Каржы касипорын шыгындары

2009 жылы алынған пайданың құрылымын және динамикасын талдауы 10 кестеде көрсетілген (Кесте 10 қараңыз).

10-ші кестені талдау нәтижесiнен, келесідей қорытынды жасауға болады: талданған мерзiм iшiнде пайда азын-аулақ 3,7%-ға өсті және 7095692 теңге құрады, негiзiнен бұл жалпы пайданың 5-есе өсті есебiнен болды.

Жалпы пайданың мұндай өсуі, сатудан алынған табыстардың 143,4%-ға өстііне және сәйкесiнше өзiндiк құнның 132%-ға өсуіне байланысты болды.

 

Сонымен қатар өнiмдердi сату шығындары 60617342 теңгеге, әкiмшiлiк шығындар 3871609 теңгеге өсті.

Алынған мәлiметтердi 11-ші кестедеге түйiстiремiз (Кесте 11 қараңыз).

 

 

 

 

 

Кесте 10

2009 жылы алынған пайданың құрылымын және динамикасын талдау

 

Көрсеткіштер	Есепті мерзімнің басына	Есепті мерзімнің соңына	Көлденең талдау (гр.3-гр.2)	Абсолютті ауытқулар (гр.3/ гр.2 * 100)
1. Өнімді сатудан және қызмет көрсетуден алынған табыс, теңге	390 843635	951 171 122	560 327 487	243,4
2. Өнімді сатудан және қызмет көрсетуден алынған өзіндік құны, теңге	375640 214	871 114 520	495 474 306	231,9
3. Жалпы пайда, мың теңге	15 203 421	80 056 602	64 853 181	5386,5
4. . Өнімді сату және қызмет көрсету шығындары, теңге	4275 344	64 892 686	60 617 342	1517,8
5. Административтік шығындар, теңге	1 155 604	5 027 213	3 871 609	435,1
6. Салықты салуға дейін пайда (шығын), теңге	9 772 473	10 136 703	364 230	103,7
7. Корпоративті табысқа салынатын салық бойынша шығындар, теңге	2 931 742	3 041 011	109 296	103,7
8. Мерзім бойынша қорытынды пайда (шығын), теңге	6 870 731	7 095 692	224 961	103,7

 

 

11-ші кестеге сәйкес, сатудан алынған табыстар негiзiнен жыл сайын өседi, және сол уақытта сатылған өнiмнiң өзiндiк құны да өседi, деп айтуға болады. 2008 жылы жалпы пайда 9929830 теңгеге үлкейдi, ал 2009 жылы осы көрсеткiш 80982333 теңгеге дейін күрт өсіп кетеді, яғни 65778912 теңгеге өсті. 2009 жылы жалпы пайданың күрт өсуі,  өткiзудiң жаңа нарықтарын игеру салдарынан, сату көлемдерiнің өсті есебiнен болды.

2008 жылы бұл кәсiпорынның  әкiмшiлiк шығындары 3440424 теңгеге қысқарды, ал  2008 жылмен салыстырғанда 2009 жылы 60617342 теңгеге  үлкейдi.

Қорытынды пайда туралы айтсақ, келесі қорытынды жасауға  болады: ол жыл сайын үлкееді, және 2008 жылы ол 1234001 теңгеге, ал 2009 жылы 224961 теңгеге өзгерді. Бұл өнiмдердi сатуға деген шығындардың өсуiне байланысты.

 

 

Кесте 11

2007, 2008 және 2009 года жылдарында алынған пайданың құрылымын

және динамикасын талдау

 

Көрсеткіштер	2007 жыл	2008 жыл	2009 жыл	2008-дың 2007 ж өзгер.	2009-дың  2008 ж өзгер.
1. Өнімді сатудан және қызмет көрсетуден алынған табыс, теңге	300 234 291	390 843 635	951 171 122	90 609 344	560 327 487
2. Өнімді сатудан және қызмет көрсетуден алынған өзіндік құны, теңге	275 101 040	375 640 214	871 114 520	100 539 174	495 474 306
3. Жалпы пайда, теңге	25 133 251	15 203 421	80 056 602	9 929 830	64 853 181
4. . Өнімді сату және қызмет көрсету шығындары, теңге	13 693 583	4 275 344	64 892 686	-9 418 239	60 617 342
5. Административтік шығындар, теңге	4 596 028	1 155 604	5 027 213	-3 440 424	4 871 609
6. Салықты салуға дейін пайда (шығын), теңге	6 843 640	9 772 473	10 136 703	2 928 833	364 230
7. Корпоративті табысқа салынатын салық бойынша шығындар, теңге	2 053 092	2 931 742	3 041 011	878 650	109 296
8. Мерзім бойынша қорытынды пайда (шығын), теңге	4 790 548	6 870 731	7 095 692	1 234 001	224 961

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

 

Бар қорлардың бүкіл түрлерiн қолданудың тиiмдiлiгiн жоғарлатудың резервтерiн iздестiру - кез келген өндiрiстiң ең маңызды есептерiнiң бiрi болып табылады. Бұл резервтердi айқындап ұдайы қолдану тек қана қаржылық экономикалық талдаудың көмегiмен мүмкiн.

Кәсiпорын қызметiнiң қаржылық нәтижелерiн талдауы қаржылық-экономикалық талдаудың ажырамас бөлiгі болып табылады. Кәсiпорын қызметiнiң тиiмдiлiгін сипаттайтын, негiзгi көрсеткiштері пайда және тиiмдiлiк болып табылады.

 «Жаса» ЖШС коммерциялық кәсiпорынның қаржылық нәтижелерiн талдауы көрсеткендей, бұл кәсіпорын Қостанай қаласының және Қостанай облысының нарығында ойдағыдай жұмыс iстейдi, ол бәсекелестiк кәсіпорын болып табылады, сонымен бiрге қарастырылған мерзiм ішінде өз қаржы нәтижелерiн жақсартты.

Талданатын кәсiпорын қажеттiлiк туған жағдайда iс жүзiнде несие берушілермен 100 %-ға есеп айырылыса алады. Ақшалай қаражат қысқа мерзiмдi мiндеттемелерден 3,5 есе асады, ал бұл дегеніміз, кәсiпорында қысқа мерзiмдi мiндеттемелердi өтеу қажеттiлiгі туған жағдайда, қолда бар ақшалай қаражаттың есебінен өзінің барлық қарыздары бойынша төлей алады.  Қолайлы жағдайларда кәсiпорынында ДӨ сақтауға қосымша шығындарды талап ететін және өз кезегiнде тұтынушылық сапасын жоғалтатын, қорлары және сатылмаған өнiмнiң жинақталуы бар болады.

Пайданың құрылымын және динамикасын талдау «Табыстар мен шығындар туралы есептің» негiзiнде жүргiзiледi. Талдау кәсiпорынның пайдасында болған құрылымдық өзгерiстерді анықтауға мүмкiндiк бередi. Сатудан алынған табыстар негiзiнен жыл сайын өседi, және сол уақытта сатылған өнiмнiң өзiндiк құны да өседi, деп айтуға болады. 2008 жылы жалпы пайда 9929830 теңгеге үлкейдi, ал 2009 жылы осы көрсеткiш 80982333 теңгеге дейін күрт өсіп кетеді, яғни  65778912 теңгеге өсті. 2009 жылы жалпы пайданың күрт өсуі,  өткiзудiң жаңа нарықтарын игеру салдарынан, сату көлемдерiнің өсті есебiнен болды.

2008 жылы бұл кәсiпорынның  әкiмшiлiк шығындары 3440424 теңгеге қысқарды, ал  2008 жылмен салыстырғанда 2009 жылы 60617342 теңгеге үлкейдi.

Қорытынды пайда туралы айтсақ, келесі қорытынды жасауға  болады: ол жыл сайын үлкееді, және 2008 жылы ол 1234001 теңгеге, ал 2009 жылы 224961 теңгеге өзгерді. Бұл өнiмдердi сатуға деген шығындардың өсуiне байланысты.

2007 жылдың мәлiметтерiмен салыстырғанда 2009 жылдың мәлiметтерiн талдай, «Жаса» ЖШС-дегі негiзгi экономикалық көрсеткiштерiнiң оң өзгерiстерi туралы айтуға болады.

Дегенмен,  кәсiпорынға, өндiрiстiк қызметiнің табысты дамуы үшін, пайданы үлкейтудің мүмкiн болатын резервтерiн қолдану қажет.

Кәсiпорынның пайдасын өсті резервiн талдау негiзінде, қарастырылған ұйымның пайданы үлкейтудің келесi резервтерi бар екені, туралы қорытынды жасауға болады:

- өнiмдердi сату көлемдерiн үлкейту;

- сатылған өнiмнiң өзiндiк құнын төмендету.

Кәсiпорындардағы бөтен ұйыммен өткiзiлген маркетинг зерттеулердiң нәтижесінде алынған мәлiметтердiң көмегiмен, 2011 жылға сату көлемiнiң өсуін салыстыруға болады.

Маркетинг ұйымының мәлiметтерi үш пайыздық қатынаста, яғни 1%, 2,5% және 5%-ға өстіі ұсынылған болатын.

Сонымен, өнiмдердi сату көлемiн 1%-ға үлкейткен кезде, кәсiпорын жылына  809833 теңге көлемінде  қосымша  пайда алады, ал 2,5%ға үлкейткен кезде  пайда 2024555 теңгеге үлкейетіні туралы, қорытынды жасауға болады. Өнiмдердi сату көлемiнің 5%-ға үлкейгені, пайданың 4049093 теңгеге жоғарылатуына әкеледі.

Өнiмдердi сату көлемдерiн  үлкейту өткiзудің  жаңа нарықтарын игеру немесе өткiзу нарықтарының өзгерту  жолымен іске асыру мүмкiн. Әзірше бұл ұйым тек Солтүстiк-Қазақстан және Ақмола облыстарының сатып алушыларымен ынтымақтасқан. Болашақта бұл ұйым  ресейлiк нарыққа да шыға алады, өйткенi Қостанай облысы ресейлiк шекарамен тiкелей жақындықта орналасып тұр.

Сатылған өнiмнiң өзiндiк құнын төмендету үшiн, сатып алу бағасы және жеткiзу шығындары аз болатын, өнiмнiң жаңа тасымалдаушыларын iздеу қажет.

Нарықтық қатынастар жағдайларында кәсiпорын тек максимал пайданы алуға ғана емес, алынған пайданы тиiмдi, ұтымды қолдануға да ұмтылу керек. Бұл нарықта өз позицияларын ұстап қалуға ғана емес, бәсекелестiк жағдайларында оның өндiрiсiнiң динамикалық дамуын қамтамасыз етуіне де мүмкiндiк бередi.

Өзінің қызметiн ары қарай күшейту және дамыту үшiн, нарықтық жағдайларда шаруашылық дамудың барлық керектi шарттары «Жаса» ЖШС-де бар.

Кәсіпорын мүліктерінің (активтерінің) тиімділігін өлшеудің бірден-бір дұрыс, танылған әрі кең  тараған қорытындылаушы көрсеткіштерінің бірі - табыстылық коэффициенті, ол таза табыстың жалпы активтерге (авансталған капиталға) қатынасын көрсетеді. Активтердің табыстылық деңгейін капиталды пайдаланудың таңдау жолдарымен, мысалы, кәсіпорынның алған табысымен салыстырған жөн.

Талданған кезең аралығында кәсіпорынның активтерінің тиімділілігінің өсу динамикасын көреміз – 2,87%-дан 3,07%-ға дейін өсті. Демек, кәсіпорын активтердің бір теңгесіне 2007 жылы 0,0287 теңге, ал 2009 жылы 0,0307 теңге таза табыстың келгенін көреміз. Активтер тиімділілігінің өсу себебі таза табыстың өсуі болып табылады. Өйткені, 2007-2009 жж. аралығында таза табыс 48,12%-ға, ал активтер 38,56%-ға өсті.

Кәсіпорын ағымдағы активтердің  бір теңгесіне 2007 жылы 0,0517 теңге, ал 2009 жылы 0,0532 теңге  таза табыстың келгенін көреміз. Активтер тиімділілігінің  өсу себебі таза табыстың өсуі болып  табылады. Таза табыс 48,12%-ға, ал ағымдағы активтер 43,9%-ға өсті.

Өндірістік қорлар 2007-2009 жж. кезең аралығында 39,6%-ға өсіп 227687,5 мың теңге құрады. Өндірістік қорлардың табыстылық деңгейі кезең аралығында 0,18%-ға өсті, ал 2008 жыл мен 2009 жылда бұл көрсеткіш 3,37%-дан 3,12%-ға дейін кеміді.

Сату көлемінің табыстылық деңгейі 2007-2009 жж. кезең аралығында 0,85%-ға кеміді. Өнімді (жұмыс, қызметті) өткізуден алынған табыс 116,8%-ға өссе де таза табыс 48,2%-ға ғана өсті. Таза табыспен сату көлемінің өсу динамикасын Сурет 6 көруге болады.

Егер пайда 11516225 теңгеге үлкейсе, онда бұл сату көлемi 5%-ға өсті және шығындарды төмендету есебiнен өзiндiк құнның 7467132 теңгеге төмендеуi есебiнен болады.

Пайданы үлестiру және қолдану «Жаса» ЖШС-нің қажеттiліктердi қамтамасыз ететін және мемлекеттiң табыстарын қалыптастыратын, маңызды шаруашылық процессi болып табылады.

Пайданы үлестiру тетiгі өндiрiс тиiмдiлiгiн жоғарылатуына барынша мүмкiндiк туғызатындай құрастырылуы қажет.

Шаруашылықтың нарықтық шарттары меншiктi пайданың басым бағыттарын анықтайды. Бәсекелестiктiң дамуы өндiрiстi кеңейту, оның әбден жетiлдiру, еңбек ұжымдардың материалды және әлеуметтiк қажеттiлiктерiн қанағаттандыру қажеттiлiгiн тудырады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

 

1 Ковалев В. В. Финансовый анализ: методы и процедуры. - М:. Финансы и статистика, 2008. – 560 с.

2 Данилова Н.Ф. Экономический анализ деятельности предприятии, М.: Финансы и статистика, 2006. –348 с.

3 Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау / Оқу құралы. – Алматы: Экономика. 2001. – 330 бет.

4 Баканов М.И Теория экономического анализа. - М.: Финансы и статистика, 2009. – 464 с.

5 Бланк В.Р. Финансовый анализ. - М.: ЮНИТИ, 2008. – 249 с.

6 Маутканов Р.А. Отчетность предприятия как основа финансового анализа и аудита в современных условиях / Вестник КазНУ. - 2008. – № 4. - C.39-43

7 Волкова В. Н. Теория систем и системный анализ в управлении организациями: Справочник. – М.: Финансы и статистика, 2009. – 512 с.

8 Шеремет А.Д. Методика финансового анализа. – 3-е изд., перераб. и доп. – М.: ИНФРА-М, 2008. – 208 с.

9 Горфинкель В.Я. Экономика предприятия М.: КНОРУС, 2008. – 469 с.

10 Гусаров В.М. Показатели финансовых результатов предприятия. – М.: ЮНИТИ, 2007. – 376 с.

11 Смагин В.Н. Финансовый менеджмент: Учебное пособие. -Челябинск, изд-во ЮурГУ, 2007. – 371 с.

12 Тренев Н.Н. Предприятие и его структура: Диагностика. Управление. Оздоровление: Учеб. пособие для вузов. – М.: Изд-во ПРИОР, 2007. – 251 с.