Кәсіпорынның өндірістік құрылымы мен мазмұны

                                   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                          II. Өндірісті дайындау

   Өндірістің инженерлік дайындау – жаңа бұйымды ойлап өндірістен

шығару үшін ұйымдастыру  шаралар беріледі. Инженерлік дайындау мақсаттары:

- жаңа  немесе өзгерген  бұйымның пікірін (идеясын) табу;

- сол бұйымды жобалау  және өндірісте енгізу;

- бұйымды тез өндіріп  тиімді сату;

- бұйымның сапасына жету;

- шығындарды минимумге  келтіру, жоғары тиімділікке жету.

Жаңалығына орай машиналарды  төрт топқа бөледі:

а) бұрын болмаған машина(зат);

б) машинада көп бөлшектер  өзгерген;

в) машинаның мөлшері  мен қуаты немесе қасиеттері өзгерген;

г) сәл өзгерген машина.

Жаңалығына орай инженерлік дайындаудың  көлемі сәйкес болады. Әр бір кәсіпорында  жыл сайын техникалық дайындау жоспары  жазылады.

Инженерлік дайындауды үш сатыға бөледі:

а) ғылыми техникалық дайындау;

б) конструкциялық дайындау;

в) технологиялық дайындау.

Ғылыми техникалық дайындау бір  ғылыми шығарманы негіз етіп қажетті  бұйымдпрды шығаруға мақсат қою Бұл  сатыда техникалық тапсырманы жазады. Бұл құжатты машинаның негізгі  көрсеткіштерін белгілейді.Тапсырма мақсат қояды: машиналық мөлшерін, көлемін, қуатын негізгі сипаттарын, мүмкіндік  бағасын.

Конструкциялық дайындау- машинаның нақты сызбаларын сызу немесе бұйымның қуатын бекіту. Конструкторлар сондай-ақ материалдардың ресурстардың шығындарын есептейді және авторлық тексеруді өткізеді. Сызбалар ережеге, сәйкес сызылады. Ережелер:”Бірыңғай  конструкторлық жүйесі” деп аталады.М9нда 180-ге жақын ГОСТ-тар жиналған.

   Машинаның сызбаларын жасағанда мынадай талаптарды еске алады:

- бұйым қарапайым болу керек(артық бөлшектер, қосылыстар болмау керек);

- бұйымның материалдары арзан болу керек;

- бұйым жеңіл шағын болу керек;

- бұйым мықты, ұзақ өмірлі болу керек;

- технологиясы ыңғайлы болу керек;

- орынбасарлық бұрын  машинада жақсы істеген бөлшектер  жаңа машинада пайдалануы тиіс;

- бұйымдар стандарталған  болу керек;

Технологиялық сызбаларды жасағанда технолог конструкцияға  жасаушы көзімен қарайды, сонда  мынандай шешімдерді табуы мүмкін:

- бірнеше бөлшектерді  біріктіру;

- болаттың орнына пластмассаны  пайдалану;

- өңдеу тазарту деңгейін  төмендету;

- қымбат металдың орнына  арзанын пайдалану;

          Технологиялық дайындау қорытындысында  сызбалар мен қатар мынандай  құжаттар шығарады:

                              

                                 

- технологиялық жол картасы,  бұл құжатта дайындама немесе  ішкі зат қай станоктан қайсыға  баратыны жазылады;

- техника экономикалық  ережелер: бұл құжаттар өнім және  уақыт ережелерді сондай-ақ ресурстар  шығындарын айқындап бекітеді;

- технологиялық нұсқаулар  олар жұмыскерлерге арналған, сондықтан  әр жұмыс орнында ілінеді.

Автоматты басқару жүйелерiн өндiруге адам денсаулығына зиян келтiретiн қауыпты  жұмыстарды механикаландыруға микропроцессорлық  техника кеңiнен пайдаланылады.

Автоматтандыру деп – адамды тiкелей технологиялық процестерден босататын автоматты құрылғыларды пайдалануды айтады.

Автомат - өндiрiстiк процестi адамның  қатысуынсыз, тек оның бақылауымен  жүзеге асыратын құрылғы (машина, аппарат, аспап).

Автоматты басқару теориясы (АБТ) деп, жүйелерде өтетiн процестердiң  физикалық негiзiнде тәуелсiз техникалық немесе технологиялық процестердi, басқару мен бақылау функцияларын адамның тiкелей қатысуынсыз орындайтын, автоматты жүйелердi есептеу тәсiлдерiмен  құру принциптерiн зерттеумен шұғылданатын ғылыми тәсiлдi айтады.

Кибернетика деп – әр түрлi қызмет атқаруға тағайындалған (жанды және жансыз) обьектiлерiмен және күрделi дамып тұратын жүйелермен мақсатты бағытталған басқару туралы ғылымды  айтуға болса, онда АБТ кибернетика  теория негiзi болады.

 АБТ алғашқы 1868 жылы пайда  болған, сол жылы ағылшын физигi  Максвелдің реттеушiлер туралы  мақаласы шыққан. Бiрақ, ол мақала  тәжiрибе жүзiнде қолдануын таппады. 1872 – 1876 жылдар аралығында орыс  механигi Высшнеграцкий екi еңбек  жазды: 

1) Тiкелей әрекеттi реттеушiлер;

2) Реттеушiлердiң жалпы теориясы.

Осы еңбектерге АБТ негiзi салынды.

Автоматты реттеу дегенiмiз – обьектiнiң  жағдайын сипаттауға тағайындалған  шаманы бiрқалыпты қолдану немесе оны  белгiлi заң бойынша өзгерту процесi.

Ол процесс  обьектiнiң жағдайын  немесе оған әрекет етiп тұратын ауытқушы әсерлердi өлшеу және реттеу органына әрекет ететiн әсердi айтады.   

Басқару мен реттеу анықтамаларын салыстыра  отырып, барлық реттеу мәселелерi қарапайым  жағдайларда басқару мәселелерiне кiредi деуге болады.  

Автоматты жүйелер  арналуына және конструкторлық орындалуына  қарай әртүрлі болады. Оларды негізгі 2 бөлшектерге бөлуге болады.

1.Басқарылатын  объект (БО)

2.Басқару құрылғы (БҚ)

Оларды функционалдық  схемада келесідей көрсетуге  болады

              

                   

 

  БО

             

                  кіріс             шығыс

                  кіріс             шығыс

  БҚ

 

Нұсқамалармен сигналдың өту бағыты көрсетіледі.

БО- техникалық (технологиялық) процесті жүзеге асыратн  құрылғы немесе құрылғылар жиынтығы. БО жылжитын және жылжымайтын болуы  мүмкін. АБЖ жылжитын объектісіне  келесілер жатады: кемелер, поездар, ұшқыштар, ракеталар, ғарыштар. Жылжымайтын  объект: агрегаттар, механизмдер, технологиялық  және энергетикалық процестер, қондырғылар (бу пештері, айнымалы пештері).

БҚ (автоматты  реттеуіш, жай реттеуіш) белгілі  заңға (алгоритмге, бағдарламаға) сәйкес басқарылатын объектіге әсер етіп тұратын, техникалық құрылғыны айтады.

Мысалы: ұшқыштағы және ракеталардағы автопилоттар, басқарушы, ЭЕМ.

Қандай  болмасын өндірістік қондырғыларда, машиналарда, аппараттарда өтетін түрлі техникалық процессті бір немесе бірнеше  көрсеткіштермен сипаттауға болады.Сол  көрсеткіштер әртүрлі механикалық, физикалық, химиалық  шамалар болып  келеді. Мысалы: жылдамдық, жол, уақыт, қысым, температура, көлем. Олар нақтылы  жағдайға байланысты белгілі бір  заңға сәйкес өзгеруі не тұрақты  болуы мүмкін.Басқару тәжірибесінде  оларды процестің параметрлер координаталары немесе басқарылатын объектінің шығу шамалары дейді.   Басқарылатын параметрлер  деп шығу параметрлерінің арасындағы параметрлерді айтады, егер реттеу процессі сол бойынша жүргізілсе.

Реттелінетін  шаманың өзгерісін тудыратын  әсерлер басқару және ауытқушы болып  бөлінеді.Реттелетін шаманың өзгерту  заңдылығын анықтайтын және басқару  құрылғымен өндірілетін әсер – бұл  басқару әсері. Ал басқару әсерімн  реттелетін шама арасындағы байланысқа ықпал ететін барлық басқа әсерлер  ауытқушы әсерлерге жатады.Егер объектіге  әрекет ететін әсерлердің және реттелетін шамалардың саны бірден бір болса  келесідей болады.

 

 

 

        

БО

                 y(t)

 

u – басқару  әсері

f – ауытқушы  әсер

y – басқарылатын  шама

Егер  басқарылатын объектінің кіру және шығу шамасының саны 1-ден көп болса

 

Басқару әсерледің және басқару шамалардың санына қарай басқарылатын объектілер бір байланысты немесе көп байланысты болып бөлінеді.

 

 

Директор

Бас инженер

Кадрлар бөлімі

Әлеуметтік бөлім бастығы

Цехтар

Жұмысшылар

Конвейр 1

Конвейр 2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Конвейр 3

                   

 

 

 

 

 

 

              2.1. Экономикалық өндірісті ұйымдастыру түрлері мен нысандары

 

        Кәсіпорындарда  өндірісті ұйымдастырудың бірлік  (жеке), сериялық және жаппай болып үш түрге бөлінеді.

        Бірлік (жеке) өнім өндіретін өндірісте -  тек өнімнің жеке түрі ғана өндіріледі. Әрбір өнімді дайындау оның өндіріс жағдайына, өндіру ерекшелігіне қарай ұымдастырылады.

        Ал жаппай  өндірісте  - өнім көптеп өндіріліп,  онда өндірістік жағдай, қолданылатын  материалдар, құрал-жабдықтар мен  өңдеу тәртібі бірдей болып  келеді.

        Сериялық өндірісте  – өндірілетін өнімнің көлемі  шектелуі болып, өндіріс берілген  серияға бейімделіп ұйымдастырылады.  Сериялық өндіріс серияның шамасына  қарай көп, орташа және аз  сериялы болып үшке бөлінеді.

        Жеке өндіріс  әмбебап құрал-жабдықтарды пайдалана  отырып, барлық өндіріс шығындары  тек ғана өнімнің бір түрін  ғана шығаруға жұмсалады да, жұмысшылар  сол өнімді өндіруге мамандандырылады. Сондықтан жұмысшылардың біліктілігін  жан-жақты пайдалануға мүмкіндік  бола бермейді. Сонымен бірге  өндірістің циклы ұзақ болады, өзіндік құн төмен болады.

        Сериялы өндірісті  жеке және жаппай өндірістің  арасындағы аралық өндіріске  жатқызуға болады. Техника-экономикалық  көрсеткіштерінің арасында болады. Серияның саны неғұрлым көп  болса, соғұрлым жаппай өндіріске  жуық болады. Келісім бағамен  сатылатын ерекше сәнді бұйымдар  аз сериямен шығарылады. Мұндай  жағдайда кәсіпорын тұтынушылармен  жеке байланыста болып, экономикалық  қарым-қатынаста жақсартады. Сатуға  арналған өнімнің ассортименті  жөнінде келіседі, шаруашылық келісімшарттар  мен конктракттарға отырады, ғылыми-зерттеу,  жоба-конструкторлық және басқа  да жұмыстарды жеделдетіп ұйымдастырумен  айналысады.

        Өндірістің  шоғырлануы немесе  кәсіпорындардың  іріленуі, яғни өндірістің ірі  кәсіпорындарға айналуы ғылыми-техникалық  прогрестің жедел дамуымен, машина  қуаттарының өнімділігінің өсуімен,  басқару техникасының жетілдірілуімен,  сонымен қатар өндірілетін өнім  көлемінің өсуімен тығыз байланысты  болады.

       Өндірістің шоғырлану  деңгейін негізгі екі көрсеткішпен  анықтауға болады:

1) Кәсіпорынның шамасымен;

2) Ірі кәсіпорындардың жалпы өнеркәсіптегі алатын үлес салмағымен.

 

        Ірі кәсіпорындардың  саладағы немесе бүкіл өнеркәсіптегі   үлес салмағын анықтау үшін  статистика бойынша белгілі бір  интервалдарды белгілей отырып, топтау әдісін пайдаланады. Бұл  интервалдардың диапазоны өндірілген  өнім түрі мен сипатына, технология  ерекшелігіне, қолданылады, құрал-жабдықтың  қуаттылығына,

Кәсіпорынның техникалық деңгейіне  және тағы басқа көрсеткіштерге байланысты болып кетеді.

         Шоғырлану  деңгейін бағаланғанда өнеркәсіпте  өндіріс ішіндегі және сыртқы  факторлардың әсері есепке алынады.  Өндіріс ішіндегі факторлары  ресурстарды максималды пайдаланып, өнімнің ұтымды  көлемін шығарумен  тығыз байланыста  болады. Сыртқы  факторларға көлікпен тасымалдау, шикізат базасының көлемі, мамандардың  жеткілікті болуы немесе оын  тарту мүмкіндігі, су ресурстары, табиғи жағдай тағы басқалар  жатады.

        Тік шоғырлану  – бұл бір  кәсіпорында шикізат  өндіруден өнімді өткізуге дейінгі  өндіріс сатылары кешенінің шоғырлануы.

         Көлденең  шоғырлану  -  өзара  технологиялық  байланыспаған өндірістерді білдіретін  әр түрлі салалардың фирмалары  мен  кәсіпорындардың бір басқару  мен бақылауға шоғырлануы.

         Капиталдың  шоғырлануы – капиталдық жинақталу  есебінен өсу үрдісі, яғни қосымша  құнның бір бөлігінің капиталға  айналуы.

         Өндірістің  шоғырлануы – өндірістің ірі  және өте ірі фирмалар мен  компаниялар аумағында көптеп  шоғырландыру үрдісі.

          Басқарудың  шоғырлануы – белгілі бір объектіге  қатысты жүзеге асырылатын басқару  функциялараның жинақталуы. Бұл  өндірісті басқару жүйеісінің  құрылымының ұйымдастыруы сипаттамаларының  бірі. Деңгейі тігінен басқару  функциялараның бөлінуіне байланысты  басқарудың орталықтануынан өзгеше  басқарудың шоғырлануы басқару  функцияларының басқарушы буындары  арасында көлденең бөлінуімен  анықталады.

          

 

                             2.2. Өндірістік құрылымды жетілдіру жолдары