Алеуметтик салык

 

Дегенмен, «Жол картасы» бағдарламасының негізгі  кемшін тұстарының бірі – білімі, біліктілігі  жоқ мамандарды қамтиды. Сонымен  қатар, төленетін қаржы көлемі нарық  сұраныстарына сай емес, яғни төмен. Сондықтан, көп азаматтардың, әсірес, дипломы бар мамандардың бұл  мемлекеттік бағдарламаға қатысуға құлшыныстары төмен. Әсіресе, соңғы  кездері жұмыссыздықтың көлемі дипломды жастар арасында артып отырғандықтан, студенттердің тәжірбиесі дұрыс  ұйымдастырылмай келеді. Мысалы, «Жастар  тәжірбиесі» бағдарламасы 2010 жылы студенттер тәжірбиесінің маусымдық кезеңінде  ұйымдастырылмады.  Мысалы, Білім  және ғылым министрлігі мәліметі бойынша жастар арасындағы жұмыссыздық  5,9 пайызға төмендегенін көрсеткенімен, бұл нақты жұмыссыз ретінде тіркелеген азаматтардың саны ғана. Тағы бір мәселе, өткен жылы  5056 педагог ауылдық  жерлерге жұмысқа орналасты дегеніміз, ауылды жерлердегі сұраныс әлі де қанағаттанбай отыр. Негізінен «Жол картасы» бағдарламасы нақты еңбек  нарығындағы жұмыссыздардың көп  бөлігін қамти алмай отыр. Ал қайта  дайындаудан өткен 70668 адамның, тек 58 пайызы ғана жұмыс жасап жүр. Демек, мамандарды қайта оқытудағы мақсатымыз ақталмай отыр; мамандар еңбек нарығына қажеті жоқ, немесе біліктілігі төмен, бәсекеге қабілетсіз.

«Жол  картасы» бағдарламасын әр өңірдің  инфраструктуралық дамуы ғана емес, нақты еңбек нарығындағы мамандарға қажетті жұмыс тауып берудің  негізі ретіне дамытқан дұрыс.

Елімізде  жыл сайын әлеуметтік   төлемдер мен мемлекеттік қызметкерлер жалақысы, зейнеткерлер зейнетақысы мен студенттер шәкіртақысы кезең-кезеңімен көтеріліп  келеді. Мәселен 2010 жылдың 1 сәуірінен  бастап  мемлекеттік қызметкерлер жалақысы мен студенттер шәкіртақысы 25 пайызға артып отыр.  Сөйтіп студенттер қауымының шәкіртақысы  енді ғана еліміздегі күнкөріс минимумына (12141 теңге) жетейін деп отыр.  Жалақы өсуімен қатар қымбаттайтын базар, коммуналдық қызметтер бағасына мемлекеттік қызметкерлер мен зейнеткерлердің  көңілі  толар емес.

Қазіргі заманғы әлеуметтік мемлекеттердегі  негізгі басымдықтарының бірі әлеуметтік төлемдер төлеу болып табылады. Соның  ішінде Ұлы Отан соғысының ардагерлеріне  құрмет көрсету –  парызымыз. Бүгінгі  таңда Қазақстан бойынша 14 400 шамасында  Ұлы Отан соғысының ардагерлері  бар. Биыл Жеңістің 65 жылдығына орай ардагерлерге 65 мың теңге бір  жолғы жәрдемақы сәуір айының 30-ына дейін төленеді. Соғысқа  қатысушылар мен мүгедектерінің жеңілдікпен жол жүрулері үшін 383 миллион теңге қарастырылған. Сонымен  қатар олардың ТМД мемлекеттеріне бер рет пойызбен немесе ұшақпен  тегін барып-келуіне; Қазақстан аумағында  бір рет пойыз немесе ұшақпен  тегін жүруіне; облыс ішінде қатынайтын жолаушы автобустарына төрт рет  тегін мінуіне жағдай жасалды. Сонымен  қатар ардагерлер мамыр айында қалалық  автобустардың, Мәскеу мен Астанаға Жеңіс парадтарына бару үшін темір  жол немесе әуе көлігі қызметін қызметін тегін пайдаланады. Дегенмен, ҰОС  ардагерлеріне әлі де болса толық  көрсетілмей келе жатқан тұстарын қамтып өтсем деймін. Мысалы, елімізде ардагерлер әлі де толыққанды дәрі-дәрмекпен  қамтамасыз  етілмеген. Ауруханаларда  тегін емделгенімен,  дәріханаларда  тек қана 10 пайыз жеңілдік бар, оның өзін толық қолданбайды. Себебі, іздеген  дәрі-дәрмегін табу қиын. Осы тұста  тек дәрі-дәрмектік терапиямен өмір сүретін мүгедек-ардагерлердің жағдайы  қиын. Осы тұста республика көлеміндегі  барлық ардагерлерді  республикалық  немесе жергілікті ауруханаларға тіркеп, оларға қажетті барлық дәрі-дәрмектер  тізімін жасап, олармен тегін  қамтамасыз ету керек. Ал жалғызбасты  соғыс және еңбек ардагерлеріне  әлеуметтік көмектер жүргізу. Тыл еңбекқорларына жеткілікті көңіл бөлінбей келеді. Мәселен тыл еңбекқорларына мемлекеттік  бюджеттен қаражат бөлінбейді. Ал жергілікті әкімшіліктен биыл Алматы қаласы әкімішілігі 10 мың теңге ғана қаражат беріледі екен. ҰОС ардагерінің  ең жасы 84-келіп отырған күнде, оларға толыққанды жағдай жасауға мемлкетіміздің әлеуеті жететінін атап өткім  келеді.

Қазақстанда азаматтарымыздың әлеуметтік қорғалуы Конституциямен кепілдендірілген. Ал әлемдік қаржылық дағдарыс кезінде  тұрақтылық пен қоғамның өсіп-өркендеуі  мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік саясатын тиімді жүргізуіне тәуелді. Ал Қазақстан ұстанған бүгінгі әлеуметтік саясат халықтың тұрмыс жағдайының артуына  әсерін тигізіп отыр.

Қазақстанның  әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі үнемі  жетілдіріліп отырады және республика экономикасының дамуында маңызды рөл  атқарады. Тұтастай алғанда республикадағы әлеуметтік қамсыздандыру жүйесінің  дамуы мемлекеттің әлеуметтік бағдарланған саясатына сәйкес қазақстандықтардың әл-ауқатын жақсартуға бағытталған. 

 Тәуелсіздік  алған 20 жыл ішінде республикамыздың  даму жолы халықтың әл ауқатының  артуына, халықты әлеуметтік қорғаудың  негізгі тектіктерінің бірі ретінде  әлеуметтік қамсыздандыруды реформалауда  және жаңғыртуда оң нәтижелерге  қол жеткізді. 2000 жылдан басталған  экономикалық өсу және тұрақты  дамуды қамтамасыз ету бойынша  уақытылы қабылданған шаралар  әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін  кешенді түрде үзіліссіз жетілдіріп  отыруға мүмкіндік береді. 

 Мемлекет  Басшысының 2011 жылдың 28 қаңтарындағы  «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз»  атты Қазақстан халқына арнаған  Жолдауында Ұлт Көшбасшысы Н.Ә.Назарбаев  алдағы он жылдықтағы маңызды  міндеттердің бірі - Қазақстанның  барлық азаматтарының өмір сүру  сапасын және деңгейін жақсарту, әлеуметтік тұрақтылық пен қорғау  деп атап көрсетті. Ол халықтың  әл ауқатын нығайту мақсатында  мемлекеттік әлеуметтік саясаттың  басты бағыты халықты жұмыспен  қамтамасыз ету керектігіне баса  назар аударды. 

Базалық әлеуметтік төлемдердің арттырылуы, зейнетақы төлемдерінің біртіндеп  өсуі, жүйенің міндетті жинақтаушы деңгейіне қызметкерлердің қатысуын кеңейту және әлеуметтік сақтандырумен  халықтың қамтылуын арттыру –  әлеуметтік қамсыздандыруды қажет  ететін егде жастағы адамдар, мүгедектер, асыраушысынан айрылғандар және басқа да азаматтар үшін лайықты  өмір сүру жағдайын қамтамасыз етуге  мүмкіндік береді.

Бүгінде міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесі жұмыс істейтін халықты әлеуметтік тәуекел тууы нәтижесінде уақытша  табысынан айрылуына байланысты материалдық қамтамасыз етілмеуден қорғайтын қазіргі заманғы Қазақстандағы  әлеуметтік экономикалық қатынастардың  маңызды және қажетті элементі болып  отыр.

 Осы сияқты шараларды өткізіп тұрудың өзектілігі мен қажеттілігі осы жүйелердің экономикалық және әлеуметтік саладағы болып жатқан өзгерістер негізінде зейнетақымен қамсыздандыруды, әлеуметтік сақтандыруды, аз қамтылған азаматтарды әлеуметтік қолдауды жетілдірудің әдіс-тәсілдерін үзіліссіз ізденуден туындайды.

Әлеуметтік  және зейнеттік сақтандыру жүйелерін  дамытуға жаңа тәсілдерді енгізуге, қазіргі  кезеңдегі көкейтесті мәселелерді  айқындап, болашақта дамытудың тиімді жолдарын анықтауға мүмкіндік береді. Талқылаулар қорытындысы бойынша  дөңгелек үстелге қатысушылар Қазақстанның әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін  одан әрі дамыту бойынша ұсыныстар  қабылдады.

 

 

 

 

 

 

 

 

                                           

 

 

 

 

 

 

 

 

                                           

 

 

                                        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                           ҚОРЫТЫНДЫ

 

        Ел Президентінің 1997 жылғы 11 қазандағы «Қазақстан – 2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп - өркендеуі, қауіпсіздігі және әл – ауқатының артуы» деп аталатын  Қазақстан халқына Жолдауында болашақта  жүзеге асырылуға  тиіс ұзақ мерзімді жеті басымдық  аталған. Солардың үшеуі экономика саласына тікелей қатысты. Атап айтқанда: үшінші  ұзақ  мерзімді басымдық: шетел инвестицияларының деңгейі жоғары, дамыған  нарықтық  экономикаға  негізделген  экономикалық өсу; бесінші ұзақ мерзімді басымдық: энергетика  ресурстары; алтыншы ұзақ мерзімді басымдық: инфрақұрылым, әсіресе көлік және байланыс.

        Бірінші басымдық – экономикалық  өрлеудің нақтылы, тұрлаулы және  барған сайын арта түсу қарқынына  қол жеткізу екені атап көрсетілген.

        «Қазақстан - 2030» - дан кейін қамтылған  мәселелері мен қабылданған шешімдерінің  және жоспарлау мерзімінің  ұзақтығы  жағынан үлкен екінші құжат  – ол Қазақстан Республикасы  Президентінің 2001 жылғы  4 желтоқсандағы  № 735 Жарлығымен  бекітілген «Қазақстан  республикасының 2010 жылға дейінгі   стратегиялық даму жоспары». Бұл  құжатта Қазақстанның 2010 жылға   дейінгі даму моделі анықталды.  Оның мақсаты – ұзақ мерзімді  тұрғыда бәсекеге қабілетті экономиканың  негізін қалау делінді. Экономика  саласындағы даму моделінде:

• мемлекетті экономикалық өрлеу «локомотивіне» айналдыру;
• мемлекеттің қатысуымен жүйе түзетін ірі компанияларды құру және оларды аймақтық және мүмкіншілігінше, әлемдік деңгейге шығару;
• ТМД аймағындағы экономикалық өктемдікке қол жеткізу көзделген.

Зерттеу жұмысын  қорытындылай келе  ұсынамын: Қазақстанның болашағы, әлеуметтік – экономикалық дамуы, өзінің қолындағы табиғи ресурстары мен  байлығын дұрыс та ұтымды пайдаланып, іске асыруына байланысты болып табылады. Қорыта айтқанда, «Жол картасы» бағдарламасын әр өңірдің инфраструктуралық дамуы ғана емес, нақты еңбек нарығындағы мамандарға қажетті жұмыс тауып берудің негізі ретіне дамытқан дұрыс. 

Сонымен қатар, Қазақстанда азаматтарымыздың әлеуметтік қорғалуы Конституциямен кепілдендірілген. Ал әлемдік қаржылық дағдарыс кезінде тұрақтылық пен қоғамның өсіп-өркендеуі мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік саясатын тиімді жүргізуіне тәуелді. Ал Қазақстан ұстанған бүгінгі әлеуметтік саясат халықтың тұрмыс жағдайының артуына әсерін тигізіп отыр.

Сонымен бірге бұл мәселеде мемлекеттің  көңіл аударуын талап ететін бірқатар проблемалар бар. Олардың ішінде төмендегілерді бөліп айтуға болады:

• Жұмысқа орналасу мәселелері бойынша әлеуметтік әріптестікті жетілдіру қажеттігі
• Еңбек және жұмыспен қамту мәселері жөніндегі күшінде бар заңдардың еңбекшілер құқықтарын қорғау мен қамтамасыз ету бөлігін жақсарту мәселесін ойластыра түсу қажеттігі.

Әлеуметтік саясатта сондай – ақ білім беру, денсаулық сақтау және зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін  заман талабына сай жаңғыртудың  маңызы ерекше, бұл әлеуметтік саланы стратегиялық болашаққа дамытудың  сенімді базасын жасайды.

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI

1. Жатқанбаев К. Аралас экономика негiздерi.-Алматы,2002, 123 бет
2. Қазақстан Республикасының Статистика  жөніндегі агенттігі. «Қазақстан Республикасының әлеуметтік – экономикалық жағдайы»,

           Қаңтар – қыркүйек 2002 ж, 52 бет

3. Қазақстан Республикасының Статистика  жөніндегі агенттігі. «Қазақстан Республикасының әлеуметтік – экономикалық дамуы» 1/2003 және 1/2004 ж, 24 бет
4. Мамыров Н.К. «Халықаралық экономикалық қатынастар»,

          Алматы – 2000 ж, 172 бет

5. Мейiрбеков А.А. Кәсiпорын экономикасы.- Алматы,2002, 248 бет
6. Набиев Е.Н. «Халықаралық экономикалық қатынастар», Алматы – 2001, 184 бет
7. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан 2030- стратегиялық бағдарламасы», 

     Алматы-1997, 129 бет

8. Сахариев С.С «Әлем экономикасы», Алматы – 2003 ж, 206 бет
9. Хабаршы – Вестник № 3 (43), № 6 (46) – 2004 ж, 59 бет
10. Шеденов Ө. Қ. «Жалпы экономикалық теория», Алматы – 2002 ж, 256 б
11. «Экономикалық саясат», Экономика –Алматы, 2002 ж, 168 бет