Басқару есебі түсінігі

Яғни, болашақта кәсіпорынды  тиімді бақару мақсатында, оның қаржылық жадайын талдау, есеп беруді жасау  және ағымдағы есепті қамту қызметтерін  біріктіретін бухгалтерияның ролін  түбегейлі өзгертуге тура келеді. Бұл, біріншіден, нарық жағдайында меншік құрылымының өзгерісін түсіндіреді және мемлекеттік меншік сол меншіктің бір ғана трі; шаруашылық субъектісінің қызметінің нәтижесіне көптеген мүдделі жаңа меншік иелері пайда болады, өйткені оған олар өз қаржысын жұмсайды. Екіншіден, шаруашлықы субъектісіне қажетті қарджылыө және бәсекелестік күресте жеңіске жету үшін басқарушылық шешімдерін іздеуге мәжбүр болады. Осы мақсатта нарықтық коньюктураны зерттейді, өзінің қызметін өз бетінше дербес жоспарлайды, жабдықтаушылар мен сатып алушыларды табады, бағаны белгілейді және т.б. Үшіншіден, бюджеттік қаржыландыру мен мемелекеттік несиелендіру көп жағдайда шаруашылық субъектісінің қаржыландыру көзі болып табыла бермейді. Олар қаржылдандырудың басқа да көздерін іздестіреді. Сондықтан шаруашылық субъектісі бәсекелестік күреске тек сатып алушылар мен өткізу нарығы үшін ғана енбейді, сонымен қатар коммерциялық банктердің несиелері үшін, басқа да потенциалды инвесторлардың қаражаттарын тарату үшін де енеді.

Осының барылығының нәтижесінде шаруашылық субъектісіде, бір жағынан, бақарушылық шешімдері қабылдау және олардың нәтижелерін бағалау үшін толық және дер кезінде ақпараттардың болуына деген қажеттілік туындайды. Басқа жағынан, шаруашылық субьект өзіне өз қаражаттарын салуға (немесе салуға ниеттенуге) сәйкес ақпараттар беріп отыруы керек. Сонымен бірге, нарық жағдайында салықтық аударылымдардың дұрыстығы туралы мемлекетке есеп беру қажеттілігі сақталады.

Сөйтіп, нарықтық экономика  жағдайындағы жағдайындағы бухгалетрлік есеп пен жүргізушілік пен статитискалық қызметінен гөрі, шаруашылық субъектінің қызметі туралы ақпараттарды беру, өңдеу, жинаудың, сондай-ақ, мүдделі жақтардың өздерінде бар ақша қаражаттарын қалай ұтымды инвестициялау керектігі жөніндегі талабына жауап беретін, және олардың қабылданғаен шешімдерінің негізділігіне көздерін жеткізетін құралына айналды.

Әкімшіліктің жаңа мүддесін қанағаттандыру мүмкіндігіне тек қана бухгалтер-талдаушы ған ие, себебі ол шаруашылық субъектінің экономикасын ұғынуға қабілеті, қаржылы-есептік мәліметтер негізінде, оның олқы жерлерін анықтай алады, және де ол салықтық жоспарлауды жасайды.

Бүтіндей сірә, шаруашылық субъектінің қваржылық сәттілігі, ұйымдастыру деңгейіндегі бақарушы есептің жүйесіне тура пропорционалды болып келеді.

Осындан, ең бастысы –  мақсаттарды таңдау, сосын бақсарушы  есептің осы роліне қайшы келмейтін  сәйкестікте әреет ету варианттарын таңдау және оны қолдана білу. Менеджерлер  әр заматта ақпараттар зәру болады, егер олар бухгалтер-талдаушылар дайындаған ақпараттар бойынша шешім қабылдайтын болса, онда оның түпкі әсері де қарастырылуы керек. Басқарушы есепті дұрыс ұғынудың қажетті жағдайы, шешім қабылдау процесін жете түсіну болып табылады. Дәлірек, айтсақ, оптималды шешімдерді қабылдаумен бақсарушы есептің ролі тығыз байланысты, онда ол іс әрекеттің баламалы варианттарын дайындау үшін қарапайым және қисынды негіз жасауға мүмкіндік береді. Батапқы бес кезеңі шешімді қабылдау мен жоспарлаудың процесін көрсетеді. Осының ішінде жоспарлау негізінн шешімді қабылдаудағы іс әрекеттің баламалы варианттарын таңдауда ең үлкен роль атқарады. Соңғы екі кезең таңдап алынған баламалы варианттарын жүзеге асыру мақсатымен, нақты көрсеткіштероді түзету мен бағалаудан қалыптасатын тікелей басқару процесін көрсетеді. Енді біз бұл кезеңдерді жеке-жеке қарастырып көрейік.  

Еске сала кетейік, дұрыс  шешім қабылдамас бұрын, әрбір әрекеттің  варианттары бойынша басымдылығын бағалай отырып, шешімді қабылдаушыларға  мақсаты мен негізгі бағыты туралы анықтауға барынша мүмкіндік  беру керек. Осыдан, шешімді қабылдау процесінің бірінші кезеңі- мақсаттарды анықтау және мәселелерді ұйымдастырудан тұрады. Компанияның мақсаттары мен мәселелері неден туындайды және соның ішінде максималды табысқа қол жеткізу мақсатын негздеуде әр түрлы аргументтердің ұсынылуы жөнінде қызу пікір таластың болғаны жөн.

Әр түрлі іске кірерде  олардың құндылығын есекеретін, творчестволық  ойлай білетін басшы, осы кезеңде  белсенді түрде идеяларды немесе ойларды іздейді және өз қарамағындағыларға өзінің нұсқауларын береді. Ол айқындалған (табылған) балама саны көбейген сайын, мәселелерді табысты шешу үшін мүмкіндіктердің көбейгенін білдіреді.

Баламаларды салыстыра  отырып, басқарушы бірінші кезекте: ақша мен адамдарға деген қажеттілігін, инвестицияның қайтарымын, талап  етілетін уақытын, бақа бөлімшелердің мұқтаждықтары, еңбек қатынастарына әсер етуін, қолда бар артықшылықтарын пайдалануын және басқа да осы сияқты іске қатысы бар факторларды қарастыру керек. Таңдап алынған баламалары іске асыруда, олардың іске асатындығын қайта тексеру керек, яғни реализм тағы да жоспардың шешілетін мәселелерге сәйкестігін бағалаудың шешуші кілті екендігіне көзін жеткізу керек. Осы мәселелерді және жоспарды ұсынып отырған басқарушы да, оның басшысы да оларды қарауға және бекітуге міндетті.

Таңдап алынған іс-әрекеттдің баламалы бюджетті жасаудың жол сілтейтін нүктесі болып табылады. Смета – бұл әкімшіліктің қабылданған әр түрлі шешішмдерін жүзеге асырудың қаржылық жоспары. Смета түсімдері және қолма-қол ақшалардың кері ағылуы, сатудан түскен табыстар мен шығындар ескеріледі. Сметаларда болашақ нәтижелер мен ұйымның ниеті шоғырланған нысанда, біртұтас құжатқа жинақталып көрсетіледі. Бұл құжат қорытынды қаржылық смета деп аталады және табыстар (кірістер) мен шығыстардың сметалық шоттарынан, қолма-қол ақша қозғалысының есеп айырысу мен баланстан тұрады. Сметаны жасау барысында ұйымның әрбір бөлімшесі, әкімшіліктің жормалданған шешімдерін жүзеге асыру туралы өздерінің ролін білгені жөн. 

Қызметтің нәтижесін  бақылау (мониторинг) үшін бухгалетр  сметаның орындалуы жөнінде есеп беруді дайындайды және белгілі бір шешімдерді орындауға жауапты менеджерлерге ұсынады. Сметаны жасау кезінде бухгалетр-талдаушы қысқа мерзімді жоспарларды дайындауға баса көңіл аударады және өткен кезең нәтижелері туралы мәліметтердің қалыптастыруына да жауапты, себебі олар болжау көрсеткіштерін жасауға қажет болады. Одан басқа, ол жұмыс графигі мен сметаларды жасау процедурасын белгілейді, ұйымның барлық бөлімшелерінің қысқа мерзімді жоспарларды дайындауын үйлестіреді және осы жоспарлардың тығыз өзара үйлесімділігін қадағалап отырады. Сосын ол бұл жоспарларды жоғарыда басшының бекітуі үшін, ьарлық ШС бойынша жалпы жинақталған қаржылық сметаларын жасайды.

Сөйтіп, бухгалетр-талдаушының  кө қарасы тұрғысынан сметалар өздерінің  қарапайым нысанында, бірлесіп қарастырылған барлық басқарушылардың жоспарлары мен мәселелерінің, жоспарлы (мақсатты) кезеңде бүтіндей ұйымның табыстары мен шығындарына әсер ететіндей, ақшалай көрсетілген бірліктің сандық көрінісі болып табылады.

Ерекше атап өтетін жайт, бұл табысты әрекет етуші субъектәілердің, сметаны жоспарлауда қажетті шараларды таңдау, яғни барлық басқарушылық команданың бірлескен жұмыстарының нәтижесі ретінде, мәіндеттемелерді жаау үшін пайдалы екеніне көздері жету керек. Бизнес қадамы осы процестің жалпы тізбегінде деп айтуға мұқтаждық жоқ, бірақта ол барлық қажетті қадамдарды (шараларды) өзіне кіргізуі керек.

Нақты нәтижелер (нақты  шығындар мен табыстар) мен жоспарланған нәтижелердің (сметалық шығындар мен  табыстар) салыстыру мәліметтері  бар, есеп берулер, жүйелі түрде дайындалуы тиіс. Осы есептің мәліметтері нақты және жоспарланған нәтижелерді салыстыру үшін кері байланысты қамтамасыз етеді. Бұл процесс кезінде ауытқулар бойынша басқару тісілдері қолданылады.

Бухгалетр-талдаушы белгілі  бір өндірістің нәтижелерінің жоспарлы көрсеткіштерінен ауытқу жағдайлары туралы менеджерге берілген ақпараттар, бақылау мен реттеу процесінде маңызды роль атқарады. Басқаша айтқанда, бухгалетр-талдаушы өндірістің осал жерлерін анықтауда және өндірістің нәтижелеріне жедел талдау жүргізе отырып, бақылау және реттеу процесін жүзеге асыруға көмектеседі. Бұл ауытқулар бойынша басқару тәсілі жоспар бойынша жүзеге асатын, өндірістік процестің операцияларына менеджерлердәің уақытын және назарын бөлу қажеттілігінен босатады. Одан басқа, ол қандай бөлімшелерде жоспарлы көрсеткіштерге жетудің қиын екендігі жөнінде, жоғары басшылардың есетеріне салып отырады. Бірақта сметалар және сметаларды орындау жөнінде есеп берулер күрделі психологиялық мәселелерді (ұжымның ішкі психологиялық климатындағы қиындықтар) тудыруды мүмкін, егер оларда мүмкін болатын зардаптар туралы мәліметтердің жеткіліксіздігі орын алатын болса, онда ол ынталандыру процесіне кері әсерін тигізуі мүмкін.

Стандартты емес жағдайларды  шешу негізінен бухгалтер-талдаушыға жүктелген. Ол – жетекші тұлға, өзінің функционалдық (қызметінің) аясында бақсарушы есепті іс жүзінде асырушы және бағыттаушы болуға тиісті. Бұл тұрғыдан мазмұны сметалық басқару, іске асатын сметаны жетекшілік етудің басталуына әкелетін, барлық алдын-ала жұмыстарды бухгалтер-талдаушы орындағанда ғана мүмкін болады. Мәліметтерді өңдеу бойынша жүйесінің басқарушысы, жалпы алғанда, жалпы мәселелердің ішінен тек мәліметтерді өңдеу бөлімшесінен өткен бөлігіне ғана жүзеге аысурға жауап береді. Басқаша айтқанда, әр бақауршы жоғарыда деңгейден алған тапсырмаларын орындау барысында «өзіне тиесілі функцияоналдық аясын» білген жөн.

Дегенмен де, өзіндік  міндеттерін үнемі жоғары деңгейдің  басымдылығының маңыздылық дәрежесі мен  ауқымдылығы айтарлықтай деңгейде бола бермейді. Сондықтан, мақсатты кезеңде мәселелердің нақты приоритеттің (басымдылықтың) тізбесімен қатарласып жүргені жөн. Мұндай приоритетдің мысалдары болып мыналарды есеептеуге болады:

• басты назары қоймалық запастар айналымына аударылуыу керек;
• барлық жаңа инвестициялар белгіленген табыс нормасына барынша сәйкес<span class="dash041e_0441_043d_043e_0432_043d_043e_0439_0020_0442_0435_043a_0441_0442__Char" style