«Мұсылман» мәдениеті

             Қазақстан Республикасының  Білім және Ғылым  Министрлігі    

                    А.Ө. Байқоңыров  атындағы Жезқазған  Университеті   

                                          Құрылыс кафедрасы 
 
 
 
 
 
 

                      Тақырыбы:                    

                                                                    Орындаған: Ауезова А.М.

                                                                    Қабылдаған: Дисекенова Н.И.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                          Жезқазған 2011 жыл

                                                « Мұсылман» мәдениеті

                                                            Дін дегеніміз не?

     Дін – адамдарды мəңгілік бақытқа  қауыштыру үшін Аллаһу та’ала тарапынан көрсетілген жол. Аллаһу та’ала Адам алейһиссаламнан бері əр мың жыл сайын пайғамбарлар арқылы адамдарға дін жіберіп отырған. Адам алейһиссалам – алғашқы адам жəне алғашқы пайғамбар. Пайғамбарлар – Аллаһу та’аланың діндерін адамдарға уағыздайтын, жеткізетін адамдар. Жаңа дінді жеткізген пайғамбар “Расул” деп аталады. Əр ғасыр сайын ең таза адамды пайғамбар ету арқылы діндерді қуаттандырып отырған. Расулдарға тəуелді бұл пайғамбарлар “Нəби” деп аталады.

Барлық  пайғамбарлар бір ғана иман туралы айтқан, яғни олар үмбеттерінен бір нəрсеге иман етуді қалаған. Адам алейһиссалам мен Мұхаммед алейһиссаламның уағыздаған иман негіздері бірдей. Тек қана жүрекпен жəне тəнмен жасалатын амалдар мен сақтануы қажетті жағдайлар ғана басқаша. Аллаһу та’ала расулдары арқылы жіберген діндеріндегі бұндай жағдайлардың кейбіреуін қолданыстан

алып, жаңа үкімдер енгізген. Əрбір дін, өзінен бұрын келген діннің үкімдерін жойып отырған. Соңғы пайғамбарымыз Мұхаммед алейһиссалам өзінен бұрын келген барлық діндердің үкімдерін қолданыстан шығарған. Қазіргі кезде əлемдегі жалғыз дұрыс дін – Мұхаммед алейһиссалам уағыздаған Ислам діні. Бұл діннің ешқандай үкімі бұзылмаған. Ешқашан бұзылмайды да. Бұл діннің кітабы болып табылатын - Құран кəрім еш өзгерместен сол күйінде сақталған. 

                                          Дін адамға не үшін қажет?

     Барлық  жаратылысқа барлық ниғметтерді, жақсылықтарды беретін тек қана Аллаһу та’ала. Барлық нəрсені бар еткен де Сол. Жекелеген жақсы қасиеттер адамдарға Аллаһтың рақымдылығымен беріледі. Тіршілік ету, білу, есіту, көру, сөйлеу, қозғалу сипаттары Аллаһ тарапынан беріледі. Сансыз ниғметтерді берген де Сол. Адамды

қиналыстан  құтқаратын, достың, дұшпанның, имандының, имансыздың барлық қажет нəрсесін жіберетін де – Сол. Ол имансыздарға ниғмет беруді шектемейді, жазалануы тиістілерді жазалауда асықпайды. Нығметін досқа да, дұшпанға да бірдей шашады. Бүкіл ниғметтердің ең құндысы – мұсылмандықты айқын көрсетеді. Жаратқандарының ішіндегі ең жақсылары болған пайғамбарларына бағынып, мəңгілік бақытқа жетуді бұйырады. Жақсылық жасаған адамға рахмет айтылатынын барлық адам біледі. Бұл адамдық - парыз. Ол адамға құрмет көрсетіледі. Олай

болса барлық ниғметтің ақиқат иесі – Аллаһу та’алаға шүкіршілік ету – адамзаттың парызы. Алайда, Аллаһу та’ала барлық айып пен кемшіліктерден пəк, ал адам баласының кемшіліктері өте көп, сондықтан олардың Аллаһпен қатынасы жоқ. Оны қалай ұлықтауды, Оған қалай шүкіршілік етуді, Оған қалай сыйынуды білмейді. Оған айтатын жақсы сөздер Оның тарапынан жаман болып қабылдануы мүмкін. Оған деген құрметтері, Оған жасаған ғибадат түрлері, Оның өзінің тарапынан түсіндірілмеген болса, ол əрекеттер лайықты əрекеттер деп саналмайды. Міне, өзі көрсеткен иман ету, ғибадат жəне шүкіршілік ету түрлері – пайғамбарлар алып келген діндер болып табылады. Адамдар пайғамбарлар көрсеткен осы діндерге сене отырып, Аллаһу та’алаға дұрыс иман келтіріп, дұрыс ғибадат жасаған. Осылайша əлемде еркін жəне тыныш өмір сүрген ахиретте есепсіз ниғметке қауышқан. Ал сенбегендер дүниеде адамша жақсы өмір сүре алмаған, ахиретте шексіз азапқа душар болған. Міне, ақылы толық əрбір адам баласына дін, яғни Ислам діні қажет. Оған сену жəне мойынсұну – ақылдың талабы.

                                                            Ислам дегеніміз не?

     Аллаһу  та’аланың Жəбірейіл періште  арқылы сүйікті жəне соңғы пайғамбары Мұхаммед алейһиссаламға жіберген діні Ислам деп аталады. Ислам - адамдардың осы дүниеде тыныштық пен еркіндікте өмір сүрулерін, ахиретте мəңгілік бақытқа қауышуларын қамтамасыз ететін қағидалар жиынтығы. Ескі діндердегі барлық жақсы қасиеттерді Ислам өз бойына жинаған. Барлық бақыт пен жақсылық та сонда. Ислам саналы адам баласы сөзсіз қабыл ететін негіздер мен рухани құндылықтардан тұрады. Жаратылысында пəктік болған жандар Исламға дұшпан болмайды. Исламның ішінде ешбір зияндылық жоқ. Сыртында да ешбір пайда жоқ. Ислам адамдарды бір-бірін жақсы көруге, бір-біріне жəрдемдесіп, бауырларша өмір сүруге шақырады. Мемлекеттерді дамытуды, адамдардың рух, тəн жəне пікірлеу тұрғысынан еркін өмір сүруін қалайды. Аллаһу та’аланың бұйрықтарын құрметтеуді, бүкіл тірі жанға мейрімді болуды бұйырады. Ислам жанды-жансыз əрбір жаратылғанға деген жауапкершілікті жүктенген. Сонымен қатар, адамнəпсісінің хайуани жəне шахуани ластықтардан тазаруын қамтамасыз етуде. Жаман əдеттерден аулақ болып, нəпсіні тəрбиелеуге шақырады.

Жалқаулыққа, уақытты  бос өткізуге тыйым салып, ғылымға, техникаға, өнеркəсіпке, саудаға, егіншілікке, өнерге үлкен мəн береді. Діні, отаны, сенімі басқа болған адамдарға күш көрсетуге тыйым салады. Жеке адамның, жанұяның жəне ұлттардың құқықтары мен міндеттерін көрсетеді. Тірілерге, өлгендерге, туылатындарға, баршаға өзіне тəн құқық жəне жауапкершілік жүктеуде. Ислам діні адамзаттың осы дүние мен ахиретте бақытты болуын көздейді. Басқа діндердің негізі өзгертіліп, діни үкімдердің орнына адамдар ойлап шығарған пікірлер үгіттеледі.

Аллаһу та’ала адамдардың бұл дүниеде тыныштық пен еркіндікте өмір сүруін, ахиретте шексіз бақытқа қауышуын қалайды. Сол үшін бақытқа жеткізетін пайдалы нəрселерді жасауды бұйырады. Зиянды нəрселерге тыйым салады. Дінге сенсін-сенбесін, кез-келген адам біле тұра немесе білместен Аллаһу та’аланың бұйрықтарына мойынсұнса, дүниеде рахат өмір сүреді. Қазірде дінсіз адамдар мен ұлттардың  бірқатар істерде жетістікке қол жеткізуі Ислам дініне сай əрекет жасауларына байланысты болып отыр. Ал, ахиретте бақытқа жету үшін Ислам дініне сеніп, иман келтіру де қажет. Ислам үш негіз: білім, амал (əрекет) жəне ықыластан тұрады. Яғни, Ислам діні туралы білім алу, үйренгендерін жүзеге асыру, жасаған барлық ісін Аллаһтың ризалығы үшін жасау керек. Ислам ғылымы - иман білімі, фиқһ білімі, қалб (көңіл-жүрек) білімдеріне бөлінеді. Мұсылман адам иман білімін Əһли сүннет ғалымдарының кітабынан алады. Амал білімін төрт мазһабтың фиқһ кітаптарынан алады. Əһли сүннет ғалымдары бұл деректерді сахабалардан алған.

Ал сахабалар  пайғамбарымыздан алған. 

Ислам дінінің қайнар көздері (Əдиллəи шарийа) 

Ислам діні төмендегі  төрт дəлелге сүйенеді:

1. Құран кəрім

Құран кəрім – Аллаһу та’ала тарапынан Жəбірейіл алейһиссалам арқылы Мұхаммед алейһиссаламға жіберілген кітап. Құран кəрімде 114 сүре, 6236 аят бар. Құран кəрім Мұхаммед алейһиссаламға жіберілген қалпында сақталған, ешқандай өзгерту енгізілмеген. Мұхаммед алейһиссалам дүниеден өткеннен кейін Халифа Əбу

Бəкір (радиаллаһу анһ) Құран кəрімді жатқа білетіндерді жинап, жазылғандарын топтастырып, бір кеңес алқасына бəрін жаздырған. Отыз үш мың сахаба осы жазылған кітаптың əрбір əрпінің дұрыстығын бір ауыздан растаған. Бұл кітап «Мусхаф» деп аталады. 1400 жылдан бері осы Құран кəрім өзгертілместен жеткен. Қазіргі кезде əлемдегі барлық Құран кітаптары бірдей. Құран кəрім – Аллаһу та’аланың сөзі. Аллаһу та’ала Құран кəрімді Мұхаммед алейһиссаламға жіберген. Сондықтан да оны ең жақсы түсінетін адам Мұхаммед алейһиссалам. Пайғамбарлықтың не екенін түсінбейтін кейбір дінсіздер Құран кəрімді түсінеміз деп ойлайды. Мұхаммед алейһиссалам Құран кəрімді сахабаларға оқып, хадис шəрифтер арқылы түсіндірген. Əһли сүннет ғалымдары бұл түсіндірмелерді кітаптарына жазып алған. Құран кəрім мен хадистерден қате мағына шығарғандар бидғат иелері (өзгертушілер) болады. Өз тұжырымдарын аят немесе хадис деп есептегендер зындық (дінсіз) болып есептеледі.

2. Хадис шəрифтер

Пайғамбарымыз Мұхаммед алейһиссаламның сөздері  “Хадис шəриф” деп аталады. Мағынасы Аллаһу та’ала тарапынан келген, сөздері  Мұхаммед алейһиссалам тарапынан айтылған сөздер Құдси хадистер деп аталады. Мұхаммед алейһиссаламның хадистері  бағалы хадис кітаптарына жинақталған. Барлық Ислам ғалымдары дұрыс деп бекіткен алты хадис кітабы бар. Олар «Кутубу Ситта» деп

аталады. Олардың  ішіндегі ең танымалы “Бухари-и Шəриф” хадис кітабы. Қалғандары: “Сахих-и  Муслим”, “Мууатта”, Тирмизидің “Жами’ус-Сахих” кітабы, Əбу Дауыттың “Сунан” кітабы, Имам Нисаидің “Сунан-и Сағир” кітабы.

3. Ижма-и уммат

Бір дəуірде  өмір сүретін мужтаһидтердің, яғни Құран кəрім мен хадистерден  үкім шығара алатын əһли сүннет ғалымдарының ауызбірлігі «Ижма-и уммат» деп  аталады. Ижманың да дəрежелері болады. Ең жоғарғы ижма сахабаларға тəн. Сахабалардың əрқайсысы мужтаһид болатын. Сахабалар мен тəбиин’ул-изамдар, осы екі ұрпақ ғұлама бірдей «Сəлəф’ус-салихин» деп аталады. Олардан кейін хижраның 400 жылына дейін келген əһли сүннет ғалымдары «Халеф’ус-Садықин» деп аталады. Бұлар иман, амал ілімдерімен қалб (көңіл) марифаттарында (рухани білімдер) сəлəф’ус-салихиннен айырылмаған.

4. Қияси фуқаһа 

Құран кəрім, хадистерден  немесе Ижмаи умматтан шығарылған Ислам  үкімдері “Қияси Фуқаһа” деп аталады. Мұны атқаратын ғалымдарды “мужтаһид” деп атайды.

Бір мужтаһидтің  шығарған үкімдерінің жалпы атауы  “Мазһаб”. Əһли сүннеттің төрт мазһабы  болған Ханафи, Шафии, Малики, Ханбали  мазһабтарының бүкіл үкімдері кітаптарға көшірілген. 

                                                        Құран кəрім

Құран кəрім  бұрыннан бар. Бұған “қадим” деп  айтады. Кейіннен жаратылған емес. Мұны тура жолдағы əһли сүннет ғұламалары ауызбірлігімен айтқан. Кəлами нафси  – Аллаһтың сөзі, яғни Аллаһу та’аланың  Кəлам сипаты дегенді білдіреді. Кəлами лафзи де Аллаһтың сөзі, бірақ бұл Аллаһтың сипатынан емес, жаратуынан пайда болған деген мағынаны білдіреді. Құран кəрімнің сөздері арапша. Алайда, бұл сөздерді құрастырған Аллаһу та’ала. Адамның туындысы емес. Құран Кəримдегі

арапша кəлималар Аллаһ тарапынан құрастырылып аяттар түрінде реттеліп, Жəбірейіл атты періште оны сол кəлима жəне əріптерімен пайғамбарымызға оқыған. Мұхаммед алейһиссалам оны есітіп, жаттап алып дереу сахабаларға оқып берген. Аллаһу та’ала Құран кəрімді араптар ішінде құрайыш тайпасының диалектісінде жіберген. Құран кəрім алғаш қадір түнінде түсе бастаған. Бұл жиырма үш жылға созылған. Ал, Тəурат, Інжіл жəне басқа кітаптар мен сахифалар бəрі бірден түскен. Құран кəрім Мұхаммед алейһиссаламның мұғжизаларының ең үлкені жəне ол адамның сөзіне ұқсамайды. Жəбірейіл алейһиссалам жылына бір рет келіп, сол кезге дейін түскен Құран кəрімді лəухул махфуздағы реті бойынша оқитын. Пайғамбарымыз оны тыңдап, қайталайтын. Ол дүние салатын жылы екі рет келіп барлығын оқыды. Мұхаммед алейһиссалам мен сахабалардың көпшілігі Құран кəрімді толығымен жаттап алған еді. Кейбіреулері біраз жерлерін жаттап, біраз бөлігін жазып алған еді. Мұхаммед алейһиссалам дүниеден өткеннен соң халифа Əбу Бəкір (радиаллаһу анһ) аяттарды жатқа білетіндерді жинап, жазғандарды

алдырып, Зайд бин Сабит басқарған кеңеске  Құран кəрімді тұтастай қағаз  бетіне түсіртті. Осылайша, “Мусхаф” деген кітап пайда болды. Отыз үш мың сахаба бұл мусхафтың əрбір  əрпінің дұрыс екендігіне бір  ауыздан куəлік берді. Үшінші халифа Осман (радиаллаһу анһ) хижраның жиырма бесінші жылы сүрелерге бөліп, тағы алты данасын жаздырып, Бахрейн, Шам, Мысыр, Бағдат (Куфа), Йемен, Мекке жəне

Мəдинаға жіберді. Қазір бүкіл əлемдегі мусхафтар  осы жетеуінен көбейтілген. Олардың  арасында бірде-бір айырмашылық жоқ. Құран кəрімде 114 сүре, 6236 аят бар. Аят санының өзгертіліп айтылуы ұзақ бір аяттың бірнеше қысқа аят деп көрсетілуінен немесе бірнеше қысқа аяттың бір аят деп саналуынан немесе

сүрелердің  басындағы «бисмилла» сөзінің бөлек  аят деп есептелуінен туындайды.

Құран кəрімнің аудармасы жəне тəфсирі Құран  кəрім ешқандай тілге, тіпті арап тіліне де толығымен аударыла алмайды. Құран кəрімнің мағынасын түсіну үшін оның аудармасын оқымау керек. “Аяттың  мағынасын түсіну” деген сөз  “Аллаһу та’аланың осы аятта не дегісі келетінін түсіну” дегенді білдіреді. Бір аяттың аудармасын оқыған адам Аллаһу та’аланың бұл аяттағы мақсатын ұғына алмайды. Аударған адамның білім деңгейіне қарай жеке басына түсініп, жазған мағынасын ғана оқиды. Надан, дінсіз адам жасаған аударманы оқыған кісі Аллаһу та’аланың айтқандарын емес, аудармашының өзінше түсіндіргісі келгенін үйренеді. Құран кəрім – ахками илаһи (Аллаһтың үкімдері) болып саналады. Бұл – Жаратқанның белгілеген заңдары деген сөз. Аллаһу та’ала Құран кəрімде құлдарына бақытқа жету жолын көрсеткен жəне өзінің сөзін адамдардың ең ұлысына жіберген. Құран кəрімнің мағынасын тек Мұхаммед алейһиссалам түсінеді. Басқа ешкім толық түсіне алмайды. Сахабалардың өзі арап тілін біле тұра, кейбір аяттардың мағынасын

түсіне алмай, оны Мұхаммед алейһиссаламнан сұрайтын. Хазреті Омар (радиаллаһу анһ) бір күні бір жерден өтіп бара жатып, пайғамбарымыз Мұхаммед алейһиссаламның Əбу Бəкірге бір нəрсе түсіндіріп жатқанын көреді. Олардың жанына келіп, тыңдайды. Мұны басқа сахабалар да көргенімен, олардың қасына

келіп тыңдаудан  тартынады. Олар ертеңіне Омардан сұрайды: “Ей Омар! Расулуллаһ (саллаллаһу алейһи уə сəллəм) кеше сізге не түсіндірді? Бізге де айтыңыз. Біз де білейік.”  Өйткені, Расулуллаһ: «Менен есіткендеріңді діндес бауырларыңа айтыңдар. Бір-біріңе хабарлаңдар» деген. Омар (радиаллаһу анһ): “Кеше Əбу Бəкір радиаллаһу анһ Құран кəрімнен түсінбеген бір аяттың мағынасын сұрапты. Пайғамбарымыз (саллаллаһу алейһи уə сəллəм) оған түсіндірді. Мен де бір сағат бойы тыңдадым. Бірақ ешнəрсе түсіне алмадым” деп жауап береді. Өйткені, Расулуллаһ оны Əбу Бəкірдің жоғарғы деңгейіне лайықты түсіндірген еді. Омардың (радиаллаһу анһ) дəрежесі де жоғары болатын. Бұл туралы Пайғамбарымыз: «Мен - пайғамбарлардың соңғысымын. Менен кейін пайғамбар келмейді. Егер менен кейін пайғамбар келетін болса, Омар пайғамбар болар еді» деген. Осындай жоғары дəрежеде екендігіне, арап тілін өте жақсы білетіндігіне қарамастан Құран кəрімнің тəпсірін де түсіне алмады. Ол да, тіпті Жəбірейіл алейһиссаламның өзі де Құран кəрімнің мағынасын Пайғамбарымыздан сұрайтын. Абдулғани Наблуси “Хадиқа” кітабында: “Расулуллаһ (саллаллаһу алейһи уə сəллəм) Құран кəрімнің толық тəпсірін сахабаларға түсіндірген. Бұл туралы ұлы Ислам ғалымы Жалалиддин Суйути айтады.” дейді. Қысқаша айтқанда Құран кəрімнің мағынасын тек Мұхаммед (алейһиссалам) ғана түсінген жəне оны хадистерімен түсіндірген. Құран кəрімге толық жəне анық тəпсір жасаған адам – Мұхаммед алейһиссалам. Дұрыс тəпсір кітабы да - оның хадис шəрифтері, оны ең жақсы түсінген адамдар да – сахабалар болды. Ислам дінінің ұлы