Қаржылық жағдай

 

Кәсіпорынның басқару құрылымы – бұл олардың ішкі  звеноларының,   цехтардың,   бөлімдердің,   зертханалардың   және   біріңғай  шаруышылық нысанын құрайтын басқа компоненттердің құрамы  мен қатынасы.   Кәсіпорын құрылымы  келесі   негізгі факторлармен   анықталады:

-    кәсіпорын   өлшемімен (көлемімен);

• өндіріс саласымен;
•   кәсіпорынның   техникасы мен   мамандану   деңгейімен;

Қандай   да   бір  стандартты   құрылым   болмасын,  ол  әрқашан  да   өндіріс  -  экономикалық    конъюктура,   ғылыми  техни -калық   прогрес   және   әлеуметтік - өкономикалық   процестер   әсерінен   түзіледі.

Кәсіпорын   құрылымы   өндірістің   салалық   технология - сының   әрекеттесуімен   тікелей   жинақталады.   Технологиялық   процестің   күрделілігі   неғұрлым   жоғары   болса,   кәсыпорын   құрылымының   соғұрлым   көп   түрлі   болады.

Кәсіпорында жұмыс  істейтіндер жұмыскерлердің  барлығы 2 категорияға   бөлінеді:

• өндіріспен   және   оның   қызмет    көрсетуімен    айналысатын   өнеркәсіптік  -  өндірістік    персонал;
• өндірістік    емес   операциялардың    персоналы    негізінен    тұрмыстық -  коммуналдық шаруашылықтың,    кәсіпорын-ның    негізінде  мекемелердің     жұмыскерлері.

Жұмысшыларға материалдық және транспорттық қызметтерді   қалыптастыруды  тікелей айналысатын кәсіпорын    жұмыскерлерін   жатқызады.    Жұмысшылар    негізгі   және    көмекші    болып     бөлінеді.

Мамандар    мен   жетекшілер    өндірістік    процесті   ұйымдастыруды   және   оларды   басқаруды    жүзеге    асырады.

Қызметкерлерге  қаржылық– есеп айырысу, жабдықтау,  өткізу және басқа функцияларды жүзеге асыратын жұмыскерлер    жатады.

Áàñºàðó-á½ë áàñºàðó øåøiìäåðií  äàéûíäàéòûí ¸äiñòåð ìåí º½ðàëäàð ñèíòåçi æ¸íå îíû» îðûíäàëóûí ½éûìäàñòûðó áîëûï òàáûëàäû.

ʸñiïîðûí ºûçìåòi òàáûñòû  àðòòûðó¹à áà¹ûòòàë¹àíäûºòàí áàñºàðó  îðûíäàðû êåëåñi ìiíäåòòåðäi îðûíäàóû òèiñ.

• ʸñiïîðûí ½çຠìåðçiìäiê áîëàøà¹ûíà áà¹ûòòàë¹àí ºûçìåòiíi» ìàºñàòòàðûí, áà¹ûòòàðûí, òèiìäi ñòðàòåãèÿëûº êóðñûí ¼»äåó æ¸íå íåãiçäåó.
• Ñòðàòåãèÿëûº êóðñòûº êåçå» áîéûíøà iðiëåíói æ¸íå îíû» à¹ûìäûº, îïåðàòèâòiê áàñºàðó äå»ãåéiíå äåéií æåòiëäiðói.
• ʸñiïîðûííû» æàëïû ñòðàòåãèÿëûº æ¸íå à¹ûìäûº ìiíäåòòåðiíi» íàºòûëàíûï, ê¾íäåëiêòi ôóíêöèÿëàð äå»ãåéiíå äåéií æåòiëäiðiëiï, ê¸ñiïîðûí ïåðñîíàëûíà æåòêiçiëói.
• Êàäðëàðäû æèíàºòàó, îðíàëàñòûðó, ïðîôåññèîíàëäûº º½ðàìûí ðåòòåó, ìiíäåòòåðií á¼ëó.
• Áåêiòiëãåí ôóíêöèÿëàðäû îðûíäàóäû ½éûìäàñòûðó.
• ʸñiïîðûííû» ¸ðáið æ½ìûñêåðiíi» ìiíäåòòåði ìåí òàïñûðìàñûí óàºûòûëû, ñàïàëû îðûíäàëó áàðûñûí ¸ðäàéûì áàºûëàóäû ½éûìäàñòûðó.
• ʸñiïîðûííû» æ¸íå îíû» º½ðûëûìäûº  á¼ëiìøåëåðiíi» ºûçìåòií îïåðàòèâòi æ¸íå ê¾íäåëiêòi ðåòòåï îòûðó, ê¸ñiïîðûí æ½ìûñûíû» ò½ðàºòû ðåæèìií á½çàòûí ñåáåïòåðäi æîþ.

Ñåðiêòåñòiêòi»  áàñºàðó îðãàíû áîëûï ºàòûñóøûëàðäû» æàëïû æèíàëûñû; ñåðiêòåñòiêòi» äèðåêòîðû; òåêñåðó êîìèññèÿñû åñåïòåëåäi.

Ñåðiêòåñòiêòi»  æî¹àð¹û îðãàíû áîëûï, îëàðäû» ºàòûñóøûëàðûíû»  æàëïû æèíàëûñû æàòàäû.

Ñåðiêòåñòiêòi»  ºàòûñóøûëàðûíû» æàëïû æèíàëûñûí  áàñºàðó îðãàíäàðûíû» åðåêøå êîìïåòåíòòiëiãi ìûíàëàð¹à áàéëàíûñòû:

• ñåðiêòåñòiêòi» æàð¹ûñûíû» ¼çãåðói, îðíàëàñºàí æåði æ¸íå ôèðìàëûº àòàóøûëàðû íåìåñå ñåðiêòåñòiêòi» æàð¹ûñûíû» æà»à ðåäàêöèÿäà áåêiòiëóiíå.
• ñåðiêòåñòiêòi» îðûíäàóøû îðãàíäàðûíû» áiëiìi æ¸íå àëäûí-àëà áiðåóäi» àòûíàí áàñºàðóäû òîºòàòó, ñîíûìåí ºàòàð ñåðiêòåñòiêòi íåìåñå îíû» ì¾ìêiíäiêòåðií ñåíiìäi áàñºàðà áåðóãå øåøiì ºàáûëäàó.
• ñåðiêòåñòiêòi» áàºûëàóøû êå»åñi ìåí òåêñåðóøi êîìïàíèÿñûí òà»äàó æ¸íå àëäûí-àëà áåðóäi» àòûíàí áàñºàðóäû òîºòàòó, ñîíûìåí ºàòàð áåêiòiëãåí åñåï æ¸íå ñåðiêòåñòiêòi» òåêñåðó êîìèññèÿñûíû» ºîðûòûíäûñûíà.
• ñåðiêòåñòiêòi» áàºûëàóøû êå»åñi ìåí òåêñåðóøi êîìèññèÿñû æûëäûº ºàðæûëûº åñåï æ¸íå òàçà ïàéäàíû» á¼ëiíóií áåêiòóãå.
• iøêi º½ºûºòû áåêiòó, ñåðiêòåñòiêòi» iøêi ºûçìåòií æ¸íå áàñºà º½æàòòàðûí ä½ðûñòàó æ¸íå ºàáûëäàó¹à.
• ñåðiêòåñòiêòi» áàñºà øàðóàøûëûº ñåðiêòåñòiãiíå ñîíûìåí ºàòàð êàëüêóëÿöèÿëûº åìåñ ìåêåìåëåðäi» øåøiìiíå ºàòûñóûíà.
• ñåðiêòåñòiêòi»  ½éûìäàñòûðóäàí òûñ íåìåñå жойылу  øåøiìiíå.
• ñåðiêòåñòiêòi» ºàòûñóøûëàðûíû» á¼ëiãií ê¾òåï ñàòûï àëó øåøiìi.
• ëèêâèäàöèÿëûº øåøiìäi òà¹àéûíäàó æ¸íå жою áàëàíñын áåêiòó.
• ñåðiêòåñòiêòi» áàðëûº ì¾ëêiíi» ò¼ëåì øåøiìi.
• ñåðiêòåñòiêòi» ì¾ëêiíå ºîñûìøà ñàëûì êåëòiðó òóðàëû.

Ñåðiêòåñòiêòi»  äèðåêòîðû æàë¹ûç îðûíäàóøû îðãàíû áîëûï òàáûëàäû, ºàòûñóøûëàðäû» æàëïû  æèíàëûñûíäà ºàáûëäàíàäû.

Òåêñåðó êîìèññèÿñû ñåðiêòåñòiêòi»  ºàòûñóøûëàðû ìåí ñàíû àðàñûíàí òà»äàï àëûíàäû. Òåêñåðó êîìèññèÿñûíû» æ½ìûñ ò¸ðòiái-iøêi ºûçìåòiíi» ò¸ðòiái ìåí áàñºà º½æàòòàðìåí àíûºòàëàäû. Òåêñåðó ¾øií iøêi àóäèòîð òàðòûëóû ì¾ìêií.

Áóõãàëòåðëiê á¼ëiì-ê¸ñiïîðûíäà¹û ìàòåðèàëäûº æ¸íå ºàðæûëûº ðåñóðñòàðäû» êiðiñi ìåí øû¹ûñûí åñêåðåäi, ê¸ñiïîðûí ºûçìåòi æ¼íiíäå åñåïòåð äàéûíäàéäû æ¸íå îëàðäû áàñøûëàð¹à æåòêiçåäi.

Òåõíèêàëûº á¼ëiì-îëàðäû»  ìiíäåòiíå äèðåêòîð òàðàïûíàí áåðiëåòií  ¼íäiðiñòiê-òåõíèêàëûº òàïñûðìàëàðäû îðûíäàóäû ½éûìäàñòûðó êiðåäi.

Êàäðëàð á¼ëiìi å»áåêòi» ½éûìäàñòûðûëó  äå»ãåéií, å»áåê ðåñóðñòàðûíû» ìàìàíäû¹û  ìåí êàòåãîðèÿëàðû áîéûíøà æ½ìûñ iñòåóií ºàäà¹àëàó, å»áåê àºûíû», æ¸ðäåì àºûíû» óàºûòûëû áåðiëóií áàºûëàï  îòûðóû òèiñ.

Êàäðëàð á¼ëiìi-äèðåêòîð îðûíáàñàðûíû» á¸ðiíå íåìåñå òåê äèðåêòîðäû» ¼çiíå áà¹ûíàäû. Îíû» ìiíäåòiíå: æ½ìûñêåðëåðäi æàëäàó æ¸íå øû¹àðó, ïåðñîíàëäû» æ½ìûñºà êåëóií òiðêåó, æ½ìûñ-ê¾í ðåæèìií ñàºòàóäû áàºûëàó æ¸íå å»áåê ò¸ðòiáií áàºûëàó, êàäðëàðäû îºûòó.

²ûçìåòêåðëåð òåõíèêàëûº ºàóiïñiçäiê áîéûíøà í½ñºàóëàðäû îðûíäàóûíà áàºûëàó æ¾ðãiçåäi.

Ìàðêåòèíã á¼ëiìi íàðûºòû» ê¸ñiïêåðëiê  îðòàñûí, ò½òûíóøûëàðäû» íàºòû ñ½ðàíûñòàðûí çåðòòåóãå áà¹ûòòàë¹àí ê¸ñiïîðûííû» ¼òêiçó æ¸íå ¹ûëûìè-òåõíèêàëûº ºûçìåòií  áàñºàðóäû æ¾çåãå àñûðàäû. Ìàðêåòèíã  á¼ëiìi ¼ç ¼íiìií ¼òêiçó íàðû¹ûí êåëåøåêòå êå»åéòóäi çåðòòåéäi æ¸íå ìàðêåòèíãiëiê ñòðàòåãèÿëàðäû ¼»äåéäi, ñîíûìåí ºàòàð ò½òûíóøûëàð ìåí á¸ñåêåëåñòåð íàðû¹ûí çåðòòåéäi.

Å»áåêòi ºîð¹àó, òåõíèêà  ºàóiïñiçäiãi æ¸íå ýêîëîãèÿ á¼ëiìi å»áåê  àºû äå»ãåéi ìåí æ¾éåñií, ïåðñîíàëäû» å»áåãií íîðìàëàó ò¸ðòiáií æ¸íå îíû áàñøûëûºïåí æ¸íå å»áåê ½æûìûìåí êåëiñòiðó ñèÿºòû æ½ìûñòàðäû æåòiëäiðåäi; ¼íäiðiñòi» æ¸íå å»áåêòi» ½éûìäàñòûðûëóûí îäàí ¸ði äàìûòó æ½ìûñòàðûí æ¾ðãiçåäi; å»áåê òóðàëû çà»äàðäû» ñàºòàëóûí ºàäà¹àëàéäû; æåêå ïåðñîíàëäû» òåõíèêà ºàóiïñiçäiãi áîéûíøà í½ñºàìàëàð æ¾ðãiçåäi; ýêîëîãèÿëûº ºàóiïñiçäiêòi ñàºòàó æ¸íå ºîðøà¹àí îðòà¹à ¼íäiðiñòi» çèÿíäû ¸ñåðiíi» äå»ãåéiíå áàºûëàóäû æ¾çåãå àñûðàäû.

²àìñûçäàíäûðó á¼ëiìi ò¼ìåíäåãi ìiíäåòòåðäi îðûíäàóû òèiñ:

• ê¼ëåì, íîìåíêëàòóðà, óàºûòû, ñàïàñû, æà¹äàéû áîéûíøà ¼íiìäi æåòêiçó æîñïàðûí îðûíäàó;
• ºîéìà çàïàñûí ºàäà¹àëàó;
• ¼íiìäi æiáåðóäi» íîðìàñûí áàºûëàó;
• ¼íäiðiñòi» ìàòåðèàëäûº-òåõíèêàëûº ºàìñûçäàíäûðûëóûíû» ñàïàñûí àíûºòàó.

 

 

 

 

Басқару құрылымы суреті қайда? Оған ссылка қайда?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.3 Кәсіпорын қызметін  сипаттаушы   негізгі   техникалық-экономикалық көрсеткіштер жүйесі

 

 

ʸñiïîðûííû» ýêîíîìèêàëûº æà¹äàéûí îáúåêòèâòi áà¹àëàó ¾øií  íåãiçãi òåõíèêà-ýêîíîìèêàëûº ê¼ðñåòêiøòåðiíå òàëäàó æ¾ðãiçiëåäi. ʸñiïîðûííû» íåãiçãi ýêîíîìèêàëûº ê¼ðñåòêiøòåðií òàëäàó – á½ë ê¸ñiïîðûí æ½ìûñûí òàëäàóäû» íåãiçãi áà¹ûòû.

ʸñiïîðûííû» øàðóàøûëûº ºûçìåòiíäå îíû» ºûçìåòiíi» ñàïàëûº  í¸òèæåñií ¹àíà åìåñ, ñîíûìåí áiðãå  ¼íiì ê¼ëåìií øû¹àðó¹à áàéëàíûñòû ìàòåðèàëäûº, å»áåê æ¸íå àºøàëàé  ðåñóðñòàð øû¹ûíäàðûí àíûºòàó¹à ì¾ìêiíäiê áåðåòií ñàíäûº ê¼ðñåòêiøòåð äå ºîäàíûëàäû.  

Íàðûºòûº ºàòûíàñòàð æà¹äàéûíäà òåê ê¸ñiïîðûí äå»ãåéiíäå ¹àíà ºî¹àì¹à ºàæåòòi ¼íiì ¼íäiðiëiï, ºàæåòòi ºûçìåòòåð ê¼ðñåòiëåäi. ʸñiïîðûíäàðäà àí๽ðëûì áiëiêòi ìàìàíäàð øî¹ûðëàí¹àí. Îñû ê¸ñiïîðûíäà æî¹àðû ¼íiìäi òåõíèêà ìåí òåõíîëîãèÿíû ïàéäàëàíó, ðåñóðñòàðäû ¾íåìäi æ½ìñàó ì¸ñåëåëåði øåøiëåäi. Òåê ê¸ñiïîðûíäàðäà ¼íäiðiñ øû¹ûíäàðûí å» àç äå»ãåéãå æåòêiçó ìåí ¼íiìäi ¼òêiçó æ¾çåãå àñûðûëàäû; áèçíåñ-æîñïàð ¼»äåëiï, ìàðêåòèíã ºîëäàíûëàäû, òèiìäi ïàéäàëàíó – ìåíåäæìåíò æ¾çåãå àñûðûëàäû.

Îñû ºî¹àìíû» òåõíèêà-ýêîíîìèêàëûº ê¼ðñåòêiøòåðiíå ºàðàï, îíû» æàëïû ýêîíîìèêàëûº æà¹äàéûí áiëóãå, îëàðäû ñèïàòòàó¹à áîëàäû. ʸñiïîðûí ºûçìåòiíi» íåãiçãi ì¸ëiìåòòåðiíi»  ºàéíàð ê¼çi áîëûï æûëäûº åñåï òàáûëàäû. ̽íäà¹û ì¸ëiìåòòåð áîéûíøà æûëäûº åñåïòå ¼íäiðiñ í¸òèæåñi ìåí ôàêòîðëàðû òîëûº ºàðàñòûðûëûï, òàëäàó áàðûñûíäà ¸ðò¾ðëi íîðìàòèâòiê ìàòåðèàëäàðäû ïàéäàëàíà îòûðûï ¼òiìäiëiê íîðìàñû, æ½ìûñøûëàðäû» òàðèôòiê ñòàâêàñû, íåãiçãi ºîð àìîðòèçàöèÿñûí åñåïêå àëàäû.

ʸñiïîðûíäà¹û å»áåê ê¼ðñåòêiøòåðiíå òàëäàó – á½ë ê¸ñiïîðûííû» æ½ìûñûí ñèïàòòàéòûí å»áåê ê¼ðñåòêiøòåðiíå, å»áåê ¼íiìäiëiãiíå, æ½ìûñøûëàð ñàíûíà òàëäàó. Ìàòåðèàëäûº ðåñóðñòàðìåí ê¸ñiïîðûííû» ºàìòàìàñûç åòiëóiíi» ìà»ûçäû ôàêòîðëàðûíû» áiði – ìàòåðèàëäûº-òåõíèêàëûº æàáäûºòàðäû» òèiìäi ½éûìäàñòûðûëóûí æ¾çåãå àñûðàäû.

ʸñiïîðûííû» æàëïû  òàáûñû - ¼íiìäi ¼òêiçóäåí ò¾ñêåí ò¾ñiìíåí, ñûðòºà æàñàëàòûí ¼íåðê¸ñiïòiê æ¸íå ¼íåðê¸ñiïòiê åìåñ ñèïàòòà¹û æ½ìûñòàðäû ¼òêiçóäåí ò¾ñêåí ò¾ñiì, íåãiçãi ¼íäiðiñòiê  æ¸íå ºîñàëºû øàðóàøûëûº ºûçìåòòåðäåí ò¾ñêåí ò¾ñiìäåðäåí º½ðàëàäû.

К¸ñiïîðíûíû» ¼íäiðiñòiê-øàðóàøûëûº ºûçìåòií ñèïàòòàéòûí íåãiçãi òåõíèêàëûº-ýêîíîìèêàëûº ê¼ðñåòêiøòåð æ¾éåñiíå: òàóàðëû ¼íiì ê¼ëåìi, ¼òêiçiëãåí ¼íiìíi» ¼çiíäiê º½íû, æ½ìûñêåðëåð ñàíû, íåãiçãi ¼íäiðiñòiê ºîðëà𠺽íû, å»áåê àºû ºîðû, å»áåê ¼íiìäiëiãi, ºîð ºàéòàðûìäûëû¹û, ºîðìåí æàðàºòàíó, ºîð ñûéûìäûëû¹û, òàçà òàáûñ ì¼ëøåði æ¸íå ò.á. êiðåäi.

Нарықтық  экономика  жағдайында  кәсіпорын  қыметін  бағалау  үшін  қолданылатын  негізгі  көрсеткіштерге  келесілер  жатады: еңбек   ресурстары; өндірістік   шығындар; тауарлы   өнім   көлемі; табыс; негізгі   өндірістік   қорлар; айналым   қорлары; рентабельділік.

Кәсіпорынның  барлық  ресурстары  ішінде  ең  маңызды  орынды  еңбек  ресурстары  алады.  Кәсіпорынның  еңбек  ресурстары  дегеніміз -  еңбекке  жарамды  16  жас – 63  жас  аралығындағы  адамдар.

Кәсіпорындағы  еңбек  ресурстары  -  бұл  кәсіпорын  басшылығы  тарапынан  тұрақты  қамқорлық  объектісі  болып  табылады.

Тауарлы  өнім  дегеніміз  -  барлық  өндірілген  өнімнің  сатуға  түскен  бөлігі.

Кәсіпорын  шығындары  дегеніміз  -  өнім  өндірісіне  қажетті  барлық   факторлардың  ақшалай  бейнеленуі.   Өнімнің  өзіндік  құнын  құраушы  шығын  элементтеріне  келесі  көрсеткіштер  жатады:

- материалдық   шығындар;

- еңбекке   ақы   төлеу   шығындары;

- амортизациялық   төлем   шығындары;

- әлеуметтік   төлем   шығындары;

- басқа   да   шығындар.

Кәсіпорынның  келесі  көрсеткіші  -   бұл  негізгі  қорлары.

Кәсіпорынның негізгі  қорлары - бұл өнім өндірісі процесінде  ұзақ   уақыт   бойы   пайдаланылатын және өзінің  құнын тозуына қарай дайын   өнімге  ауыстыратын  кәсіпорын   активі.

Кәсіпорынның таза табысы - бұл  өнімді сатудан түскен  табыстан өнімнің өзіндік   құнын және салықтарды шегеру арқылы анықтаймыз. Кәсіпорынның тиімділік көрсеткіштеріне  қор қайтарымдылығы, қор   сыйымдылығы,  қор жарақтандыру, табыстылық көрсеткіштері    жатады.

Қор қайтарымдылық  көрсеткіші  -  өндірілген  өнім көлемінің   негізгі   қорлардың орташа жылдық   құнына   қатынасы арқылы анықталады.   Қор   сыйымдылығы   осы   көрсеткішке   кері   көрсеткіш.

Қормен жарақтандыру көрсеткіші -  негізгі   қорлардың орташа жылдық құнының     жұмысшылар   санына   қатынасы арықылы анықталады.  

1.3.1. кестенің  мәліметтері бойынша «Ай–Дан Ақ құс» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің  өнім өндіру көлемі 2003 жылы 16637 мың дана жұмыртқа мен 65 тонна құс еті болса, 2004 жылы  27198  мың дана жұмыртқаға, ал құс еті 70 тоннаға жетіп   отыр, ал 2005 жылы 38365 мың дана жұмыртқаға, ал құс еті 74 тоннаға дейін өскен, яғни кәсіпорынның өндірген өнім көлемі жыл сайын арта түсуде.   Бұл кәсіпорын өніміне сұраныстың өсуімен түсіндіріледі. Өндірілген өнім көлемінің өсуіне сонымен қатар жұмыртқалаушы тауықтың орташа көрсеткішінің 91012 бастан 2003 жылы 159563 басқа дейін 2005 жылы артуымен байланысты болған.

Кәсіпорынның өнімін өткізуден  түскен табыс мөлшері 2003   жылы 115104 мың теңгеден  2005   жылы  216889 мың теңгеге   дейін артып    отыр. Оның ішінде жұмыртқаның сатылу ауқымы 2005 жылы өткен жылмен салыстырғанда 40,5% -ға өскен, немесе 10841 мың дана жұмыртқаға артқан. Ал тауық етінің сатылу ауқымы есепті жылы өткен жылмен салыстырғанда 5,7% -ға өскен.

 Өткізілген  өнімнің өзіндік құны 2003 жылы  133977  мың теңгеден   2005 жылы 180668 мың теңгеге дейін артқан, бұл өз кезегінде өндіріс көлемінің артуымен байланысты болып отыр.  Таза табыс көлемі 2003 жылы зиянмен жұмыс жасаса, ал соңғы екі жылы 30755 мың тенге 2004 жылы және 36221 мың тенге 2005 жылы құрды. Осы келтірілген деректерге қарай отырып  кәсіпорын қызметінің   едәуір жақсартылғанын  байқаймыз.

Кәсіпорында еңбек  өнімділігі  2003 жылы 935,8 мың теңге болса,  2004  жылы  1272 мың теңгені, ал 2005 жылы 1630,7 мың тенгені құрайды.  Бұл көрсеткіштің өсуіне өндіріс ауқымының артуы, өндірілген өнім көлемінің тура пропорциоанлды әсер еткен. Кәсіпорында жұмысшылар санының артуымен байланысты еңбек ақы қоры өскен. Бір жұмысшының орташа еңбек ақысы 8157 тенгеден 2003 жылы 12207 тенгеге дейін 2005 жылы өсіп отыр. Бұған да кәсіпорынның табысының артуы ықпал еткен.