«Шымкентмай» АҚ кәсіпорынның жалпы мінездемесі, құрылу тарихы

Мақта қабығы, техникалық мақта дәнін өңдеудің өнімі болып табылады, мал шаруашылығында және құс шаруашылығында жем ретінде қолданылады. Мақта қабығы құрамы 60% шикі клетчаткадан тұрады және ол ағзаны зиянды заттардан, мутагендерден және канцерогендерден тазартады, ағзадағы зат алмасу үдерісінің бұзылу себептерін жояды. Сондай – ақ ол ксилит алу үшін шикізат болып табылады, тістің жағдайын жақсартады, кейбір тіс пастасының және сағыз резеңке құрамына кіреді.Мақта қабығы көптеген адамдардың ұнататын, саңырауқұлақты өсіруге қолданылатын субстрат құрамына кіреді.

4. Жоспарлы – экономикалық бөлімінің құрылымдық жағдайы зерттеу және жоспарлы бөлімінің мамандарының қызметтік инструкциясының құрамы.

  Жоспарлы экономикалық бөлім АҚ «Шымкенмай» функцияналды бөлімшесі болып табылады. Бұл бөлімінің негізгі міндеті кәсіпорынның өндірістік, қаржылық, коммерциялық қызметін жобалау үшін басқа да орта мерзімді, қысқа жобаларды құру үшін, сондай-ақ есептің қалау үшін кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдау болып табылады.

Бірінші суретте көріп отырғандай, жоспарлы экономикалық бөлім кәсіпорынның бас экономистінің  жетекшілігінде болады, ал ол қаржылық – экономикалық сұрақтар бойынша бас менеджерге бағынады. Бас экономист жоспарлы – экономикалық бөлімшенің (ЖЭБ) басшысы қызметінде болады.

Кәсіпорын қызметінің инструкцияға сәйкес ЖЭБ басшысы жетекшілер категориясына жатады. ЖЭБ басшысы қызметіне жоғары кәсіпорын (экономикалық) инженер – экономикалық бөлімі және жұмыс стажы 5 жылдан аз емес тұлға тағайындалады, сондай-ақ ол барлық заңдылықтар мен нормативті-құқықтық актілерді, еңбек заңдылықтарын  білуі қажет.

ЖЭБ басшысы кәсіпорын жұмысының жоғары тиімділігіне қол жеткізу мақсатындағы, өндіріс резервтерін пайдалану  және анықтау, қасиетті ресурстарды алу мүмкіндіктері мен нарық қажеттіліктеріне сәйкес рационалданады, шаруашылық қызметін ұйымдастыруға бағытталған кәсіпорынды экономикалық жоспарлау бойынша жұмысқа қажеттілік етеді. Сондай-ақ ол материалды және еңбек заттарының прогрессивті жоспарының техника-экономикалық нормативтерін кәсіпорын өніміне көтерме және бөлшек баға жобаларын жоспарланған пайда көлемін қамтамасыз ету мақсатында сұраныс пен ұсынысты ескере отырып, жұмыс тарифтерін жасауды, өнімнің нормативті калькуляциясын құру және өндірісте пайдаланған жартылай фабрикаттарды, шикізаттың негізгі түрлерінің жоспарлы-есептік бағасына ағымдағы өзгерістерді ендіруді бағалау, тауарлы өнімнің сметалық калькуляциясын жасауды ұйымдастырады. ЖЭБ басшысы кәсіпорынға келген өнімнің көтерме бағасының жобасына қорытындылар дайындайды, кәсіпорынның қызметінің барлық түріне кешенді экономикалық талдау жүргізуге, күрделі салымды тиімді пайдалану байынша, өндірілген өнімнің, ең өнімділігін арттыруға, өнімді өндіру және сату шығындарын төмендетуге, өндіріс рентабельділігімен пайданың арттыруға, өндірістік емес шығындарды жоюға шаралар жасауға жетекшілік етеді. Кәсіпорын бөлімінің жоспарлы тапсырмаларды орындауына бақылауды ұйымдастыруды, сондай-ақ кәсіпорынның барлық өндірістік және техника-экономикалық көрсеткіштерін статистикалық есепке алуын, бекітілген мерзімінде кезекті есептене дайындау кәсіпорынның болашақта дамуын анықтау мақсатында нарықты зерттеудің нақты бағыттары бойынша жүйелеуді ұйымдастырады, өндірістік шаруашылық қызметінің тиімділігін арттыруға бағытталған зерттеулерді жүргізуді, үйлестіруді жүзеге асырады. Бухгалтериямен бірлесе отырып өндірістік шаруашылық қызмет нәтижелерін талдау және есепке алу жұмыстарын ұйымдастыруға, тиімді есепке алу құжаттарын жасауға әдістемелік жетекшілікті жүзеге асырады. ЖЭБ басшысы біртекті құжаттарды, экономикалық стандарттарды, жоспарлы және есепке алу ақпараттарын автоматтандырылған және механикаландырылған  өңдеу қорларын ендіруді ұйымдастырады.

ЖЭБ басшысының көмекшісі, оның орынбасары болып табылады. Оған жоспарлы-экономикалық бөлім мамандары бағынады. АҚ «Шымкентмай» кәсіпорында жоспарлау бойынша бірінші категориядағы екі экономист бар. Кәсіпорын қызметтік инструкцияларына сәйкес, жоспарлау бойынша экономист келесідей қызметтік міндеттерді орындайды:

1.                            Рационалды шарушылық қызметті ұйымдастыруға бағытталған кәсіпорында экономикалық жоспарлау бойынша жұмыстарын жүзеге асыру нарық қажеттілігі мен бәсекелестік жағдайда өндірісті дамытудың пропорциясын анықтау, кәсіпорын қызметінің неғұрлым нәтижелілігіне қол жеткізу мақсатында өндіріс резервтерін пайдалану және анықтау;

2.                            Кәсіпорын әлеуметтік дамуымен өндірістік-шаруашылық қызметінің перспективалы және жылдық жоспарларының жобасын жасау үшін алғашқы мәліметтерді дайындайды;

3.                            Болжамдық және маркетингтік мәліметтерді ескере отырып, көрсетілген жоспарларды кварталға бөлу арқылы жасайды.

4.                            Жоспарлы көрсеткіштерді кәсіпорынның өндірістік бөлімшелеріне дейін жеткізу;

5.                            Нарықтық коньюктурасымен негізін өзгеруді жоспарлаудың сәйкес бөлімшесіне уақытылы енгізу, сұраныс пен ұсыныстың негізінде өнім өндіруінің тепе-теңдігін қамтамасыз етеді;

6.                            Жана өнім түрлерін жана техниканы және прогрессивті технологияны механикаландыру мен өндірістік үдерісті автоматтандыруды техника-экономикалық негіздеуге қатысады;

7.                            Өндірісте тұтынылатын энергия, жылу, материал, шикізаттың негізгі түрлерінің жоспарлы-есептік бағаларын, өнімінің өз құнын алып тастау материалды және еңбек заттарының техника-экономикалық нормативтерін жасау;

8.                            Нарық коньюктурасын ескере отырып, тауардың смекталық коньюктурасын құру;

9.                            Құру салымды тиімді пайдалану бойынша, өндірілген өнімнің арттыру және еңбек өнімділігін арттыру бойынша, өнімді өндіру және сату шығындарын төмендету, өндіріс рентабельділігін, пайда өсімін арттыру өндірістік емес шығындар мен жоғалуларды басқару;         

10.                       Кәсіпорын шаруашылық қызметі мен оның бөлімшелерінің қызметін кешенді экономикалық талдауды жүзеге асыру және үнемділік режимін қамтамасыз ету бойынша шаралардың болуы;

11.                       Кәсіпорында және оның бөлімшелерінде ішкі шаруашылық есепті жетілдіру және ендіруге қатысу және құжаттарды есепке алуға құжаттау және т.б.

Өз міндеттерін орындау үшін келесілерді меңгеруі керек:

1.                        Кәсіпорын қызметін жоспарлау, есепке алу және талдау бойынша заңды актілер, қаулылар мен бұйрықтар, басқа да жетекшілік ететін әдістемелік нормативті материалдар;

2.                        Кәсіпорындағы жоспарлы жұмысты ұйымдастыру;

3.                        Кәсіпорынның әлеуметтік дамуы мен өндірістік шаруагылық қызметінің перспективалы және жылдық жоспарларын жасау реті;

4.                        Бизнес-жоспарды жасау реті;

5.                        Жоспарлы-есептік құжаттар;

6.                        Тауарлы өнімнің өз құнын анықтау реті және көтерме, бөлшек бағаларды, еңбек шығындары мен материал шығынын нормативтерін жасау;

7.                        Кәсіпорынның және оның бөлімшелерінің өндірістік-шаруашылық қызметінің көрсеткіштерін экономикалық талдау әдістері.        

5. АҚ «Шымкентмай» экономикасын дамыту перспективалары.

Қазақстан Республикасының Үкіметімен қабылданған «Индустриалды-инновациялық даму стратегиясы» және еліміздің бүкіләлемдік Сауда ұйымына кіруге дайындығы экономикалық барлық секторларындағы кәсіпорындар және ұйымдар, оның ішінде тамақ өнімі өндірісінің сфераларында Сапа менеджмент жүйесін (СМЖ) кеңінен ендірілуі қарастырылады. Сондай-ақ ҚР Үкіметімен барлық қоғам өмірін экологиялау тенденциясын ескере отырып, ИСО 14000 сериясы стандартын ендіру базасында қоршаған ортаны қорғау мәселелерін шешуге үлкен көңіл аудару қажеттігі туындайды. Бұл сұрақтардың маңыздылығы ҚР Президентінің халыққа жолдауында «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» көрсетілген.

АҚ «Шымкентмай» ОҚО сертификатталған, интеграцияланған менеджмент жүйесін (КНМ) ендірген алғашқы кәсіпорынның бірі 2005 жылы желтоқсанның басында кәсіпорында ИМЖ сәйкес сапа менеджменттің жүйесін және экономикалық менеджмент жүйесіне халықаралық стандарт ИСО 9001:2000 «Сапа менеджмент жүйесі» талаптарынан тұратын аудитті сәтті өткізілген.

Сапа менеджментінің сертификацияланған жүйесі (СМЖ) кәсіпорынның тиісті сападағы өнімді өңдеуге қабілеттілігін сипаттайды және ішкі және сыртқы нарықтардағы бірқатар қабілеттілігін факторы ретінде қарастырылуы мүмкін. Экономикалық менеджментін сертификацияланған жүйесі (ӘМЖ) кәсіпорын жергілікті немесе халықаралық экологиялық регламентіне сәйкестігін қамтамасыз ететін, қоршаған ортаны қорғауды басқару жүйесіне ие екендігін көрсетеді. Осылайша менеджменттің интеграцияланған жүйенің көмегімен МС ИСО 9001:2000 сәйкес АҚ «Шымкентмай» кәсіпорынды ұйымды басқаруды тұрақты қажеттіліктерді, өндірілген өнімнің сапасын арттыруды және оны неғұрлым бірқатар қабілеттілігін қамтамасыз етеді, тұтынушылардың қажеттілігін қанағаттануын қамтамасыз етеді МС ИСО 14001:2004 сәйкес обылыстағы жетекші экологиялық кәсіпорынның болуына ұйымдастырылады.

Экологиялық менеджменттің ИСО 14001:2004 «Қоршаған орта менеджмент жүйесі» стандартының талаптарына сәйкестендіру үшін бекітілген экологиялық мақсатты жүзеге асыру қолдану бойынша талаптармен жетекшілік етуде қызметкерлер АҚ «Шымкентмай» Президентімен қабылданған экологиялық саясаты жетекшілік етеді.

АҚ «Шымкентмай» қоршаған ортаға минималды ықпал ете отырып, өнім өндірісін ұйымдастыруды осыған байланысты кәсіпорын жетекшілігі өсімдік майының өндірісін басқаларды жақсарту бойынша міндеттерді өзіне алады және олардың қоршаған ортаға ықпалын ескереді.

Қоршаған ортаны қорғау облысындағы кәсіпорынның қағидалары:

-         кәсіпорынның экологиялық қызметін біртіндеп жақсарту;

-         кәсіпорынның қызметіне қатысяты нормативті экологиялық талаптарды сақтау және біздің қызметінімз қоршаған ортаны сақтаумен сәйкестігіне сенімді болу;

-         май өнеркәсібі облысында экорлогиялық жетекші кәсіпорын болуға ұмтылады.

Стратегиялық мақсат – қазіргі және болашық ұрпақтың өмір тіршілігі үшін қажетті қоршаған ортаны қорғау. Кәсіпорынның бұл мақсаты ҚР Қоршаған ортаны қорғау заңының және қоршаған ортаға ықпал ететін бекітілген нормативтерді орындау есебінен ғана жүзеге асырмайды. Сонымен бірге:

-         қазіргі техниканы және ғылыми жасампаздықтарды қолдану мүмкін және экономикалық тиімді жерлерді пайдалану;

-         қолданылмайтын қалдықтарды, ластайтын заттарды біртіндеп төмендету, өнімнің әрбір тоннасына табиғи ресурстарды тұтыну;

-         шикізат, материал, реагенттер және суды айналмалы және қайта пайдалану;

-         экологиялық салдарымен авариялық жағдайлардың пайда болуының алдын алу және біртіндеп төмендету;

-         барлық персоналдарды кәсіпорынның табиғатты пайдалану қызметіне тарту    

ІІІ. Басқару  есебі және  аудиті

3.1. Өндірістік  шығындар мен кірістер  есебі мен аудиті

       Табыстар мен шығындар жөніндегі есеп саясатының мазмұнында негізгі қызметте және негізгі қызметке жатпайтын табыстар мұқият шектеліп көрсетілуі керек. Негізгі қызметтен түскен табыстар төмендегілерді сатудан түседі:

Тауарлы-материалды босалқылар:дайын өнімдер; тауарлар;

материалдар; аяқталмаған өндіріс.

2) Орындалған жұмыстар: құрылыс-монтаж; зерттеу-жобалау;

геологиялық барлау; ғылыми-зерттеу; басқалар.

3) Қызмет көрсету: тасымалдау (жүктерді жеткізу, жолаушыларды тасымалдау ж.б.);  байланыс; коммуналды және энергетикалық;

күзет және қоймалау; жалдағы активтер бойынша (негізгі құралдарды уақытша пайдалану мен иелік ету, интеллектуалды меншік құқылығын көрсету); делдалдық; басқалар.

Негізгі қызметке жатпайтын табыстар мыналар:

Ұзақ мерзімді (айналыс сыртындағы) активтерді сату:

- материалды емес активтер; негізгі құралдар; инвестициялар;

- ұзақ мерзімді берешектердің қарызын.

2) Дивиденттер: акциялар, облигациялар, басқа да құнды қағаздар бойынша; басқа да ұйымдардың жарғылық капиталға үлес қосуынан;

бірлескен қызмет нәтижесінен;

3) Пайыздық түрдегі табыстар: берілген қарыздар мен зайыдардан;

- сатылған қарыздардан; басқалардан.

4) Басқада табыстар: шетелдік валюта айырбастау операциялары бойынша жағымды курстық айырым; шаруашылық келісім-шарт талаптарының бұзылғаны үшін басқалардың төленген айып-пұлы, өсімдер, тұрақсыздықтары; қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар құнының ағымдағы өзгерістеріне сай; заңды және жеке тұлғалардан ақысыз алынған активтер;  заңды және жеке тұлғалардың осы ұйымға шектірген зиянын төлеуден; есепті жылы анықталған өткен жылдың табысы; басқалардан.

5) Төтенше жағдайлардан түскен табыстар (апат, табиғат құбылысы, өрт, сақтандыру, материалды құндылықтарды жоюдан түскен жарамды материалдар құнынан т.б. себептерге сай түскен табыстар).

Есеп саясаты жөніндегі құжатқа түскен табыстар ағынын көрсететін құжаттарды, сондай-ақ түсетін табысты қамтамасыз етуге жауапты адамдардың (мамандар) жауапкершілік міндеттері қысқаша жазылуы керек.

Шоттар корреспонденциясы:

Негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар өткізу шығындарына жатқызылады

Дт – 7110            Кт – 8030                                                        ∑ 25 000

2.Негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар жалпы және әкімшілік шығындарға жатқызылады

Дт – 7210            Кт – 8030                                                        ∑ 32 000

Әкімшілік мақсатта пайдаланылатын негізгі құраладрға тозу есептелінді

Дт – 7210            Кт – 2421-2429                                          ∑ 25000