Резервтік капиталдың, қосымша төленген және төленбеген капиталдың аудиті

    Мемлекеттік кәсіпорын- шаруашылық меншік құқығына немесе оперативтік басқаруға негізделеді.

     Мемлекеттік кәсіпорынның мүлкі мемлекетке жатады,  бөлінбейтін болып саналады және салымдар (үлес, пай) бойынша, оның ішінде кәсіпорын жұмыскерлері арасында бөлінбейді.

     Мемлекеттік кәсіпорындар өкілетті мемлекеттік  органның шешімі бойынша құрылады. Мемлекет мемлекеттік кәсіпорынның құрылтайшысы болып қатысады. Жарғылық капитал мемлекет бөлген мүлік есебінен қалыптасады.

     Мемлекеттік қазынашылық кәсіпорындар, оның міндеттемелері бойынша құрылтайшылардың субсидияларлы жауапкершілік көтеретіндігімен сипатталады.

    Коммерциялық  емес ұйымдар- басқарушылық, әлеуметтік-мәдени немесе коммерциялық емес сипаттағы  меншіктенушілермен құрылатын және қаржыландырылатын ұйым. Қосымша №4

    Серіктестіктердегі  капиталдың есебі.

    Серіктестіктердегі  капиталдың бухгалтерлік есебі жеке иеленудегіге өте ұқсас болып келеді. Негізгі айырмашылығы капиталды салу мен алу шоты  бойынша әр әріптеске пайда мен зиянды бөлуінде көрінеді. «Әріптестер капиталы» баланстық есеп беру кезінде әр шот бойынша қалдықты көрсету керек.

    Салымдар  есебі. Әр әріптес серіктестікке  материалдық және материалдық емес активтерді құрылтай келісім-шартында көрсетілген тәртіпте сала алады. Салынған активтер серіктестікке активті салған күні әділ нарықтық бағасы бойынша бағалануы керек.

    2005 жылы 1 шілдеде Ахметов Мади мен  Балтабаев Жанибек өздерінің  капиталдарын біріктіріп жауапкершілігі  шектеулі серіктестік «КаzЖиһаз»  ашпақшы болды. Ахметов 280 000 теңге ақша қаражатын және  370 000 теңгеге бағаланған жиһаз салды. Балтабаев 400 000 теңге ақша қаражатын және  200 000 теңгеге бағаланған құрал- жабдық салды.

    1 шілде

    Д 1010, 1040 Ақша қаражаты.............................................280 000   

        2410 Жиһаз.......................................................................370 000     

    К 5020 Ахметовтың капиталы............................................650 000       

    Д 1010, 1040 Ақша қаражаты............................................400 000

       2410 Құрал жабдық.........................................................200 000

    К 5020 Балтабаев капиталы...............................................600 000

    Серіктестік инвестициямен байланысты міндеттемелерді  ала алады. Сөйтіп, Балтабаев қосымша жеті айдан кейін өзі қозғалатын арбаша, сомасы 450 000 теңге құрайтын салды. Бұл мүлікке қатысты кредиторлық қарыз серіктестікпен 370 000 теңге қабылданды. Бухгалтерлік жазу:

    1 ақпан

    Д 2410 Көлік құралы...................................................................................450 000  

    К 3310 Жеткізушілер мен медігерлердің қысқа мерзімді кредиторлық   қарыздары............................................................................................................370 000     

    К 5020 Балтабаев капиталы..........................................................................80 000    

    Серіктестікте пайда мен зиянды бөлу.

    Серіктестікте пайда мен зиянды бөлу серіктестіктің келісім-шартында көрсетілген кез  келген әдіспен жүргізіледі. Серіктестіктің пайдасы ереже бойынша үш бөлімге бөлінеді:

1. әріптестер капиталдары (салынған капиталға пайыз ретінде қарастыруға болады)

2. әріптестермен көрсетілген қызметтерге өтем (әріптестердің еңбекақылары ретінде қарастыруға болады)

3. коммерциялық тәуекелден қосымша пайда.

    Пайданы мұндай үш бөлімге бөлу әр әріптестің серіктестікке қанша салғанын көрсетуге  мүмкіндік береді.

    Пайданы бөлудің бірнеше әдістері бар:

1. бекітілген пропорция бойынша

2. салынған капиталдың ара салмағы бойынша

3. жалақының мөлшерінен тәуелді және бекітілген пропорция бойынша капиталдан пайыздар.

    Табысты бөлудің әртүрлі нұсқауларын  қарастырайық.

    Бекітілген  пропорция әдісі. Егер барлық әріптестердің салымдары бірдей көлемде болса, онда олар пайданың тең үлестерін алады.Бірдей салымдар әртүрлі нысанда болуы мүмкін. Мысалға, барлық әріптестер бірдей капитал салулары мүмкін немесе біреуі қызметіне көп уақыт бөліп басқару бойынша көптеген мүмкіндіктерді иеленуі мүмкін, ал енді біреуі көп капитал салуы мүмкін. Егер әріптестер серіктестікке әртүрлі салым салса, онда пайданы бөлу де әртүлі жүргізіледі.

    Ахметов пен Балтабаев өткен жылы  1 400 000 теңге пайда алды. Серіктестіктің келісім-шарты бойынша пайда мен зиянды бөлу  60% және 40% пропорция бойынша Ахметов пен Балтабаевқа тиесілі.

    30 маусым 2006 жыл

    Д 5410 Таза пайда.......................................................1 400 000

    К 5020 Ахметовтың капиталы ( 1 400 000*60%) .......840 000

    К 5020 Балтабаевтың капиталы (1 400 000*40%).......560 000

    Салынған  капиталдың ара салмағы әдісі. Ахметов пен Балтабаев 1 250 000 теңге капиталмен серіктестік құрды. Ахметов 650 000 теңге, Балтабаев 600 000 теңге салды.

    Егер  серіктестіктің қызметіне салынған капитал пайданың ең көп бөлігін берсе, онда пайда мен зиян  салынған капиталға сәйкес бөлінеді.Бұл екі жақты талданады:

    1. Әр әріптестің салған капиталы  шоты бойынша жыл басына қалдық  негізінде (қосымша салымдар мен  алымдарды есептемегенде):

    30 маусым 2006 жыл

    Д 5410 Таза пайда ...............................................................1 400 000

    К 5020 Ахметовтың капиталы (1 400 000*65/125)...............728 000

    К 5020 Балтабаевтың капиталы (1 400 000*60/125)............672 000

    2. Осы шоттар бойынша орташа  жылдық қалдықты қолдану негізінде:

    Егер  әріптестер жыл бойы олардың капиталдағы  үлестері өзгеруі мүмкін деп санаса, онда пайда мен зиянды бөлу әр әріптестің капиталындағы үлесі орташа салмақтандырылған  негізде жүргізіледі.

    2005 жылы 1 қарашада Балтабаев 100 000 теңге, ал 2006 жылы 1 қаңтарда Ахметов 100 000 теңге алды. Сонымен қатар, 2006 жылы 1 қаңтарда Балтабаев қосымша 80 000 теңге салды.  
 

    Капиталдағы пайыздық қатынас:

    Ахметов= 600 000/1 166 670=51,4%    Балтабаев=566 670/ 1 166 670=48,6%

    Пайданы бөлу бойынша бухгалтерлік жазу:

    30 маусым 2006 жыл 

    Д 5410 Таза пайда ..................................................................1 400 000

    К 5020 Ахметовтың капиталы   (1 400 000 * 0,514)...............719 600

    К 5020 Балтабаевтың капиталы (1 400 000*0,486).................680 400

    Жалақының мөлшерінен тәуелді және бекітілген пропорция бойынша капиталдан пайыздар әдісі.

    Назарға салымдардың бірдей емес екенін ала  отырып, кейбір серіктестіктер әріптестерге еңбекақы мен салынған капиталға  пайыздар тағайындайды. Олардың комбинациясы пайданы бөлуде есепке алынады. Пайыздар мен еңбекақы пайданы анықтаған уақытқа дейін шығын ретінде қарастырылмайды.

    Ахметов пен Балтабаев салынған алғашқы  капиталынан 10 пайыз алуды шешті, сонымен қатар еңбекақы (Ахметов 700 000 тг және Балтабаев 600 000 тг). Қалған табыс немесе зиян тең бөлінуі керек. Жалпы пайда 1 400 000 тг құрады.

    Еңбекақы  мен пайыздарды бөлгенен кейін пайданы  бөлуде теріс сома пайда болуы  мүмкін. Ол серіктестіктің келісім  шартында көрсетілген пропорцияға  сәйкес жабылуы керек.

 

    Пайданы бөлу бойынша бухгалтерлік жазу:

    Д 5410 Таза пайда ...............................................................................1 400 000

    К 5020 Ахметовтың капиталы ..............................................................752 500

    К 5020 Балтабаевтың капиталы ............................................................647 500

    Серіктестікті тарату (қайта тіркелу).

    Серіктестікті тарату оның бастапқы құрамында өзгерістер орын алғанда жүргізіледі. Жаңа әріптесті  қабылдау соңынан серіктестікті таратуға әкеліп соғады, себебі ол жаңа ассоциация ұйымдастырады. Бұрынғы серіктестікті тарату мен жаңасын құру тек алдыңғы қатысушылардың келісімімен жүргізіледі. Тұлға серіктестікке екі әдіспен қабылдануы мүмкін:

1. бір немесе бірнеше бұрынғы әріптестердің капиталының үлесін сатып алу жолымен;

2. серіктестіктің капиталына салым салу жолымен;

    Әріптестің  капиталының үлесін сатып алу. Әріптес  Ахметов өзінің үлесіндегі 700 000 теңгені 1 000 000 теңгеге Рахимбековқа сатпақшы болды. Балтабаев бұған келісті. Бухгалтерлік жазу келесідей болады:

    31 тамыз 

    Д 5020 Ахметовтың капиталы ..........................................................700 000

    К 5020 Рахимбековтың капиталы......................................................700 000 

    Серіктестікке капитал салу. Әріптестер Ахметов пен Балтабаев Рахимбековты егер ол 750 000 тг салса ғана қабылдамақ.

    31 тамыз 

    Д 1010, 1040 Ақша қаражаттары ................................................750 000

    К 5020 Рахимбековтың капиталы...............................................750 000

    Алдыңғы әріптестерге сыйақы.  Кейде, бұрынғы әріптестер жаңа әріптесті қабылдай отыра оның үлесін анықтап одан сыйақы алуы мүмкін. Жаңа әріптес 1 000 000  тг салуды қалайды, ал оның капиталдағы үлесі 800 000 тг құрайды. 200 000 тг артықшылық алдыңғы әріптестерге сыйақы болады. Егер сыйақыны бөлу тәртібі келісім шартта қарастырылмаса, онда сыйақы пайда мен зиян сияқты бөлінеді.

    Ахметов пен Балтабаев серіктестікте  бірнеше жыл жұмыс істеді және келесі капиталды иеленді.

    Әріптес                          Капитал(тг)                         Үлес