12 подвігаў Геракла

Ледзь прыстаў ён да выспы, як пачуў яго грозны двухгаловы сабака Орфо і з брэхам кінуўся на героя. Адным ударам сваёй цяжкай паліцы забіў яго Геракл. Не адзін Орфо ахоўваў статка Гериона. Прыйшлося яшчэ біцца Гераклу і з пастухом Гериона, веліканам Эвритионом. Хутка справіўся з волатам сын Зеўса і пагнаў кароў Гериона да берага мора, дзе стаяў залаты човен Геліёс. Герион пачуў мыканне сваіх кароў і пайшоў да статка. Убачыўшы, што сабака яго Орфо і волат Эвритион забітыя, ён пагнаўся за выкрадальнікам статка і дагнаў яго на беразе мора. Герион быў жахлівым веліканам: ён меў тры тулава, тры галавы, шэсць рук і шэсць ног. Трыма шчытамі прыкрываўся ён падчас бою, тры велічэзных дзіды кідаў ён адразу ў праціўніка. З такім-то веліканам давялося змагацца Гераклу, але дапамагла яму вялікая ваяўніца Афіна-Палада. Ледзь убачыў яго Геракл, як адразу пусціў у волата сваю смяротную стралу. Уваткнулася страла ў вока адной з галоў Гериона. За першай стралой паляцела другая, за ёй трэцяя. Грозна узмахнуў Геракл сваёй всесокрушающей булавой, як маланкай, пабіў ёю герой Гериона, і нежывыя трупам ўпаў на зямлю трехтелый волат. Геракл перавёз з Эрифейи у залатым чоўне Геліёс кароў Гериона праз бурны Акіян і вярнуў човен Геліёс. Палова подзвігу была скончана.

Шмат прац мелася быць яшчэ наперадзе. Трэба было прыгнаць быкоў у Мікены. Праз усю Іспанію, праз Пірэнейскі горы, праз Галію і Альпы, праз Італію гнаў кароў Геракл. На поўдні Італіі, каля горада Региума, вырвалася адна з кароў са статку і праз праліў пераплылі ў Сіцылію. Там убачыў яе цар Эрыксен, сын Пасейдона, і ўзяў карову ў свой статак. Геракл доўга шукаў карову. Нарэшце, ён папрасіў бога Гефеста ахоўваць статак, а сам пераправіўся ў Сіцылію і там знайшоў у статку цара Эрыксен сваю карову. Цар не захацеў вярнуць яе Гераклу; спадзеючыся на сваю сілу, ён выклікаў Геракла на адзінаборства. Узнагародай пераможцу павінна была служыць карова. Не па сілах быў Эрыксен такі праціўнік, як Геракл. Сын Зеўса сціснуў цара ў сваіх магутных абдымках і задушыў. Вярнуўся Геракл з каровай да свайго статку і пагнаў яго далей. На берагах іянійскім мора багіня Гера наслала шаленства на ўсе статак. Шалёныя каровы разбегліся ва ўсе бакі. Толькі з вялікай працай пералавіла Геракл большую частку кароў ўжо ў Фракіі і прыгнаў, нарэшце, іх да Эврисфею у Мікены. Эврисфей жа прынёс іх у ахвяру вялікай багіні Геры.

Адзінаццаты подзвіг: Цэрбер (Кербер) 

Ледзь Геракл вярнуўся ў Тырынф, як ужо зноў паслаў яго на подзвіг Эврисфей. Гэта быў ўжо адзінаццаты подзвіг, які павінен быў здзейсніць Геракл на службе ў Эврисфея. Неверагодныя цяжкасці давялося пераадолець Гераклу падчас гэтага подзвігу. Ён павінен быў спусціцца ў змрочнае, поўнае жахаў падземнае царства Аіда і прывесці да Эврисфею варта падземнага царства, жудаснага пякельнага сабаку Кербера. Тры галавы было ў Кербера, на шыі ў яго віліся змеі, як хвост у яго канчаўся галавой цмока з велічэзнай пашчай. Геракл адправіўся ў Лаконию і праз змрочную бездань ў Тэнара апусьціўся ў змрок падземнага царства. У самых брамы царства Аіда убачыў Геракл прырослыя да скалы герояў Тесея і Перифоя, цара Фесаліі. Іх пакаралі так багі за тое, што яны хацелі выкрасці ў Аіда жонку ягоную Персефона. Узмаліўся Тесей да Гераклу:

- О, вялікі сын Зеўса, вызвалі мяне! Ты бачыш мае пакуты! Адзін толькі ты ў сілах пазбавіць мяне ад іх!

 Працягнуў Геракл  Тесею руку і вызваліў яго.  Калі ж ён хацеў вызваліць і Перифоя, то завагалася зямля, і зразумеў Геракл, што багі не хочуць яго вызвалення. Геракл скарыўся волі багоў і пайшоў далей ва морак вечнай ночы. У падземнае царства Геракла ўвёў веснік багоў Гермес, правадыр душ памерлых, а спадарожніцай вялікага героя была сама любімая дачка Зеўса, Афіна-Палада. Калі Геракл ўступіў у царства Аіда, у жаху разляцеліся цені памерлых. Толькі не бегла пры выглядзе Геракла цень героя Мелеагра. З маленнем звярнулася яна да вялікага сыну Зеўса:

- О, вялікі Геракл, аб адным малю я цябе ў памяць нашага сяброўства, злітуйся над асірацелай сястрой маёй, выдатнай Деянирой! Безабароннай засталася яна пасля маёй смерці. Вазьмі яе ў жонкі, вялікі герой! Будзь яе абаронцам!

 Геракл абяцаў  выканаць просьбу сябра і пайшоў  далей за Гермесам. Насустрач  Гераклу паднялася цень жудаснай  гаргоны Медузы, яна грозна працягнула свае медныя рукі і ўзмахнула залатымі крыламі, на галаве яе заварушыліся змеі. Схапіўся за меч бясстрашны герой, але Гермес спыніў яго словамі:

- Не хапайся за  меч, Геракл! Бо гэта толькі  бясплотных цень! Яна не пагражае  табе гібеллю!

 Шмат жахаў  бачыў на шляху сваім Геракл; нарэшце, ён паўстаў перад тронам Аіда. З захапленнем глядзелі ўладар царства памерлых і жонка яго Персефона на вялікага сына грамабоя Зеўса, бясстрашна спусціўся ў царства цемры і смуткаў. Ён, велічны, спакойны, стаяў перад тронам Аіда, абапёршыся на сваю велічэзную булавой, у ільвінай шкуры, накінутай на плечы, і з лукам за плячыма. Аід міласціва вітаў сына свайго вялікага брата Зеўса і спытаў, што прымусіла яго пакінуць святло сонца і спусціцца ў царства цемры. Схіляючыся перад Аідам, адказаў Геракл:

- О, ўладар душ  памерлых, вялікі Аiд, ня гневайся на мяне за маю просьбу, усёмагутны! Ты ведаеш бо, што не па сваёй волі прыйшоў я ў тваё царства, не па сваёй волі буду я прасіць цябе. Дазволь мне, уладыка Аiд, адвесці ў Мікены твайго трохгаловага сабакі Кербера. Загадаў мне зрабіць гэта Эврисфей, якому служу я па загадзе светлых багоў-алімпійцаў.

 Аід адказаў  герою:

- Я выканаю, сын  Зеўса, тваю просьбу, але ты  павінен без зброі утаймаваць  Кербера. Калі ты ўтаймуеш яго,  дык я дазволю табе адвесці  яго да Эврисфею.

 Доўга шукаў Геракл Кербера па падземным царстве. Нарэшце, ён знайшоў яго на берагах Ахеронта. Геракл абхапіў сваімі рукамі, дужымі, як сталь, шыю Кербера. Грозна завыў сабака Аіда: усё падземнае царства напоўнілася яго выццём. Ён намагаўся вырвацца з абдымкаў Геракла, але толькі мацней сціскалі магутныя рукі героя шыю Кербера. Абвіў хвост свой Кербер вакол ног героя, упілася галава цмока сваімі зубамі яму ў цела, але ўсё дарэмна. Магутны Геракл усё мацней і мацней сціскаў яму шыю. Нарэшце, напаўзадушаны сабака Аіда ўпаў да ног героя. Геракл утаймаваў яго і павёў з царства цемры ў Мікены. Спалохаўся дзённага святла Кербер; ўвесь пакрыўся ён халодным потам, атрутная пена капала з трох яго пашчаў на зямлю; усюды, куды капнула хоць кропля пены, вырасталі атрутныя травы.

Геракл прывёў да сцен Мікен Кербера. У жах прыйшоў баязлівы Эврисфей пры адным поглядзе на страшнага сабаку. Ледзь не на каленях маліў ён Геракла адвесці назад у царства Аіда Кербера. Геракл выканаў яго просьбу і вярнуў Аіду яго страшнага варта Кербера.

Дванаццаты  подзвіг: Яблыкі Гесперид

Самым цяжкім подзвігам Геракла на службе ў Эврисфея быў яго апошні, дванаццаты подзвіг. Ён павінен быў адправіцца да вялікага тытану Атлас, які трымае на плячах нябесны збор, і дастаць з яго садоў, за якімі глядзелі дачкі Атласа геспериды, тры залатых яблыка. Яблыкі гэтыя раслі на залатым дрэве, вырашчаным багіняй зямлі Геей ў падарунак вялікай Геры ў дзень яе вяселля з Зеўсам. Каб здзейсніць гэты подзвіг, трэба было перш за ўсё даведацца шлях у сады Гесперид, што ахоўваюцца цмокам, ніколі не звёў вачэй сном.

Ніхто не ведаў шляху  да Гесперидам і атласы. Доўга блукаў Геракл па Азіі і Еўропе, прайшоў ён і ўсе краіны, якія праходзіў раней па шляху за каровамі Гериона; усюды Геракл распытваў пра шлях, але ніхто не ведаў яго. У сваіх пошуках зайшоў ён на самы крайні поўнач, да вечна Каця свае бурныя, бязмежныя вады рацэ Эрыданам. На берагах Эрыдана з пашанай сустрэлі вялікага сына Зеўса выдатныя німфы і далі яму савет, як даведацца шлях у сады гесперид. Геракл павінен быў напасці знянацку на марскога прарочага старца Нерея, калі ён выйдзе на бераг з марской бездані, і даведацца ў яго шлях да гесперидам; акрамя Нерея, ніхто не ведаў гэтага шляху. Геракл доўга шукаў Немея. Нарэшце, удалося яму знайсці Нерея на беразе мора. Геракл напаў на марскога бога. Цяжкая была барацьба з марскім богам. Каб вызваліцца ад жалезных абдымкаў Геракла, Нерей прымаў разнастайныя віды, але ўсё-такі не выпускаў яго герой. Нарэшце, ён звязаў стомленага Нерея, і марскому богу прыйшлося, каб атрымаць свабоду, адкрыць Гераклу таямніцу шляху ў сады Гесперид. Даведаўшыся гэтую таямніцу, сын Зеўса адпусціў марскога старца і адправіўся ў далёкі шлях.

 Зноў давялося  яму ісці праз Лівію. Тут  сустрэў ён волата Антэя, сына  Пасейдона, бога мораў, і багіні  зямлі Геі, якая яго нарадзіла,  выкарміла і выхавала. Антэй прымушаў ўсіх падарожнікаў змагацца з ім і ўсіх, каго перамагаў у барацьбе, неміласэрна забіваў. Велікан запатрабаваў, каб і Геракл змагаўся з ім. Ніхто не мог перамагчы Антэя ў адзінаборстваў, не ведаючы таямніцы, адкуль волат атрымліваў падчас барацьбы ўсё новыя і новыя сілы. Таямніца ж была такая: калі Антэй адчуваў, што пачынае губляць сілы, ён дакранаўся да зямлі, сваёй маці, і абнаўляліся яго сілы: ён чэрпаў іх у сваёй маці, вялікай багіні зямлі. Але варта было толькі адарваць Антэя ад зямлі і падняць яго на паветра, як знікалі яго сілы. Доўга змагаўся Геракл з Антэ. некалькі разоў ён валіў яго на зямлю, але толькі дадавалася сілы ў Антэя. Раптам падчас барацьбы падняў магутны Геракл Антэя высока на паветра, - вычарпаліся сілы сына Геі, і Геракл задушыў яго.

 Далей пайшоў  Геракл і прыйшоў у Егіпет. Там, стомлены доўгім шляхам, заснуў ён у цені невялікі гаі на беразе Ніла. Убачыў спячага Геракла цар Егіпта, сын Пасейдона і дочкі Эпафа Лисианассы, Бусирис, і загадаў звязаць спячага героя. Ён хацеў прынесці Геракла ў ахвяру бацьку яго Зеўсу. Дзевяць гадоў быў неўраджай у Егіпце; прадказаў які прыйшоў з Кіпра вяшчун Фрасий, што спыніцца неўраджай толькі ў тым выпадку, калі будзе Бусирис штогод прыносіць у ахвяру Зеўсу чужынца. Бусирис загадаў схапіць прадракальніка Фрасия і першым прынёс яго ў ахвяру. З цёк часу жорсткі цар прыносіў у ахвяру грамабоя ўсіх чужаземцаў, якія прыходзілі ў Егіпет. Прывялі да ахвярніка і Геракла, але разарваў вялікі герой вяроўкі, якімі ён быў звязаны, і забіў каля ахвярніка самога Бусириса і сына яго Амфидаманта. Так быў пакараны жорсткі цар Егіпта.

 Шмат яшчэ прыйшлося сустрэць Гераклу на шляху сваім небяспек, пакуль дасягнуў ён краю зямлі, дзе стаяў вялікі тытан Атлас. З здзіўленнем глядзеў герой на магутнага тытана, які трымаў на сваіх шырокіх плячах ўвесь нябесны звод.

- О, вялікі тытан  Атлас! - Звярнуўся да яго Геракл, - я сын Зеўса, Геракл. Мяне прыслаў  да цябе Эврисфей, цар багатых  золатам Мікен. Эврисфей загадаў  мне дастаць ў цябе тры залатыя  яблыкі з залатога дрэва ў  садах гесперид.

- Я дам табе  тры яблыка, сын Зеўса, - адказаў  Атлас, - ты ж, пакуль я буду  хадзіць за імі, павінен стаць  на маё месца і трымаць на  плячах сваіх нябесны звод.

 Геракл пагадзіўся. Ён стаў на месца Атласа. Неверагодная  цяжар апусцілася на плечы  сына Зеўса. Ён напружыў усе свае сілы і ўтрымаў нябесны звод. Страшна ціснула цяжар на магутныя плечы Геракла. Ён сагнуўся пад цяжарам неба, яго мускулы надзьмуліся, як горы, пот пакрыў усе яго цела ад напружання, але нечалавечыя сілы і дапамогу багіні Афіны далі яму магчымасць трымаць нябесны звод да тых часоў, пакуль не вярнуўся Атлас з трыма залатымі яблыкамі. Вярнуўшыся, Атлас сказаў герою:

- Вось тры яблыка, Геракл; калі хочаш, я сам занясу  іх у Мікены, а ты патрымай да майго вяртання нябесны збор; потым я ўстану зноў на тваё месца.

 Геракл зразумеў  хітрасць Атласа, ён зразумеў, што  хоча тытан зусім вызваліцца  ад свайго цяжкага працы, і  супраць хітрасці ужыў хітрасць.

- Добра, Атлас,  я згодны! - Адказаў Геракл. - Толькі  дазволь мне перш за зрабіць  сабе падушку, я пакладу яе  на плечы, каб не душыў іх  так жудасна нябесны звод.

 Атлас ўстаў  зноў на сваё месца і узваліў  на плечы цяжар неба. Геракл ж падняў лук свой і калчан са стрэламі, узяў сваю булавой і залатыя яблыкі і сказаў:

- Бывай, Атлас!  Я трымаў звод неба, пакуль  ты хадзіў за яблыкамі гесперид, вечна ж несці на плячах  сваіх ўвесь цяжар неба я не хачу.

 З гэтымі словамі Геракл пайшоў ад тытана, і зноў прыйшлося Атлас трымаць, як і раней, на магутных плячах сваіх нябесны звод. Геракл жа вярнуўся да Эврисфею і аддаў яму залатыя яблыкі. Эврисфей падарыў іх Гераклу, а ён падарыў яблыкі сваёй заступніцы, вялікай дачкі Зеўса Афіне-Палада. Афіна вярнула яблыкі гесперидам, каб вечна заставаліся яны ў садках.

 Пасля свайго  двенадцатого подзвігу Геракл  вызваліўся ад службы ў Эврисфея. Цяпер ён мог вярнуцца ў семивратные Фівы. Але нядоўга заставаўся там сын Зеўса. Чакалі яго новыя подзвігі. Ён аддаў жонку сваю Мегару ў жонкі сябру свайму Іола, а сам пайшоў зноў у Тырынф.

 Але не адны  перамогі чакалі яго, чакалі  Геракла і цяжкія бяды, бо па-ранейшаму  мела на яго вялікая багіня  Гера