Еңбекақы шығындарының аудиті

Тарифтік мерзімді еңбекақыға мөлшері бір сағатқа белгіленеді. Кесімді еңбек бағасы белгілі тарифтік баға бойынша бір сағатқа белгіленген немесе бір сағатқа тиісті еңбекақы мөлшерін сол сағатта өндірілген өнімнің көлеміне, орындылған жұмыстың мөлшеріне бөлу арқылы табылады  немесе бір өнімге кеткен уақытқа көбейту арқылы табылады. уақыт мөлшері мен өндірілетін мөлшері, көлемі, барлық өндіріс саласында техникалық мөлшерлеу процесін жүргізу кезінде анықталады.

Нарықтық экономикалық жағдайда жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақыны есептеуде елеулі өзгерістер болып жатыр. Жұмысшылар мен қызметкерлерге жалақы төлеу, материалдық көмек көрсету, сыйақы төлеу жұмыс берушінің құзырына беріледі. Экономикалық бюджеттік салаларда, өндірістік салаларда еңбекақы тарифтік кестеде енгізілген мөлшерлеме негізінде есептеледі, яғни бірыңғай тарифтік кесте қолданылады. Бірыңғай тарифтік кестеде 21 разряд көрсетілген, әр разрядқа өзіндік тарифтік мөлшерлемесі белгіленген. Қандай да бір разрядқа ие болған жұмысшыға жалақысы еңбекақының ең аз мөлшері тарифтік мөлшерлемеге көбейту арқылы анықталады.

Тарифтік кестесі

Мерзімді еңбекақы жұмысшылар мен қызметкерлерге нақты жұмыс істеген уақытына тағайындалған қызмет ақысына сәйкес есептеледі. Мерзімді еңбекақы өндірістік  күнтізбеде белгіленген жұмыс күнінің жоспарлы уақытына сәйкес есептеледі. Мысалы, жұмысшы 18 күн  еңбек етті,  оған тағайындалған  қызмет ақы  90000 теңге жұмыс күнінің жоспарлы балансы 21 күнге тең.

                   90000 / 21 * 18 = 77142 теңге 48 тиын

Кесінді еңбек ақы нақты өндірілетін өнімнің  санына есептеледі, яғни өндірілетін  өнімнің саны  көбейтіледі бір өнімге төленетін бағаға. Мысалы, жұмысшы 20 дана өнім өндірді, өндірілетін өнімнің бір данасына 1000 теңге төленеді. Жұмысшының еңбек ақысы 20000 теңгеге тең.

Жұмысшылар мен қызметкерлерге кәсіпорындарда бекітілген сыйақы төлеу тәртібіне сәйкес сыйақылар және басқа төлемдер төленуі мүмкін. Сыйақының сомасы төлеу мерзімі жұмыс берушінің құзырына берілген. Жұмысшылар мен қызметкерлерге мерзімнен тыс түнгі сағаттарда, демалыс және мереке күндерде еңбек еткені үшін  төлемдер төленуі тиіс. Түнгі сағаттарда еңбек еткені үшін әр сағатқа еңбек ақы 1,5 есе мөлшерден кем болмауы керек. Демалыс және мереке күндеріне жұмыс уақыты еңбек ақының 2 есе мөлшерден кем болмауы тиіс. Мезгілден тыс жұмыстарға еңбек ақы күндік ақының мөлшерінен кем болмауы керек.

Жұмысшылар мен қызметкерлерге негізгі еңбек ақымен қатар қосымша еңбек ақы есептелуі тиіс. Соның ішінде демалыс күндерге төлем ақы демалыс күндерге төленетін еңбек ақы жұмысшылардың орташа еңбек ақысының негізінде есептелінеді, яғни демалыс ақы келесі жолдармен  есептеледі.

Жұмысшының  есепті кезеңде тапқан табысының сомасы есепті кезеңде нақты істелінген жұмыс күнінің  санына бөлінеді. Сөйтіп жұмысшының  орташа күндік еңбек ақысы табылады. Орташа күндік еңбек ақы демалыс күнінің  санына көбейтіледі.

Мысалы: жұмысшы қыркүйек айында  демалысқа жіберілді. Есепті кезең бойынша жұмысшыларға есептелінген еңбек ақы сомасы            1000000 теңге жылына, есепті кезеңде жұмыс істеген саны 180 күн, жұмысшының орташа күндік еңбек ақысы 5556 тенге. Қыркуйек айында жұмыс күнінің саны 21 күн. Жұмысшының демалыс күніне төленетін төлем ақысы  116667  теңгеге тең.

                    1000000 / 180 * 21 = 116667 теңге

Жұмысшылар мен қызметкерлерге  уақытша жұмысқа жарамсыздығымен  байланысты жәрдем ақы төленуі тиіс. Оның сомасы жумысшыларға 15 АЕК мөлшері шегінде төленуі тиіс.

Осы күнгі қолданылып жүрген ережелерге сәйкес жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысынан тек заңмен белгіленген ұсталымдарды ғана ұстап қалуға болады. оларға мыналар жатады:

1.                                   Жинақталған зейнетақы қорына аударылатын сома (жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысы сомасының 10 мөлшерінде);

2.                                   Табыс салығы (белгіленген заңдарға сәйкес);

3.                                   Заң, сот органдарының үкім қағазы бойынша ұсталынатын ұсталымдар (алимент, айыппұл және тағы да басқалар);

4.                                   Несиеге сатып алған тауарлары, заттар үшін жұмысшылар мен қызметкерлердің міндеттемесі бойынша белгіленген сомалар;

5.                                   Әр түрлі жарналар  (жұмысшылар мен қызметкерлердің жазбаша өтініші бойынша кәсіподақ комитетіне, ұйымдарға, партияларға, тағы басқаларға) төленетін төлемдер;

6.                                   Дербестік сақтандыру шартына сәйкес жұмысшылар мен қызметкерлердің жазбаша өтініші бойынша жеке басын, жанұя мүшелерңн, мүлкін және тағы да басқаларды сақтандыруға байланысты жарналар аудару;

7.                                   Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысы есебінен берілген аванс пен артық төленген төлемдер сомасы;

8.                                   Жеке меншік үй салуына банкіден алынатын ұзақ мерзімді несиені өтеу үшін ұсталатын ұсталымдар;

9.                                   Жұмвсшвдар мен қызметкерлердің жазбаша өтініші бойынша өзі жұмыс істейтін шаруашылық субъектісінің қарамағындағы, яғни меншігіндегі үйде тұрғаны үшін пәтерақы мен тұрмыстық қызмет үшін төленетін төлемдер және сол шаруашылық субъектісінің қарамағындағы мектепке дейінгі балалар мекемесіне (балабақшаға) балаларының барғаны үшін төленетін төлемдер;

10.                               Шаруашылық субъектісіне келтірілген зиянды өтеу үшін ұсталатын ұсталымдар;

11.                               Бұл айтылғандардан басқа жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақыларынан өздерінің жазбаша өтініштері бойынша жинақ кассаларына салатын салымдары тағы да басқалар ұсталады.

Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбек ақысынан жинақтаушы зейнет ақы қорына 10 мөлшерінде келесі жолмен ұсталынады. Жұмысшының табысынан 10 мөлшерінде ұсталымдар шегеріледі.    (100000 – 10000 = 90000). Жұмысшының  жалақысынан жеке табыс салығы келесі жолмен есептелінеді. Жұмысшының есепті кезеңде тапқан табысынан 10 мөлшердегі зейнет ақы қорынан жарналар шегеріледі, еңбек ақының ең аз мөлшері, содан қалған сома салық кодексінде бекітілген жеке табыс салығының мөлшеріне көбейтіледі.

Мысалы, жұмысшының есепті кезеңде тапқан табысы 100000 теңге, жеке табыс салығы:

((100000 – 10000 – 12025) * 10 = 7797; 90000 – 7797 = 82203).

1.3. Еңбек ақының синтетикалық және

аналитикалық  есебі

Жұмысшының еңбек ақы бойынша есеп айырылысудың синтетикалық есебі пассивті  3350 шотында жүргізіледі. Аталған шоттың кредитінде жұмысшылар мен қызметкерлердің есептелген еңбек ақының сомасы көрсетіледі, ал дебитінде жұмысшылар мен қызметкерлерге төленген еңбек ақы сомасы және еңбек ақысынан ұсталымдары көрсетіледі. Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбек ақы келесі құжаттар негізінде есептелінеді:

* жұмыс уақытының есебінің табелі;

* кесімді жұмыстарға наряд;

* үстеме төлемдерге парақша.

Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбек ақы  есептелгенде кәсіпорын бухгалтериясында келесі бухгалтерлік өткізблер құрылады:

1.      Негізгі өндіріс жұмысшыларына еңбек ақы есептелінгенде:

                            дт                         кт

                          8110                     3350

2.      Көмекші өндіріс жұмысшыларына еңбек ақы есептелсе:

                            дт                         кт

                          8310                     3350

3.      Сату - өткізу процесінде еңбек ететін жұмысшыларға еңбек ақы есептелсе:

                            дт                         кт

                          7110                     3350

4.      Әкімшілік персоналға еңбек ақы есептелсе:

                            дт                         кт

                          7210                     3350

5.      Аяқталмаған құрылыста еңбек  етіп жатқан жұмысшыларға еңбек ақы есептелсе:

                            дт                         кт

                          2930                     3350

6.      Кәсіпорынның жұмысшыларына сыйақы есептелсе; кезекті демалыс күндеріне төлем ақы есептелсе:

                            дт                         кт

                          8110                     3350

                          8310

                          7410

                          2930

7.      Жұмысшылар мен қыметкерлердің еңбек ақысынан жеке табыс салығы ұсталынса:

                            дт                         кт

                          3350                     3120

8.      Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек ақысынан кәсіподаққа жарналар, сату шешімі бойынша, яғни атқару қағидалары бойынша ұсталымдар, банк несиелері бойынша ұсталымдар ұсталынса:

                            дт                         кт

                          3350                     3390

9.      Материалдық зиянның орнын толтыру бойынша ұсталымдар есептелсе:

                            дт                         кт

                          3350                     1250

10. Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек ақы қорынан әлеуметтік салық есептелгенде, келесі бухгалтерлік өткізбелер құрылады:

                            дт                         кт

                          3150                     1030

                          3150                     3350

                          8110                     3150

                          8310

                          7210

                          2930

                          7110

ІІ БӨЛІМ

ЕҢБЕКАҚЫНЫ ЕСЕПТЕУДЕГІ АУДИТТІҢ МАҚСАТЫ                           МЕН МІНДЕТТЕРІ

2.1. Жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамы және

жұмыс уақытын пайдалану есебінің аудиті

Еңбек жайлы есеп беруде көп салалы қызмет атқаратын шаруашылық субъектісінің жұмысшылары мен қызметкерлерін негізгі қызмет атқаратындар және негізгі емес қызмет атқаратындар деп екі топқа бөлінеді.

Ал өнеркәсіп орындарында қызмет істеушілер мынадай екі топқа бөлінеді:

1. Өнеркәсіптің өндірістік жұмысшылары мен қызметкерлері;

2. Өнеркәсіптік шаруашылық субъектісінің балансындағы өндіріске жатпайтын ұйымдардың жұмысшы қызметкерлері.

Атқаратын қызметтеріне қарай кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни шаруашылық субъектісінің жұмысшылары мен қызметкерлері жұмысшылар мен қызметкерлер  болып екіге бөлінеді.