых планаў
складае эфектыўная сістэма адукацыі,
бо вы-рашыць пастаўленыя задачы
змогуць толькі людзі адукаваныя,
творчыя, якія ўмеюць пастаянна
папаўняць свае веды і прымяняць
іх на практыцы.
Курс на стварэнне сацыяльнай
дзяржавы забяспечвае сістэме
адукацыі ў нашай рэспубліцы
стабільнае развіццё.
Улічваючы асаблівую актуальнасць
абвешчаных Арганізацыяй Аб'яднаных
На-цый фундаментальных прынцыпаў
«Адукацыя для ўсіх», у праграмах
сацыяльна-эканамічнага развіцця
Рэспублікі Беларусь заяўлена, што
адукацыя павінна стаць асновай
ўсіх пераўтварэнняў у краіне.
Дзяржаўная палітыка ў адукацыі
пабудавана на некалькіх асноватворных
прын-цыпах. У прыватнасці, гэта
дзяржаўнае фінансаванне ўстаноў
адукацыі ўсіх узроў-няў, дзяржаўная
сацыяльная падтрымка навучэнцаў,
студэнтаў, настаўнікаў і педага-гічных
работнікаў, забеспячэнне роўных
магчымасцяў атрымання адукацыі
ўсімі грамадзянамі і, у першую
чаргу, сельскай моладдзю. Сёння
каля траціны студэнтаў – родам
з сельскай мясцовасці.
Рэспубліка Беларусь за час
існавання на сусветнай арэне
ў якасці незалежнай суверэннай
дзяржавы прайшла няпросты, але
досыць паспяховы шлях свайго
ста-наўлення і развіцця. Удалося
не толькі захаваць многае
з пазітыўнага, што было назапашана
ў папярэдні перыяд, але і дасягнуць
значных поспехаў ва ўмацаванні
дзяржаўнасці, станаўленні эканомікі,
фарміраванні грамадзянскай супольнасці.
У Рэспубліцы Беларусь функцыянуе
развітая сістэма агульнай сярэдняй
адука-цыі, асновы якой былі
закладзены ў савецкі перыяд.
З другой паловы 1990-х гг. агульнаадукацыйная
школа Беларусі знаходзіцца ў
стадыі інтэнсіўнага рэфарма-вання,
якое прадугледжвае пераход на
10-гадовую абавязковую адукацыю
на па-чатку навучання дзяцей
з шасцігадовага ўзросту
З 1998 г. пачалося актыўнае ажыццяўленне
мерапрыемстваў, звязаных, у першую
чаргу, са структурнай перабудовай
школьнай адукацыі. У перыяд з
1998 па 2002 год ажыццёўлены пераход
пачатковай школы на навучанне
з шасці гадоў.
Сістэма дашкольнай
адукацыі Рэспублікі Беларусь забяспечвае
рэалізацыю кан-стытуцыйнага права бацькоў
на адукацыю дзіцяці пры першым жа звароце
іх у органы адукацыі. Кожнай сям'і, кожнаму
дзіцяці прадастаўляюцца магчымасці ў
атрыманні якаснага дашкольнай адукацыі,
арыентаванага на патрэбы сям'і, у ака-занні
ёй псіхолага-медыка-педагагічнай і сацыяльнай
падтрымкі.
Развіццё сеткі дашкольных устаноў
характарызуецца ўстойлівым ростам
іх коль-касці ў перыяд да 1990
г. У 1990 годзе яна налічвала
5350 адзінак, але ахоп дзяцей
дашкольнымі ўстановамі не перавышаў
70%. Большасць дашкольных устаноў
зна-ходзілася ў ведамасным падначаленні,
што забяспечвала даволі высокі
ўзровень матэрыяльна-тэхнічнага
забеспячэння. Аднак празмерная
цэнтралізацыя кіравання сістэмай
дашкольнай выхавання і адукацыі,
высокая напаўняльнасць груп, слабае
развіццё тэхналогій, арыентаваных
на індывідуальны падыход да
дзіцяці не спрыялі развіццю
асобы, скоўвалі творчую ініцыятыву
выхавальнікаў.
У Рэспубліцы Беларусь функцыянуе
развітая сістэма
агульнай сярэдняй адукацыі, асновы
якой былі закладзены ў савецкі перыяд.
З другой паловы 1990-х гг. агульнаадукацыйная
школа Беларусі знаходзіцца ў стадыі інтэнсіўнага
рэфарма-вання, якое прадугледжвае пераход
на 10-гадовае абавязковае адукацыю на
пачатку навучання дзяцей з шасцігадовага
ўзросту,
З 1998 г. пачалося актыўнае ажыццяўленне
мерапрыемстваў, звязаных, у першую
чаргу, са структурнай перабудовай
школьнай адукацыі. У перыяд з
1998 па 2002 год ажыццёўлены пераход
пачатковай школы на навучанне
з шасці гадоў. За 1998-2004 гг. прайшлі
апрабаванне новыя навучальныя
праграмы для базавай школы,
быў вызначаны парадак і ўмовы
пераходу старэйшай ступені агульнаадукацыйнай
школы з 12-гадовым тэрмінам
навучання на новую структуру
і змест адукацыі.
Пасля здабыцця Рэспублікай Беларусь
суверэнітэту далейшае развіццё
атрымала вышэйшая
школа. У 1991/92 навучальным годзе на тэрыторыі
Рэспублікі Беларусь функцыянавала 33
ВНУ, з іх толькі 3 з'яўляліся універсітэтамі.
У 2006 годзе ў сіс-тэму вышэйшай адукацыі
ў рэспубліцы ўваходзілі 43 дзяржаўных
ВНУ, у тым ліку 31 універсітэт, 7 акадэмій,
3 вышэйшыя каледжы, 2 інстытуты, а таксама
12 ВНУ недзяржаўнай формы ўласнасці.
Беларускі дзяржаўны універсітэт
і Беларускі нацыянальны тэхнічны
універсітэт з'яўляюцца вядучымі
вышэйшымі навучальнымі ўстановамі
ў нацыянальнай сістэме адукацыі,
а 9 ВНУ - вядучымі вышэйшымі
навучальнымі ўстановамі ў галіны.
За перыяд з 1991 па 2005 гады колькасць
вышэйшых навучальных устаноў
усіх формаў уласнасці павялічылася
на 70%.
У дзяржаўнай вышэйшых навучальных
установах у 1994/95 навучальным
годзе на дагаворнай аснове
навучалася 18% ад агульнай колькасці
студэнтаў.
Сістэма павышэння кваліфікацыі
і перападрыхтоўкі кадраў у
Беларусі да пачатку 90-х гадоў
налічвала 136 навучальных устаноў,
у якіх штогод навучалася каля
400 тысяч працоўных, спецыялістаў
і кіраўнікоў гаспадарчага комплексу
рэспублікі.
Да 2000 году павышэнне кваліфікацыі
і перападрыхтоўку кадраў ажыццяўлялі
каля 300 устаноў адукацыі.
Рэспубліка Беларусь стала паўнапраўнай
удзельніцай Лісабонскай канвенцыі
1997 года, падрыхтаванай сумесна ЮНЕСКА
і Саветам Еўропы. Гэта дало
магчы-масць больш эфектыўна вырашаць
праблему прызнання дыпломаў
беларускіх ВНУ, спрыяе развіццю
міжнароднага супрацоўніцтва, прыцягненню
на вучобу ў Беларусь замежных
студэнтаў.
Далейшае развіццё сістэмы адукацыі
Рэспублікі Беларусь меркавала
актыўнае ўкараненне ў адукацыйны
працэс здароўезберагальных тэхналогій,
забеспячэнне арганічнай пераемнасці
сістэмы дашкольнай і агульнай
сярэдняй адукацыі, асна-шчэнне агульнаадукацыйных
устаноў сучаснай камп'ютэрнай
тэхнікай, распрацоўку і ўкараненне
інфармацыйных і камунікацыйных
тэхналогій у адукацыйны працэс,
дыстанцыйных формаў атрымання
адукацыі асобамі з асаблівасцямі
псіхафізічнага развіцця.
У адпаведнасці з артыкулам
49 Канстытуцыяй РБ кожнаму гарантуецца
дасту-пнасць і бясплатнасць агульнай
сярэдняй і прафесійна тэхнічнай
адукацыі.
Законам аб адукацыі ў Рэспубліцы
Беларусь устаноўлена абавязковасць
базавай (9-гадовага) адукацыі. Паслядоўны
пераклад агульнаадукацыйнай школы
на 12-гадовы тэрмін навучання
з пачаткам навучання з шасцігадовага
ўзросту стаў крокам у вырашэнні
задачы пашырэння даступнасці
і павышэння якасці адукацыі
Бясплатнае агульную сярэднюю
адукацыю можна таксама атрымаць
у сярэдніх спецыяльных навучальных
установах.
Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь
гарантуе атрыманне на конкурснай
аснове бясплатнай вышэйшай адукацыі.
Конкурсны адбор забяспечвае
справядлівы і гарантаваны доступ
да вышэйшай адукацыі розных
катэгорый моладзі. Пры гэтым
асабліва ўлічваецца неабходнасць
пашырэння даступнасці вышэйшай
адукацыі для абітурыентаў з
малазабяспечаных сем'яў і сельскай
мясцовасці шляхам арганізацыі
мэтавага прыёму.