Негізгі құралдарды пайдалануды талдау және оның маңыздылығы

Автор работы: Пользователь скрыл имя, 13 Июня 2013 в 14:52, реферат

Краткое описание

Өнеркәсіптің дамуының маңызды мақсаттарының бірі ең алдымен оның тиімділігін көтеру және шаруашылықтың ішкі резервтерін толығымен пайдалану есебінен өндірісті қамтамасыз ету. Ол үшін негізгі өндірістік құралдар тиімдірірек пайдалану керек.
Өнеркәсіп өнімінің өндірісінің көлемін ұлғайту келесілер міндеттер негізінен жүзеге асырылады:
1. негізгі құралдарды іске қосу;
2. пайдаланылып жатқан негізгі өндірістік құралдарды пайдалануды жақсарту.
Өнеркәсіптің, олардың салаларының және кәсіпорындардың негізгі құралдардың өсуі жаңадан құрылыстар арқылы қол жеткізіледі, және сонымен бірге қайта құрастыру және жұмыс істеп жатқан кәсіпорындарды кеңейту арқылы жүзеге асады. Жалпы өнеркәсіпте өнім өндірісінің өсімін жыл сайын жаңадан іске қосылатын құралдардан артық болатын жұмыс істеп жатқан негізгі өндірістік құралдар арқылы алуға болады.

Содержимое работы - 1 файл

Негізгі құралдарды талдау.docx

— 77.92 Кб (Скачать файл)

      Төмендегі  18 кестеден көріп отырғанымыздай, негізгі құралдардың бастапқы құны жыл басында 8844925 мың теңгені құрап отыр. Салыстыра келе 273,0 мың теңгеге көбейгенін көреміз. Ал негізгі құралдардың пайдалану уақытындағы тозуы 51641 мың теңгеге жоғарлап отыр. Ол жыл басында 35399 мың теңгені және жыл соңында 87040 мың теңгені құрады. Негізгі құралдардың пайдалану уақытындағы тозуының жоғарлауына байланысты тозу деңгейі де 0,034 пайызға жоғарлап отыр. Жыл басында тозу деңгейі 0,174 пайызды және жыл соңында 0,208 пайызды құрады. Тозу деңгейінің төмен, ал жарамдылық деңгейінің жоғары болуы негізгі құралдардың технологиялық жағдайы жақсы екенін көрсетеді.                                                   

 

18-кесте

Негізгі құралдардың тозуын талдау, (2012 жыл есебімен)

 

р/с

Көрсеткіштер

Өлшем бірлігі

Жыл басында

Жыл соңында

Ауытқу 

( +, - )

Негізгі құралдардың 

бастапқы  құны

 

мың тг

 

8844925

 

8845198

 

+273,0

Негізгі құралдардың 

пайдалану уақытындағы 

тозуы

 

 

мың тг

 

 

19848

 

 

26573

 

 

+ 6725

Негізгі құралдардың 

тозу  деңгейі

 

 

0,1804

 

0,2416

 

+ 0,0612

Негізгі құралдардың 

жарамдық  деңгейі

 

 

0,8196

 

0,8174

 

- 0,0022

Ескерту – автормен құрастырылған


 

Бірақ жыл соңына қарай  тозу деңгейі жоғарлап, ал жарамдылық деңгейі керісінше төмендеп отыр. Бұл негізгі құралдардың техникалық жағдайының нашарлай бастағанын көрсетіп отыр.

Негізгі құралдарды және айналым құралдарды үнемді, әрі рационалды пайдалану  әрбір  кәсіпорынның  басты  міндеттердің  біріне  жатады. Әрине,  кез  келген  кәсіпорынның  қалыпты  жағдайда  қызметі  үшін негізгі құралдармен бірге айналым құралдары қажет болады, олар ақша құралдары  ретінде  қолданылып,  негізгі  құралдарды  және  айналым  құралдарды сатып алуға кетеді. Кез келген кәсіпорынның басты міндеттердің бірі – жалпы қоғамдық өндірістің сапасы мен тиімділігін жоғарылату және капитал алымдары мен негізгі  құралдарды  қайтарымын  үлкен  көлемде  ұлғайту,  себебі,  олар  елдің өндірістік  күштердің  құрама  бөлігі,  материалдық  базасы  болып  табылады.

Негізгі құралдарының сандық өсімі мен сапалық жақсару  ғылыми-техникалық прогрестің негізінде  құралған болса, онда ол еңбек өнімділігінің  жоғары қарай өсуінің шешуші қадамы ретінде есептеуге болады.

Негізгі  құралдардың  құрылымы  бойынша  барлық  негізгі  құралдардың жалпы  құндылығының  үлес  салмағы  ретінде  анықталынады [13,103б].

Негізгі құралдардың сыныптамасы, құрамы мен құрылымы бойынша талдап, олардың жұмыс істеуге жарайтын қалыпта сақтау және тиімді пайдалануын қарастырамыз.

 

 

3.3 Негізгі құралдарды  пайдаланудың тиімділігін жетілдіру  жолдары

Кәсіпорынның негізгі  өндірістік құралдары экономикалық болашақтық материалдық базасын, олардың өндірістік аппаратын құрайды. Негізгі құралдардың құрамын сапалы жетілдіру, оларды пайдаланудың тиімділігін жақсарту еңбек өнімділігін көтерудің, өнімнің өзіндік құнын төмендетудің негізгі факторлары болып табылады.

Кәсіпорынның техникалық мүмкіншілігін тиімді пайдалануды  көтерудің негізгі жолдары –  бұл өндіріс үрдістерінің механизациясы  және автоматизациясы, құрал-жабдықтардың тұрып қалуын резервтік қуаттылықтың жүктеуін реттеу жолымен төмендету, негізгі номенклатураға кірмейтін  өнім дайындау, құрал-жабдықтардың ауыстыру коэффициентін көтеру техниканы  автоматтандырылған басқару жүйесімен  жабдықтандыру, ғылыми техникалық жетістік шараларын жүргізу және т.с.с.

Өнімнің өндірісін өсіру, өзіндік құнын азайту, өнім сапасын  жақсарту, мүлікке салықтың азаюы  және баланстық өсімнің түсуі, кәсіпорынның негізгі құралдарын пайдалануын  жақсарту оның қаржылық нәтижелеріне әсер етеді.  
     Кәсіпорында негізгі құралдарды пайдалануды жақсарту мына жолдармен жетуге болады:

- кәсіпорындағы негізгі  құралдарды жалға беру немесе артық жабдықтардан, машина және басқа негізгі құралдарын жасату;

- құралдарды жөндеулерді  уақытында және сапалы түрде  жоспар бойынша өткізіп тұру;

- жоғары сапалы негізгі  құралдармен қамтамасыз ету;

- қызмет көрсетуші персоналдардың  квалификациялық деңгейін көтеру;

- шамадан тыс моральды  және физикалық тозуды болдырмау  мақсатында негізгі құралдардың,  әсіресе активті бөлімді уақытылы  жаңартып отыру; 

- өндіріс процессіне материал  және шикізат дайындығын сапалы  жақсарту;

- өндірістің механизация  және автоматизация деңгейін  жақсарту;

- экономикалық мақсатта  жөндеу қызметтерін орталықтандыру;

- өндірісті концентрациялау,  мамандандыру және құрамалау  деңгейлерін жақсарту;

- аз қалдықты, қалдықсыз, энерго және отынүнемді – жаңа техника және жетілдірілген технологины ендіру;

- машиналар мен жабдықтарды,  тоқтаулар мен жұмыс уақытын  жоғалтуларды қысқарту мақсатында  ұйымның өндірісі мен еңбегін  жетілдіру; 

- кәсіпорындаңы негізгі  құралдарды пайдалануды жақсартудың  жолдары сол немесе басқа кезеңде  болған нақты шарттарға байланысты  болады.

    Негізгі қорлар  қоғамның негізгі капиталының  жалпы сомасының негізгі үлес  салмағын алады. Олардың көлеміне, құнына, техникалық деңгейіне, пайдалануына  қоғам қызметінің соңғы нәтижелері  байланысты болады, яғни өнім  шығару, өнімнің өзіндік құны, пайда,  рентабельділік, қаржылық жағдайының  тұрақтылығы байланысты болады.

    Негізгі құралдарды  тиімді пайдалануды сипаттау  үшін келесі көрсеткіштер анықталады:

   қор қайтарымы (тауарлы өнім құнының негізгі өндірістік қордың орташа жылдық құнына қатынасы);

   қор сыйымдылығы (қор қайтарымына кері көрсеткіш);

   рентабельділік (табыстың орташа жылдық негізгі өндірістік қордың құнына қатынасы) және негізгі құралдарда үнемдеу анықталады.

    Қордың орташа  жылдық құнын есептеу кезінде  меншікті негізгі құралдар да  есептеледі және оған жалға  берілген резервтер, сақтауда  тұрған қорлар енгізіледі.

    Жеке көрсеткіштер  машиналардың, жабдықтардың, өндіріс  алаңының және түрлерін пайдалануды  сипаттау үшін қолданылады.

    Талдау барысында  келтірілген көрсеткіштердің өзгерісі, олардың деңгейі бойынша жоспардың  орындалуы қарастырылады және  шаруашылықтар арасында салыстырулар  жүргізіледі. Талдау мәліметтерінің көзі болып мыналар саналады, акционерлік қоғамның бизнес жоспары, техникалық даму жоспары, қоғамның бухгалтерлік балансы, балансқа қосымшалар, негізгі құралдардың қозғалысы туралы есеп, өндіріс қуатының балансы, негізгі құралдарды қайта бағалау туралы мәліметтер, негізгі құралдар есебінің инвентарлық карточкалары, жобалы-сметалық, техникалық құжаттар және т.б.

    Негізгі қордың  тиімді пайдаланудың ең негізгі  көрсеткіші қор рентабельділігі  болып табылады. Оның деңгейі  қор қайтарымына ғана емес, сонымен  қатар өнім рентабельділігіне  де байланысты. Олардың байланысын  былай көрсетуге болады.

               

    Рөнқ =   Т       =   ӨӨҚөн х   Т     =  Ққ хРөө   немесе                               (6)

              ӨНҚ       ӨНҚ         ӨӨҚөн

                                          

 Рөнқ =   Т       =   ӨӨҚөтз  х Т   = Ққ хРөө                                                   (7)

              ӨНҚ       ӨНҚ          р

мұндағы,  Р өнқ - негізгі өндірістік қордың рентабельділігі,

                 Т - өнім өткізуден түскен табыс,

               ӨНҚ – негізгі өндірістік қордың орташа жылдық құны,

                 ӨӨҚөн – және ӨӨҚөтз – сәйкесінше өндірілген және өткізілген   өнім құны,  

                 Ққ – қор қайтарымы,

                 Рөө - өндірілген немесе өткізілген өнім рентабельділігі.

Кесте мәліметтерінен көріп  отырғанымыздай негізгі өндірістік қордың нақты рентабельділік деңгейі  жоспарлыға қарағанда 0,005 пайызға жоғары.

Оның қор қайтарымы  мен өнім рентабельділігі есебінен қалай өзгергенін анықтау үшін абсалютті  айырмашылық тәсілін қолдануға  болады.

Қор қайтарымы деңгейінің өзгерісіне бірнеше факторлар әсер етеді.

 Негізгі қордың рентабельділігін  анықтайтын факторлар 19 кестеде келтірілген.

 

19-кесте

Негізгі қорларды тиімді пайдалануын  талдау үшін бастапқы ақпараттар

 

Көрсеткіштер

2011ж

2012 ж

өзгерісі

1

2

3

4

5

  1

Өнім өткізуден түскен түсім, мың  теңге

 

25336429

 

238897523

 

+213561094

  2

Орташа жылдық құны, мың теңге,

- негізгі өндірістік қор 

- актив бөлігі 

- жабдық бірлігі 

 

 

      -

36441318

     543,7

 

 

8845198

48031531

561,68

 

 

+ 8845198

+  11590213

+17,98

  3

Үлес салмағы, коэффициент,

- қордың актив бөлігі 

 

     0,17

 

0,18

 

+ 0,01

  4

Қор рентабельділігі (Р), %

     0,146

0,154

+ 0,008

  5

Өнім рентабельділігі (Р), %

     0,425

0,441

+ 0,016

  6

Қор қайтарымы, теңге

- негізгі өндірістік қор  )

- актив бөлігі 

 

     0,345

     1,930

 

0,349

1,936

 

+0,004

+0,006

  7

Орташа жылдық

технологиялық жабдықтың көлемі

 

     170

 

173

 

+3

8

Жыл ішінде жабдықтардың өндірісі, мың теңге, бірлік:

-сағат 

-смен 

-күн

   

1088

   1619,2

   253

   253

 

1107,2

1612,8

252

252

 

+19,2

-6,4

-1

-1

19 кестенің жалғасы

10

Жабдық жұмысының смендк коэффициенті (Ксм)

 

1,5

 

1,4

 

-1

11

Сменнің орташа ұзақтығы (П)

8

7

-0,1

12

Өнімнің 1 сағаттағы өндірісі (ЧМ),мың  теңге

 

0,50

 

0,51

 

+0,01

Ескерту – кәсіпорын көрсеткіштері негізінде құрастырылған


 

     Негізгі өндірістік  қордың орташа жылдық құны 2012 жылы 8845198 мың теңге, сәйкесінше актив бөлігінің орташа жылдық құны да 11590213 мың теңгеге жоғарлаған.

    Негізгі өндірістік  қор мен оның актив бөлігінің  құнының жоғарлауына байланысты  қордың актив бөлігінің үлес  салмағы 0,11 пайызға төмендеп отыр. Сол сияқты қор рентабельділігі  0,005 пайызға және өнім рентабельділігі  0,016 пайызға жоғарлады.

    Өндірілген өнім  көлемі мен негізгі өндірістік  қордың орташа жылдық құнының  жоғарлауына байланысты негізгі  өндірістік қор қайтарымы 0,013 пайызға, ал оның актив бөлігі 0,021 пайызға өсті.

    Орташа жылдық  технологиялық жабдық көлемі  артық шықты. Ал жыл ішінде  барлық жабдықтың өндірісі 19,2 мың  теңгеге жоспардан артық орындалды.  Оның ішінде жабдық бірлігі  6,4 сағатқа, яғни 1 күнге жоспардан  қалып отыр. Жабдық жұмысының  смендік коэффициенті 0,1 пайызға  және сменнің орташа ұзақтығы 1 сағатқа кеміді. Ал қызмет көрсету өнімділігінде 1 машина – сағаттағы өндірісі 0,01 мың теңгеге жоғарлады.

    Қор қайтарымы  көрсетілген нормативтік таза қызмет көрсету көлемінің немесе жалпы қызмет көрсету көлемінің негізгі өндірістік қордың бастапқы құны бойынша есептен шығарған орташа жылдық құнына қатынасы ретінде анықталады. Ол қызмет көрсету көлемінің немесе негізгі қорларға жұмсалған күрделі қаржының арасындағы объективтік және субъективтік факторлардың ықпалымен қалыптасқан қатынастарды сипаттайды.

   Қор қайтарымының  өзгерісі екіге бөлінеді: актив  бөлігінің үлес салмағының өзгерісі  және актив бөлігі қайтарымының  өзгерісі. Актив бөлігі қайтарымының  өзгерісі жұмыс істеп тұрған  жабдық көлемінің өзгерісінен,  жабдық бірлігінің жұмыс уақытының  ( ұзақтығының ) өзгерісінен және  жабдық бірлігі жұмысының орташа  сағаттық қайтарымының өзгерісінен  тұрады.

    Қор рентабельділігінің  өзгерісі:

    - негізгі өндірістік  қордың қор қайтарымы есебінен:

                          ∆Рөнқ = НҚхРққ = (0,503-0,490)х0,425 =,006%;

   -  өнім өндірісінің рентабельділігі есебінен:

                          ∆ Рөнқ = ∆НӨҚхРққ=0,503(0,441-0,425)=0,00%.

Негізгі өндірістік қордың қор қайтарымына әсер ететін бірінші  деңгейдегі негізгі өндірістік қордың жалпы сомадағы қордың актив бөлігі үлесінің өзгерісі және қордың актив  бөлігінің қор қайтарымының өзгерісі жатады.

Негізгі өндірістік құралдардың құрылымын жақсартуға төмендегілер мүмкіндік береді:

Информация о работе Негізгі құралдарды пайдалануды талдау және оның маңыздылығы