Кристалдық полимерлер және олардың физика-механикалық қасиеттері

                 

            Қазақстан Республикасының  Білім және Ғылым министрлігі

 

                    Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық  институты

 

 

 

 

 

 

 

    Курстық жұмыс

 

 

Тақырыбы: Кристалдық  полимерлер  және  олардың физика-механикалық              

                       қасиеттері

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                    Орындаған: Бисенгалиева Жадра,  ХКО-401

                                                    

                                                    Тексерген: Естекова Қ.Ж  т.ғ.к, доцент

 

 

 

 

 

                                                   Ақтөбе-2011

                                                   Жоспар

 

 

          1.Кіріспе.......................................................................................................................3

2.Негізгі бөлім.............................................................................................................6

2.1. Полимерлер  туралы жалпы түсінік................................................................6

2.2 .Полимерлердің қасиеттері................................................................................9

2.3. Кристалдық  полимерлер...............................................................................12

2.4.Кристалдық күй.................................................................................................12

2.5. Кристалдық  полимерлердің физикалық қасиеттері................................16

2.6.Кристалдық  полимерлердің механикалық қасиеттері.............................18        2.7. Кристалдық  полимерлердің молекула үстілік құрылысы......................22

3. Қорытынды ..........................................................................................................26

4. Әдебиеттер тізімі..................................................................................................27

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                            Кіріспе

 

        Жоғары молекулалы қосылыстар немесе полимерлер— молекула құрамында өзара химикалық немесе координаттық байланыстармен қосылған жүздеген, мыңдаған атомдары бар және өздеріне ғана тән қасиеттермен ерекшеленетін заттар тобы. Жоғары молекулалы қосылыстар көбіне молекулалары көп қайталанып отыратын мономерлер тізбегінен тұрады. Олардың ішіндегі ең қарапайымы — полиэтилен, оның мономері — этилен. Жоғары молекулалы қосылыстар табиғи (белоктар, нуклеин қышқылдары, табиғи шайырлар), жасанды (табиғи полимерді химикалық реактивтермен әрекеттестіру кезінде алынатын), синтетикалық (полиэтилен, полипропилен, полистирол, полиамид, фенолды шайыр, т.б.) болып үш топқа бөлінеді. Табиғи Жоғары молекулалы қосылыстар Биосинтез барысында тірі организм клеткаларында түзіледі. Синтетикалық Жоғары молекулалы қосылыстар мономерлерді поликонденсациялау, полимерлеу арқылы алынады. Олардың тізбектері ашық, бірінен соң бірі түзу сызық бойымен орналасқан мономер бөліктерінен, тарамдалған немесе тор тәрізді Жоғары молекулалардан құралған (қ. Полимерлер). Жоғары молекулалы қосылыстар машина жасауда, құрылыста, ауыл шаруашылығында, электртехникада, медицинада, т.б. көптеген салаларда кеңінен қолданылады. Жоғары молекулалы қосылыстарды қысқаша ЖМҚ деп стандартты атауға немесе "полимерлер" деуге болады. Полимерлер (грек. "поли"—көп, "мерос"—бөлшек) ондаған және жүздеген мың, кейде миллиондаған атомдардан тұратын үлкен молекулалар.Атомдар санының өзгеруіне қарай макромолекулалардың сапалық қасиеттерінде де ерекшеліктері болады. Химиялық таза полимерлердің макромолекулалары қайталанып отыратын құрылым буындарынан құралады.Құрылым буындарының саны полимерлену дәрежесі – n деп аталады, оның сан мәні 1000-нан 1 млн-ға жуық болуы мүмкін. Іс жүзінде кез келген полимерлер — құрамы және химиялық құрылысы бірдей, тек құрылым буын саны әр түрлі бірнеше макромолекуланың қоспасы. Егер құрылым буындары әр түрлі болса, онда сополимер деп атайды.

       Полимер синтезделетін кіші молекулалы зат мономер деп аталады. ЖМҚ кұрамының күрделілігі оның молекулалық массасының да өте үлкен болуын қамтамасыз етеді. "Үлкен", "кіші" деген сөздер салыстырмалы шартты түрде қолданылады. Сондықтан Мr < 500 болса, кіші молекулалы, Мг >5000 болса, жоғары молекулалы қосылыс деп саналады. Ал 500 < Мг<5000 болса, онда олигомер (грек. "олигос" — "көп емес, шамалы" деген мағынаны білдіреді) деп аталады. Бұлай бөлудің негізі молекула шектен тыс көп атомнан тұратын жағдайда олардың сандарының шамалы өзгеруі қасиеттеріне аса көп әсерін тигізбейді, кейде тіпті өзгермейді.

Полимерлердің осындай ірі  макромолекулаларының пішіні әр түрлі  болады. Оларды: сызықтық, тармақты немесе торлы және кеңістіктік, т.б. деп  бөледі. Табиғи полимерлерден целлюлоза  мен табиғи каучуктың құрылымдары  сызықты екенін білесіңдер, ал синтетикалық полимерлерден капрон, төменгі қысымда  өндірілетін полиэтилен сызықты  болады. Тармақты құрылымды полимерлерге: крахмал, полипропилен жатады. Жүн, резеңке  мен фенолформаль-дегид полимерлерінің құрылымдары кеңістік болады. Полимерлердің  физикалық қасиеттері полимерлену  дәрежесі мен полимердің құрылымына тәуелді болады.

Полимерлер атаулының  барлығында сансыз жіңішке жіптердіңқатарласа немесе шумақтала шатасып жатуы  мүмкін емес. Ұсақмолекулалар бірімен-бірі түйін арқылы берік жалғасып, шарбак немесе торкөз тәрізді пішінде болады. Мұндай торкөздердің үш өлшемі: биіктігі, ұзындығы және ені болғандықтан, тримерлі молекула деп аталады .

          Қазіргі кезде полимерлер өндіру қарқынды дамуда. Машина жасау, радио және электротехника, құрылыс, сонымен катар кеме, авто, ұшақ, ракета жасау өндірісін, жеңіл өнеркәсіпті, тұрмысты полимерсіз көзге елестету мүмкін емес. Полимерлердің осындай көп түрлі болуы олардың химиялық құрамына, макромолекулаларында жеке бөліктерінің бір-бірімен қалай байланысқанына және олардың кеңістіктегі геометриялық орналасуына байланысты.Полимер бұйымдарының бұрын байқалмаған қасиеттері анықталып, өндіріске енгізілуде. Сондықтан полимер бұйымдары адамзат игілігіне айналып, техникалық өнердің, ғылымның жаңа қырынан дамуына өзіндік үлесін қосуда. Қазіргі кезде адамзат ғарыштық биіктер мен өте терең бүрғылау ұңғымаларын бағындыра отырып, күрделі электронды есептегіш машиналардың микроскопиялық тетіктерінен бастап, үлкен каналдар мен су қоймаларының гидрооқшаулағыштарын жасауға дейінгі барлық жағдайда полимер бұйымдарымен жұмыс істейді. Сондықтан қолданылатын орнына, мақсатына, жұмыстың түріне қарай полимер материалдарын қасиеттеріне сай пайдалану қажет. Қазіргі кезде қолданылып жүрген полимер бұйымдарын жалпы қасиеттері мен олардан жасалатын заттардың түріне, сондай-ақ өндіру әдісіне қарай төрт типке бөледі:

        Конструкциялық пластиктер. Оларды көбіне пластмассалар деп атайды. Пластмассаға кейін толығырақ тоқталамыз. Басқа полимерлерден айырмашылығы мынадай: пластиктер — бөліну беріктігі 50—200 кг/см2 болатын қатты заттар.

         Эластомерлер. Оған каучук, резеңке және осыларға ұқсас материалдар жатады. Эластомерлерге атына сәйкес жоғары (эластикалық) иілімділік, созылғыштық тән, деформациялығы қайтымды.

         Талшықтар мен жіптер. Бұларға осы талшықтардан тоқылған маталар жатады. Бұл материалдардың қасиеттері молекулаларының үш өлшемінің қайсысын негізге алуға байланысты бір-бірінен айқын ерекшеленеді. Талшықты материалдардың беріктігі, иілімділігі, қаттылығы, кейде тіпті тығыздығы да анизотропиялық (дененің барлық немесе бірқатар физикалық қасиеттері әр бағытта әр түрлі) болады. Бұл бастапқы полимердің химиялық құрылымы мен жалпы қасиеттеріне байланысты.

          Қабыршақтар, лактар, бояулар және басқа қорғағыш, әсемдегіш жабындар (пленкалар). Бұл заттарда қасиеттердің анизотропиялығы өте айқын байқалады. Лак, бояу материалдарының олар жабатын негізбен берік байланысында — адгезияның да маңызы зор. Сондай-ақ бұл типтегі материалдардың тағы бір ерекшелігі — алдын ала пішін жасауға болмайды. Оларды қорғалатын заттың бетіне жұқа қабатпен жағып, қолма-қол пайдаланады.

         Полимер материалдарының осы негізгі төрт типінен басқа да қосымша түрлері бар. Мысалы, желімдеу, тығыздау үшін құйылатын қоспалар, газ толтырылған материалдар, т.б. Олардың барлығының да өзінің қолданылатын жері бар.

Құрылым буындарына қарай  ЖМҚ екіге бөлінеді: құрылым буындары бірдей болса, полимер, әр түрлі болса, сополимер деп аталады.Полимерлер мономерлерден синтезделеді, полимердің қайталанып отыратын ең кіші бөлігін құрылым буыны, ал олардың санын полимерлену дәрежесі деп атайды.ЖМҚ молекулалық массаларына байланысты кіші молекулалы Мг<500, олигомерлер (500<Мг<5000), үлкен молекулалы М >5000 деп шартты түрде бөлінеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                               

                       2.1.Полимерлер туралы жалпы түсінік

 

           Жоғары молекулалы қосылыстар немесе полимерлер (гр. πολύ- — көп, μέρος — бөлік, бөлігі) — молекула құрамында өзара химикалық немесе координаттық байланыстармен қосылған жүздеген, мыңдаған атомдары бар және өздеріне ғана тән қасиеттермен ерекшеленетін заттар тобы. Жоғары молекулалы қосылыстар көбіне молекулалары көп қайталанып отыратын мономерлер тізбегінен тұрады. Олардың ішіндегі ең қарапайымы — полиэтилен, оның мономері — этилен. Жоғары молекулалы қосылыстар табиғи (белоктар, нуклеин қышқылдары, табиғи шайырлар), жасанды (табиғи полимерді химикалық реактивтермен әрекеттестіру кезінде алынатын), синтетикалық (полиэтилен, полипропилен, полистирол, полиамид, фенолды шайыр, т.б.) болып үш топқа бөлінеді. Табиғи Жоғары молекулалы қосылыстар Биосинтез барысында тірі организм клеткаларында түзіледі. Синтетикалық Жоғары молекулалы қосылыстар мономерлерді поликонденсациялау, полимерлеу арқылы алынады. Олардың тізбектері ашық, бірінен соң бірі түзу сызық бойымен орналасқан мономер бөліктерінен, тарамдалған немесе тор тәрізді Жоғары молекулалардан құралған (қ. Полимерлер). Жоғары молекулалы қосылыстар машина жасауда, құрылыста, ауыл шаруашылығында, электртехникада, медицинада, т.б. көптеген салаларда кеңінен қолданылады

        Жоғары  молекулалы қосылыстарды қысқаша  ЖМҚ деп стандартты атауға  немесе "полимерлер" деуге болады. Полимерлер (грек. "поли"—көп, "мерос"—бөлшек)  ондаған және жүздеген мың,  кейде миллиондаған атомдардан  тұратын үлкен молекулалар.

        Атомдар  санының өзгеруіне қарай макромолекулалардың  сапалық қасиеттерінде де ерекшеліктері  болады. Химиялық таза полимерлердің  макромолекулалары қайталанып отыратын  құрылым буындарынан құралады. Құрылым  буындарының саны полимерлену  дәрежесі – n деп аталады, оның  сан мәні 1000-нан 1 млн-ға жуық  болуы мүмкін. Іс жүзінде кез  келген полимерлер — құрамы  және химиялық құрылысы бірдей, тек құрылым буын саны әр  түрлі бірнеше макромолекуланың  қоспасы. Егер құрылым буындары әр түрлі болса, онда сополимер деп атайды.

        Полимер  синтезделетін кіші молекулалы зат мономер деп аталады. ЖМҚ кұрамының күрделілігі оның молекулалық массасының да өте үлкен болуын қамтамасыз етеді. "Үлкен", "кіші" деген сөздер салыстырмалы шартты түрде қолданылады. Сондықтан Мr < 500 болса, кіші молекулалы, Мг >5000 болса, жоғары молекулалы қосылыс деп саналады. Ал 500 < Мг<5000 болса, онда олигомер (грек. "олигос" — "көп емес, шамалы" деген мағынаны білдіреді) деп аталады. Бұлай бөлудің негізі молекула шектен тыс көп атомнан тұратын жағдайда олардың сандарының шамалы өзгеруі қасиеттеріне аса көп әсерін тигізбейді, кейде тіпті өзгермейді.

        Полимерлердің осындай ірі макромолекулаларының пішіні әр түрлі болады. Оларды: сызықтық, тармақты немесе торлы және кеңістіктік, т.б. деп бөледі. Табиғи полимерлерден целлюлоза мен табиғи каучуктың құрылымдары сызықты екенін білесіңдер, ал синтетикалық полимерлерден капрон, төменгі қысымда өндірілетін полиэтилен сызықты болады. Тармақты құрылымды полимерлерге: крахмал, полипропилен жатады. Жүн, резеңке мен фенолформаль-дегид полимерлерінің құрылымдары кеңістік болады. Полимерлердің физикалық қасиеттері полимерлену дәрежесі мен полимердің құрылымына тәуелді болады.

        Полимерлер атаулының барлығында сансыз жіңішке жіптердіңқатарласа немесе шумақтала шатасып жатуы мүмкін емес. Ұсақмолекулалар бірімен-бірі түйін арқылы берік жалғасып, шарбак немесе торкөз тәрізді пішінде болады. Мұндай торкөздердің үш өлшемі: биіктігі, ұзындығы және ені болғандықтан, тримерлі молекула деп аталады.

        Қазіргі  кезде полимерлер өндіру қарқынды  дамуда. Машина жасау, радио және  электротехника, құрылыс, сонымен  катар кеме, авто, ұшақ, ракета жасау  өндірісін, жеңіл өнеркәсіпті,  тұрмысты полимерсіз көзге елестету  мүмкін емес. Полимерлердің осындай  көп түрлі болуы олардың химиялық  құрамына, макромолекулаларында жеке  бөліктерінің бір-бірімен қалай  байланысқанына және олардың  кеңістіктегі геометриялық орналасуына  байланысты.

       Полимер  бұйымдарының бұрын байқалмаған  қасиеттері анықталып, өндіріске  енгізілуде. Сондықтан полимер бұйымдары  адамзат игілігіне айналып, техникалық  өнердің, ғылымның жаңа қырынан  дамуына өзіндік үлесін қосуда.

        Қазіргі  кезде адамзат ғарыштық биіктер  мен өте терең бүрғылау ұңғымаларын  бағындыра отырып, күрделі электронды  есептегіш машиналардың микроскопиялық  тетіктерінен бастап, үлкен каналдар  мен су қоймаларының гидрооқшаулағыштарын  жасауға дейінгі барлық жағдайда  полимер бұйымдарымен жұмыс істейді.  Сондықтан қолданылатын орнына, мақсатына, жұмыстың түріне қарай  полимер материалдарын қасиеттеріне  сай пайдалану қажет. Қазіргі  кезде қолданылып жүрген полимер  бұйымдарын жалпы қасиеттері  мен олардан жасалатын заттардың  түріне, сондай-ақ өндіру әдісіне  қарай төрт типке бөледі:

        Полимер  материалдарының осы негізгі  төрт типінен басқа да қосымша  түрлері бар. Мысалы, желімдеу, тығыздау  үшін құйылатын қоспалар, газ  толтырылған материалдар, т.б.  Олардың барлығының да өзінің  қолданылатын жері бар.

Құрылым буындарына қарай  ЖМҚ екіге бөлінеді: құрылым буындары бірдей болса, полимер, әр түрлі болса, сополимер деп аталады.

ЖМҚ молекулалық массаларына  байланысты кіші молекулалы Мг<500, олигомерлер (500<Мг<5000), үлкен молекулалы М >5000 деп шартты түрде бөлінеді.[1]

       Поликонденсация реакциялары:

       Поликонденсация реакцияларына, әдетте, қосфункциялы (бифункциялы) немесе көпфункциялы мономерлер катысады. Олар бір-бірімен әрекеттескенде, қарапайым кіші молекулалы затты (көбіне суды) бөле отырып бірігеді. Мысалы, адипин қышқылының гексаметилендиаминмен поликонденсациялануы негізінде полиамидтік материал — найлонның алынуы:

 

 

      Поликонденсация процесі сатылап жүреді: бір молекуладан кейін келесісі қосылып жалғасады. Аралық өнімдері — тұрақты қосылыстар, әрі қарай процесс барысында олардың үнемі белсенділігін арттырып отыру қажет. Ол үшін көбіне температураны жоғарылатады. Сонда әрекеттесуші заттарды біртіндеп қыздырғанда молекулалық массасы да өседі.[1]

      Полимерлену реакциясы:

       Полимерлену реакциясы еселі (қос, үш) байланыстардың есебінен немесе тұйық тізбектердің ашылу салдарынан жүзеге асады.

                                       2.2. Полимерлердің қасиеттері.