Валюталық жүйе: мәні және оның түрлері

Автор работы: Пользователь скрыл имя, 22 Декабря 2011 в 07:34, курсовая работа

Краткое описание

Бұл курстық жұмысымды жазудағы негiзгi мақсатым мен мiндеттерiм мыналар:
валюталық жүйенiң түсiнiгiн анықтап, оның пайда болуының себептерiн талдау және оның мәнін ашу;
халықаралық валюталық жүйенiң негiзгi элементтерiн анықтау және талдау;
халықаралық валюталық жүйенiң, сондай-ақ дүниежүзілік және ұлттық валюталық жүйелерді салыстыру және олардың байланысын анықтау;
валюталық жүйенің негізгі элементтеріне тоқталу және оларды талдау;
Қазақстан Республикасындағы валюталық жүйенiң қалыптасуы мен қазiргi жағдайы қарастырылды.

Содержание работы

КIРIСПЕ
I-ТАРАУ. ВАЛЮТА ЖҮЙЕ: МӘНІ МЕН ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТТЕРІ
1.1 Валюта жүйе: экономикалық мәні мен түрлері
1.2 Валюталық жүйенің негізгі элементтері: маңызы мен қажеттігі
II-ТАРАУ. ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМ ЖӘНЕ ТӨЛЕМ БАЛАНСЫ ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТІ РЕТІНДЕ ҚЫЗМЕТ ЕТУІ
2.1 Валюталық бағам және оның экономикадағы маңыздылығы
2.2 Төлем балансы валюталық жүйедегі елдер қатынастарының сауда жағдайын анықтайтын негізгі көрсеткіш

III-ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ВАЛЮТА ЖҮЙЕСІ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Содержимое работы - 1 файл

ВАЛЮТА ЖҮЙЕ МӘНІ МЕН ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТТЕРІ.doc

— 197.00 Кб (Скачать файл)
  1. Әлемдік ақшаның міндетті формасы (алтын, резервтік валюта, халықаралық валюталық өлшем);
  2. Валюталардың айырбасталу шарттарын белгілеу;
  3. Валюталық паритет пен валюталық бағам тәртібін үйлестіру;
  4. Валюталық шектеу көлемін тәртіптеу;
  5. Халықаралық валюталардың өтімділігінің құрамдас бөліктерін белгілеу (СДР-ді, еуроны);
  6. Несиелік айналым қорларының халықаралық айналымын үйлестіру;
  7. Әлемдік валюта нарығы мен алтын нарығының ережесі;
  8. Мемлекетаралық реттеу институттарының статусы – 1944 жылдан бастап «Халықаралық валюта қоры» бекітілді.

     Өз  кезегінде валюталық бағам айырбасқа  қатысушылар үшін валюта нарығындағы  сұраныс пен ұсыныстың арақатынасымен айқындалатын бір валютаны екіншіге  қайта есептеу коэффициенті болып  табылады. Дегенмен, тауарларға, қызмет көрсетуге, инвестицияларға белгіленген бағалардың орташа ұлтық деңгейін көрсететін сатып алу қабілеттігі валюталық бағамның құндық негізі болып есептеледі. Тауар өндірушілер мен сатып алушылар валюталық бағамның көмегімен ұлтық бағаларды өзге ел бағаларымен салыстырады. Сондай салыстырудың нәтижесінде сол елде қандай да бір өндірісті немесе сырт жерде инвестицияны дамытудың  тиімділік дәрежесі айқындалады.

     Валюталық бағам мынадай факторлардың әсерінен қалыптасады: 

  1. Құнсыздану (инфляция) қарқыны. Валюталық бағамға құнсыздану қарқыны әсер етеді. Елдегі құнсыздану қарқыны неғұрлым жоғарылаған сайын  валюталық бағам да соғұрлым төмендейді. Ақшаның құнсыздануы елде сатып алу қабілетінің  және валюталық бағамның төмендеуіне апарып соғады. Валюталық бағамның құнсыздануға тәуекелділігі әсіресе тауарлардың, қызметтердің және капиталдың халықаралық айырбасының көлемі үлкен елдерде жоғары болады. Экспорттық баға базасында бағамды есептеген кезде байқалатын валюталық бағам серпіні мен құнсыздануының салыстырмалы қарқыны арасындағы тығыз байланыс арқылы мұны түсіндіруге болады.
  2. Төлем базасының жағдайы. Экспорттың импорттан асып кету, яғни активті төлем балансы ұлттық валюта бағамының жоғарылауына ықпал етіп, шетелдік борышқорлар жағынан оған деген сұраныс күшейеді. Пассивті  төлем балансы ұлттық валюта бағамының төмендеу беталысына себепші болып, өздерінің сыртқы міндеттемелерін өтеу үшін борышқорлар оны шетел валютасына сатады.
  3. Әр түрлі елдердегі пайыз мөлшерлемесінің айырмашылығы. Пайыз мөлшерлемесінің елдегі өзгерісі басқаша тепе-теңдік жағдайда халықаралық, ең алдымен қысқа  мерзімді капиталдыңі қозғалысына әсер етеді. Пайыз мөлшерлемесінің жоғарлауы шетел капиталының құйылуын ынталандырса, оның төмендеуі капиталдардың, оның арасында ұлттық капиталдардың шекараның арғы жағына ауысуына дем береді.
  4. Алып-сатарлық валюта операцияларының қызметі. Валюта бағамының төмендеу беталысы байқалса ондайда фирмалар мен банктер оны әлсізденген валютаның қалпын нашарлататын мейлінше тұрақты валюталарға күні бұрын сатып жібереді. Экономиканың саясаттағы өзгерістерді, бағамдық арақатынастардың ауытқуын валюталық нарықтарын тез сезінеді. Сол арқылы олар валюта алып сатарлығы мен ақшаның берекесіз қозғалысының аясын кеңейтеді.
  5. Белгілі бір валютаның еуронарықта және халықаралық есеп айырысуда пайдалану дәрежесі.
  6. Ұлттық және дүниежүзілік нарықтарда сенімділік дәрежесі. Елдегі экономиканың жағдайымен және саяси ахуалымен, сонымен бірге валюта бағамға ықпал ететін жоғарыда қарастырылған факторлармен айқындалады. Сонымен бірге диллер экономикалық өсу қарқынын құнсыздануды, валютаның сатып алу қабілетінің деңгейін, валютаның сұранысы мен ұсынысының арақатынасын ғана емес, сонлай-ақ олардың серпіндерінің келешегінде есепке алады.

     Кез келген елдің валюта бағамы  белгілі  тәртіптеме бойынша жұмыс атқарады. Елдің халықаралық валюта-қаржы  және несие қатынастарына қатысуының, сонымен бірге сыртқы экономикалық қызметті реттеудің тиімділігінің деңгейі валюталық бағамның тәртіптемесіне тәуелді болады. Қазіргі кезда халықаралық қатынастарда валюталық бағамның негізгі жеті тәртіптемесі әрекет етеді:

  • Валютаға сұраныс пен ұсыныстың ықпал етуімен еркін өзгеретін құбылмалы бағамдар;
  • Орталық банктердің басшылық шектері арқылы бағамдардың ауытқуына шек қоятын валюталық дәліздер;
  • Алдын-ала белгіленген шамада бір бағытта тұрақты өзгеріп отыратын шектеулі құбылыс;
  • Күні бұрын белгіленген деңгейде валюталық бағамды орталық банк ұстап тұратын реттелмелі құбылыс;
  • Таңдап алынған шетел валютасына ұлттық ақшаның тіркелген бағамын қолдануға ақша-несие саясаты айрықша бағытталатын валюталық басқарыу;
  • Бір топ ел бірыңғай валюта енгізетін валюталық одақ;
  • Елде өзге мемлекеттің ұлттық валютасы қолданылатын долларландыру саясаты;

     Ұлттық  валютаның ауыстырымдылық тәртіптемесін  валюталық бағамды реттеудің  маңызды құралы болып саналады. Валюталық ауыстырымдылық дәрежесі валюталық нарыққа қатысушылардың санына және жүзеге асырылатын операциялардың көлеміне әсер етіп, өзінен өзін валюталық бағамның серпінін анықтай алады.  
 
 
 
 

      2.2 Төлем балансы валюталық жүйедегі  елдер  қатынастарының сауда  жағдайын анықтайтын негізгі

      көрсеткіш 

      Халықаралық есеп  айырысу  баланстары  агрегаттық экономикалық  көрсеткiштер жүйесiнде  маңызды  орын  алады, себебi ол  ұлттық  табысты  елдер  арасында  қайта  бөлудi  көрсетедi. Сондықтан  жиынтық  ұлттық  өнiммен ұлттық  табысты бөлгенде  халықаралық талаптар мен мiндеттемелердiң таза  сальдосы есептелiнедi.

      Халықаралық  есеп  айырысу  баланстары – ол  бiр  мемлекеттiң  басқа  мемлекеттерге  қарағанда  ақшалы  талаптары  мен  мiндеттемелерiнiң  және  түсiмдерi мен төлемдерiнiң арақатынасы.

      Халықаралық  есеп  айырысу  баланстарының  негiзгi  түрлерi  мыналар 

    1. төлем балансы;
    2. есеп  айырысу  балансы;
    3. халықаралық  қарыз  баланысы;

      Төлем  балансы  дегеніміз - белгiлi  бiр уақыт аралығында  мемлекеттiң шетелге төлеген  валюталық  соммасымен оған  шетелден  түскен  соманың арақатынасы. Белгiлi  бiр  мерзiмiнiң  және  бiр  күндiк  төлем  балансы  болады.

      Бiр  күндiк төлем балансы статистикалық  көрсеткiш ретiнде  жарияланбаса, ол  белгiлi  бiр  датаға  орындалуға  тиiс төлемдер  мен түсiмдердiң арақатынасындағы  өзгерiстердi  көрсетедi белгiлi  бiр мерзiмнiң тқлем балансы осы уақыт аралығында  қзгерiстердi  көрсетдi. белгiлi-бiр мерзiмнiң төлем балансы осы уақыт аралығындағы  төлем мен тұсiмдердiң арақатынасын көрсетiп, мемлекеттiң халықаралық экономикалық қатынастарындағы өзгерiстерiн  және  елдiң  экономикасының  жағдайын  бiлуге  көмектеседi.

      Егер  валюталық  түсiм  төлемнен  артық  болса, онда  төлем  балансы  активтi, ал егер  төлем  түсiмнен  төмен  болса, онда  төлем  балансы  пассивтi  деп  аталады.

      Төлем  балансымен  есеп айырысу  баланстарының  бiр-бiрiнен  айырмашылықтары  төмендегiей:

  • төлем  балансына  тек  iс  жүзiнде  жүргiзiлген  түсiмдермен  төлемдер  кiредi;
  • есеп аыйрысу  бағасына  елдiң шетелге қойған  талаптарымен  мiндеттемелерi  кiредi;
  • есеп айырысу  балансында  барлық алынған  және  берiлген  несиелер  көрсетiледi, оның  iшiнде  төлем  балансына, кiрмейтiн  өтелменген  несиелерде  көрсетiледi, оның  iшiгде  төлем  балансына  кiрмейтiн  өтелмеген несиелерде  көрсетiледi;
  • төлем  және есеп  айырысу  баланстарының  ақырғы  сальдосы-активтiк  немесе пасивтiк  бiрбiрiне  сәйкес келмейдi, әдетте олар  қарама-қарсы  болады,  себебi  несие берушiлердiң  есеп  айырысу баланстары  акивтiк  болады, ал төлем  баланысы  әлсiн-әлсiн, әсiресе  ағымдағы  операциялар  бойынша пассивтiк  болады;
  • төлем  балансына тек  төленген  экспорт  және  импорт  кiргiзiледi, ал есеп айырысу  балансы  болашақта  несие  алумен  төленетiн  тауар  айналымының  төленбеген  бөлiгiн  қамтиды.

      Сөйтiп, төлем  және есеп  айырысу  баланстарының  бiр-бiрiнен  айырмашылықтары  көбiнесе халықаралық  қатынастарының  дамуымен  айқындалады. Төлем  балансының   құрылымын  қарастырып  өтейiк. Операцияларының  сипатына  қарай  басылымдарда  жарияланатын  төлем  балансы  негiзгi  екi  бөлiмдi  бiрiктiредi.

      Төлем  балансының  құрылымы

1) “Ағымдағы  операциялар  балансы”

   1. сауда балансы ( сыртқы  сауда операциялары бойынша төлемдер мен түсiмдер):

         а)  экспорт

         б)  импорт 

    2. Қызметтер  балансы  және  комерциялық  емес  төлемдер  (патент  бойынша төлем  техникалық  көмек  үшiн төлем )

2) “Капитал  және  несие  қозғалысының  балансы”

     Сауда  балансы – экспорты  бойынша түсiммен  және  импорт  бойынша төлемдердiң  арақатысы. Егер  тауар  шығару  оны  әкелуден  астам  болса, онда активтiк  сауда балансы  болады, ал  егер  импорт  экспорттан  артық  болса, онда  сауда  балансы  пассивтiк  сальдосы  пайда болады

     Көрсетiлген  қызметтер  балансы  – ол  формасы  бойынша   да  және  экономикалыө  мазмұны  бойынша  да  әр  түрлi, сонымен   бiрге  коммерциялық  операциялар  емес  операциялар  бойынша  төлемдер  мен  түсiмдер  бiрiктiрiледi.

     Капитал  және  несие  қозғалысының   балансы – ол   жеке  және  мемлекеттiк  капиталдарды  әкелу  және  жетiлдiру  бойынша , алынған  және  берiлген  халықаралық  несиелер  бойынша    төлемдер  мен  түсiмдердiң  арақатысы.

     Халықаралық  қарыз  балансы  - өркендеген  және  өркендеушi  елдердiң статисикасында  кең орналасатын мәлiмiеттер  жиынтығы. Оның  есеп  айырысуы  балансына  ұқсас  болғанмен  одан қаралатын  тауарларының  жиынтығымен  кейбiр  елдердiң  өз  ерекшелiгiмен  айрықшаланады .

     Төлем  балансының  сальдосын анықтағанда  оның  тараулары  негiзгi  және  баланстандырушы  болып  екiге  бөлiнедi. Негiзгi  тарауларға – ағымдағы  операциялар  ұзақ  мерзiмдi капиталдың  қозғалысы  ал  баланстандырушы  тараулырға -  валюталық  резервтiк  қозғалысы, ал  баланстандырушы  тарауларға – валюталық  резервтердiң  қозғалысы , қысқа  мерзiмде  активтердiң  өзгерiстерi, шетел  көмегмен  кейбiр  түрлерi, сыртқы  мемлекеттiк  зайымдар, халықаралық валюта – несиелiк  ұйымдардың  несиелерi  және  т.б. төлем  балансының  сальдосының  толықтырушы  көздерi  жатады. Баланстың  негiзгi  және  баланстандырушы  тараулардың  қорытынды  көрсеткiштерi  бiрiн-бiрi  өзара  өтеу  қажет,  яғни  баланс  формальды  тепе-тең  болуы  қажет.

     Төлем  балансының  тепе-теңдiкке  әкелетiн  ақырғы  әдiс – мемлекеттiң  ресми  алтын  валюталарын  қолдану. Халықаралық  мiндеттемелердi  өтеу  құралы – еркiн  айырбасталатын  шетел  валютасын  алу  үшiн – ХВК – ның  бiр  елдiң  шотнан екiншi  елдiң   шотына  валюта  аудару  арқылы – СДР  қолданыла  бастады. Ал  1979  жылдан  ЕВЖ-ге  мүше  елдер  осы  мақсатқа  ЭКЮ-да  қолдана  бастады.

     Төлем  балансының  көмекшi  баланстандырушы  құралы  болып  шетел  ұлттық  бағалы  қағаздарды  шетел  валютасына  сату, сол  сияқты  жәрдем, сыйлық, несие  түрiндегiлерi  шетел  “көмектерi”  де  есептелiнедi.

   Халықаралық есеп айырысу бойынша елімізде келесі операциялар іске асырылады::

  • Құжатталған аккредитивпен есеп айырысу операциялары;
  • Құжатталған инкоссомен есеп айырысу  операциялары;
  • Банктiк операиялар бойныша есеп  айырысу операциялары.

   Құжатталған аккредитив – акккредитивке  көрсетiлген құжаттарға қарсы экспортердың пайдасына өзiнiң  бұйырушы клиентерiнiң  өтiнiшi бойынша жасайтын аккредив ашушы банктiң  мiндеттемесi.

   Құжатталған никассо- эмитент – банктiң, сенiм  бiлдiрушiнiң берген құжаттарын төлеушiге төлеу үшiн ұсынуға  немесе ақшасын  алып беруге өзiне алған мiндеттемесi.

   Банктiк  аударым – банктiк аударым  жасаушының  жасаған тапсырмасы  негiзiнде барлық есеп  айрысудағы валюталық түсiмдердi өкiлеттi банктердiң  шотына  есепке алынуын бiлдiредi.

  1. Валюталық қаражаттарды  тарту және орналастыруға қарай:
  2. Депозиттердi тарту:
  • жеке тұлғалардан;
  • заңды тұлғалардан оның iшiнде банкаралық депозиттер;
  1. Несиелер беру:
  • жеке тұлғаларға;
  • заңды тұлғаларға;

    3.  Банкаралық нарықтық несиелердi  орналастыру. 
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     

      III-ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ВАЛЮТА ЖҮЙЕСІ 
 

      Рынокқа өту  кезеңiнде  Қазақстан  егемендi  ел  ретiнде өзiнiң  саяси  дамуы  кезеңiнде ұлттық валюталық жүйесін  құрып және валюталық  саясаттарын  жүргiзуi  керек. Қазақстанның  алдында  шетелдермен  дербес  валюта  қатынастарын құрумен   қатар  халық  шаруашылығын  қайта  құру  оны  нарық  рельстерiне  түсiру  мәселелерiн  бiрге  шешу  мiндеттерi  тұр.

      Қазақстан  1992  жылдың  шiлдесiнде  ХВК-ға (Халықаралық  валюталық қорға) мүше  болып  кiргеннен  бастап  өзiнiң   валюта  қатынастарын  «Ямаика валюта  жүйесiнiң»  құрылымдық  қағидаларымен  қордың  жарғысына  сәйкес  қалыптастыруда. Валюта  қатыныастарын  ұйымдастырушы  үшiн  1993   жылдың 14  сәуiрiнде  “Валюталық  реттеу  туралы” алғашқы  заң  қабылданды. Ол  кезде  Қазақстанның ұлттық валютасының болмауы және Ресей валюта  аймағында  болғандықтан  шетелдермен  жеке  валюталық  байланыстар  жоқтың  қасында  болатын.  Жоғарыда  аталған  заңға қоса, “ Қазақстан  республикасының  ақша  жүйесi  туралы ” 1993  жылдың  13  желтоқсандағы  заң; “Қазақстан  Республикасының ұлттық банкi  туралы ” 1995 жылдың  30  наурыздағы  заң; “Асыл тастар  және  қымбат  бағалы  метелдармен байланысты  қатынастарды  мемлекеттiк реттеу  туралы”   1995  жылдың  20  шiлдедегi  заң; сонымен қатар ҚР  Президентiнiң  Жарлықтары  үкiмет  қаулылары  мен  ұлттық  банк  басқалырымен нормативтiк  активтiлерi.

Информация о работе Валюталық жүйе: мәні және оның түрлері