Қаржылық жағдай

 

 

 

 

 

мерзімді   активтердің  үлес салмағы 32,7% -дан 2003 жылы 39,4%-ға дейін 2005 жылы өсіп, ал ағымдық активтер үлес салмағы керісінше 67,3%-дан 2003 жылы 60,6%-ға дейін 2005 жылы төмендегенмен, оның үлесі басым екендігін көреміз.

Сонымен кәсіпорынның   қаржыларының   мобильді  бөлігі  -  айналым    құрадарының  өскенін байқаймыз.

Кәсіпорынның ұзақ мерзімді активтері - бұл ұзақ мерзімдік   мақсаттармен  қозғалмайтын   мүлікке,   облигацияларға,   акцияларға   т.б.    қаржыларды  бөлу  болып  табылады. Олар баланс активтерінің   I   бөлімінде     бейнеленеді.  Ұзақ мерзімді   активтерге    материалдық   емес    активтер   де жатады.

  Аналитиктер оларды осы активтерге қаржы бөлу тәуекел деңгейін бағалау  үшін зерттейді. Ұзақ мерзімді активтердің құрамы мен   құрылымын   талдау үшін   2.1.2.   кесте   деректерін    пайдаланамыз. 

  Кесте   деректері бойынша ұзақ  мерзімді  активтердің жылдан  жылға артып отырғанын көреміз. 2003 жылмен салыстырғанда 2005   жылы олардың жалпы көлемі  40%-ға көбейген.  Оның құрамында негізгі қорлар  үлесі орын алған, ал материалдық емес активтер кәсіпорын балансында орын алмаған. Негізгі қорлардың бастапқы құны 105753 мың тенгеден 2003 жылы 110472 мың тенгеге 2005 жылы өскен. Олардың тозу шамасы да талданушы мерзім ішінде өсу тенденциясына ие болған. Негізгі қорлардың қалдық құны 43704 мың тенгеден 2003 жылы 61220 мың тенгеге дейін 2005 жылы өскен. Негізгі қорлардың тозу деңгейі оның тозу шамасының негізгі қорлардың бастапқы құнына қатынасы ретінде анықталады және талданушы кәсіпорында оның деңгейі 58,6%-дан 2003 жылы 44,5%-ға дейін 2005 жылы төмендеген, ал жарамдылық деңгейі, керісінше, 41,4%-дан 2003 жылы 55,4%-ға дейін 2005 жылы өскен. Бұдан кәсіпорында негізгі қорлардың техникалық жағдайы салыстырмалы түрде жақсарған деп қорытынды жасай аламыз.

Ағымдық активтер (айналым құралдары) жалпы кәсіпорын қаражаты суммасында анағұрлым  үлкен үлес салмақ алады. Оларды тиімді  пайдалану  және  өндіріс айналым сферасына дұрыс  еңгізу кәсіпорынның    табыстылығына  өз  әсерін  тигізеді. 

Сонымен қатар кәсіпорынның төлемдік қабілеті мен   қаржылық тұрақтылығы  ағымдық активтерге байланысты.2.1.3 кестеде ағымдық актвитердің құрамы мен құрылымына талдау деректері берліген.

 

Кесте  2.1.2

 

Ұзақ  мерзімді  активтердің  құрамы  мен  құрылымын  талдау

 

Көрсеткіштер	2003жыл		2004жыл		Ауытқу 2004/2003		2005жыл		Ауытқу 2005/2004
	мың теңге	%	мың теңге	%	мың теңге	%	мың теңге	%	мың теңге	%
1.Ұзақ мерзімді  активтер- барлығы	43704	100	53505	100	9801	122,4	61220	100	7715	114,4
Оның ішінде: 1.1. Материалдық  емес активтер	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
1.2. Негізгі қорлардың  бастапқы құны	105753	-	105865	-	112	100,1	110472	-	4607	104,4
1.3. Негізгі қорлардың тозу шамасы	62049	58,6	52360	49,5	-9689	84,3	49252	44,5	-3108	94,0
1.4. Негізгі қорлардың қалдық құны	43704	100	53505	100	9801	122,4	61220	100	7715	114,4
1.5. Негізгі қорлардың  жарамдылық деңгейі	-	41,4	-	50,5	-	9,1	-	55,4	4,9	-

 

 

Кесте  2.1.3

 

Ағымдық  активтердің   құрамы  мен  құрылымын  талдау

 

 

Көрсеткіштер	2003 жыл		2004 жыл		Ауытқу 2004 /2003		2005жыл		Ауытқу 2005/2004
	мың тенге	%	мың теңге	%	мың теңге	%	мың теңге	%	мың теңге	%
1.Барлығы оның ішінде :	90054	100	89345	100	-709	99,2	94010	100	4665	105,2
1.1.Тауарлы-материалдық запастар	70645	78,4	77070	86,3	6425	10,9	83190	88,4	6120	10,8
1.2.Ақша қаражаты	506	0,5	1060	1,2	554	2	1540	1,7	480	1,5
1.3.Дебиторлық  қарыз	18903	21	11215	12,5	-7688	0,6	9280	9,9	1935	0,8

 

 

 

 

 

2.1.3.  кестенің мәліметтері   бойынша ағымдық активтердің көлемі    2003   жылмен салыстырғанда 2005   жылы  3956   мың   теңгеге, яғни   4,4%-ға өскен. Оның  ішінде    тауарлы-    материалдық   запастар мөлшері есепті жылы 2003 жылмен салыстырғанда 17,7%-ға   ұлғайған немесе 12545  мың   теңгеге артты. Ал ақша қаражаттары көлемі талданушы мерзім ішінде 3 есеге  немесе 1034 мың тенгеге өскен.    Дебиторлық    қарыз     мөлшері  50,9 % - ға   немесе 9623 мың тенгеге қысқарған. Тауарлық-материалдық запастар көлемінің өсуі жыл сайын артып отырған өндіріс көлемімен түсіндіріледі. Ал ақша қаражатының өсуі мен дебиторлық қарыздың қысқаруы – бұл жақсы нышан болып табылады. Яғни кәсіпорын басшылығы дұрыс қаржылық саясат жүргізіп келеді деп алдын-ала қорытынды жасауға болады.

Ағымдық  активтердің  құрылымында да бірқатар өзгерістер орын алған. Ағымдық активтер құрылымында басым үлес салмаққа тауарлық-материалдық запастар алып отыр. Барлық тауарлық- материалдық    запастар    үлесі 2003 жылы 78,4%-дан 2005 жылы  88,4% -ға дейін артып    отыр, яғни 2003 жылмен  салыстырғанда 2005 жылы   10% - ға  артып отыр.    Дебиторлық қарыздар  үлес салмағы 21%-дан 2003 жылы 0,6%-ға дейін 2005 жылы төмендеп отыр. Ал ақша қаражаты үлес салмағы жыл сайын кішкенеден өсіп отырған.

Кәсіпорынның  айналым    құралдарының     айналымдылығын  жылдамдатуға    мүмкіндік    беретін   ақша қаражаты    болуы    тиіс.    2.1.4.   кестеде кәсіпорынның ақша қаражаттарының  құрамы   мен    құрылымының    деректері    берілген.  Барлық қаражаты  2003  жылы     506   мың   теңге,   2004   жылы   1060   мың   теңге,  2005 жылы  1540    мың    теңгені    құрап    отыр.    2003    жылмен  2005 жылды    салыстырғанда     ақша    қаражаты    3,4  %  - ға   өскенін    байқаймыз. Кассадағы ақша  қаражатын   да 2002 жылы мен 2004  жылды салыстыра кетсек, 58% -ға  өскенін байқаймыз. Есеп айырысу шоты бойынша ақша қаражаты 33,3% - ға  өскен. Ақша қаражаты – бұл ең мобильді активке жататынтықтан, оның мөлшерінің өсуі жақсы фактор болып табылады.

Осы мәліметтерге қарай отырып кәсіпорынның айналым    құралдарының жылдам қозғалыста болып, тиімді жұмыс жасап отырғанын      көреміз. Енді дебиторлық  қарыз  құрамы  мен  құрылымына талдау жасайық (кесте 2.1.5).

 

 

Кесте  2.1.4

 

Ақша  қаражаттарының  құрамы  мен  құрылымына  талдау

 

 

Көрсеткіштер	2003  жыл		2004  жыл		Ауытқу 2004/2003		2005  жыл		Ауытқу 2005/2004
	мың теңге	%	мың теңге	%	мың теңге	%	мың теңге	%	мың теңге	%
1.Барлығы оның ішінде:	506	100	1060	100	554	209,5	1540	100	480	145,3
1.1.Кассадағы  ақша қаражаты	85	16,8	110	10,3	25	129,4	135	8,8	25	122,7
1.2.Есеп айырысу  шоты	421	83,2	950	89,7	529	225,6	1405	91,2	455	147,9

 

 

 

 

 

Кесте  2.1.5.

 

Дебиторлық  қарыз  құрамы  мен  құрылымы

 

Көрсеткіштер	2003жыл		2004жыл		Ауытқу 2004/2003		2005жыл		Ауытқу 2005/2004
	мың теңге	%	мың теңге	%	мың теңге	%	мың теңге	%	мың теңге	%
1. Барлығы Оның  ішінде:	18903	100	11215	100	-7688	0,6	9280	100	-1935	0,8
1.1. Аванстық  төлемдер	-	-	110	1	110	1	1041	11,2	931	10,2
1.2.Алынуы тиісті  есеп шоттар	10238	54,2	6292	56,1	-3946	0,7	6236	67,2	-560	0,10
1.3.Күмәнді дебиторлық қарыз көлемі	662	3,5	821	7,3	159	3,8	981	10,6	160	3,3
1.7.Басқа да  дебиторлық  қарыздар	8003	42,3	3992	35,6	-3852	-6,7	1022	11,0	-2970	-24,6

 

2.1.5.   кестеде    құс    фермасының    дебиторлық    қарыз    құрамы   мен    құрылымына    талдау жүргізілген.   Себебі    дебиторлық    қарыз     айналым    қаржыларының  маңызды    бөлігі    ретінде    есептеледі.   

Кесте    деректерінен   2003-2005 жылдар   ішінде  дебиторлық    қарыз    мөлшері    49 %  -ға  кеміп   отырғандығын көреміз, бұл жақсы нышан болып табылады. Оның ішінде   алынуы тиісті есеп шоттар   2003  жылға қарағанда 2005 жылы   40% - ға  кеміген. Басқа дебиторлық    қарыздар мөлшері 2005   жылы  35,2% - ға азайғанын көреміз, ал күмәнді дебиторлық қарыз көлемі  кішкене өскенін көреміз. Жалпы алғанда дебиторлық қарыз көлемі қысқаруы оның қаржылық жағдайының тұрақтылығы жөнінде алдын-ала қорытындыжасауға мүмкіндік береді. 

 

 

 

2.2  Кәсіпорын активтерінің      қалыптасу   көздерін   талдау

 

Кәсіпорын негізгі, айналым қорларын  және  материалдық емес    активтерін меншіктік және қарыздық (кірістірілген)  қаржы көздері  есебінен    алады. Оларды бағалау үшін баланс пассивіндегі деректері     пайдаланылады.

Меншіктік  айналым   қаржылары -  бұл    кәсіпорын    қарамағындағы    және    өзіндік    ресурстар   (пайда және тағы  басқа)  есебінен  құралатын    қаржылар.  Меншіктік  айналым қаржыларының  қозғалысы процесінде    олар   өзіндік қаржылардың      бір   бөлігі    ретінде     авансіленген    еңбек    ақы, бірақ    уақытша    бос    жүрген    қаржылармен   берілуі    мүмкін.

Бұл    қаржыларды    меншіктік    қаржыларға    теңестірілген   немесе  тұрақты    пассивтар    деп    атайды.

Қарыздың    айналым    қаржыларына  -  банк несиелері,   кредиторлық    қарызы   (коммерциялық    кредит    және  басқа   пассивтер    жатады.

Кәсіпорынның    тиімді    жұмысы  -   бұл  минимальды     шығындармен      максимум    нәтижелерге    жету    болып    табылады.      Шығындарды     минимализациялау   -   бұл    ең    алдымен    кәсіпорынның    айналым     қаржыларының    қалыптасу    көздерінің    құрылымын    оптимизациялау    есептеледі,    яғни   өзіндік    және    қарыздық     ресурстардың    тиімді    сапалы      түрде     үйлесуі     есептеледі.

Кәсіпорынның     айналым    құралдары    үнемі     қозғалыста  болады     және    айналым    жасап    отырады.     Айналым    сферасынан     олар    өндіріс    сферасына    өтеді,    содан   кейін    өндіріс    сферасынан     қайтадан    айналым    сферасына    өтеді.

Ақша    қаржылардың    айналысы     кәсіпорынның   өзінің    материалдық     ресурстарын    және    басқа    элементтерін    сатып    алу    сәтінен    басталады     және    осы    шығындардың    өнімді    өткізуден    түскен    түсімі      түрінде     қайтарылады.     Содан    соң   ақшалай     қаражаттар    қайтадан     кәсіпорынмен     материалдық      ресурстарды    сатып    алу    үшін    және    оны    өндіріске    еңгізу    үшін     пайдаланылады.