2.Экотуризм әрбір ел, аймақ,
территориялар үшін арнайы саясат,
стратегия және бағдарламаларды
жүзеге асыруды талап етеді;
оны дәл басқа жердегідей етіп
тұрақты дамытуға болмайды, тәртіпсіз
және анархиялық негізде дамытуға
жол бермеу керек;
3.Экотуризм үшін үкімет,
жеке кәсіпорын және жергілікті
қауымдастықтарды қосқандағы барлық
қызығушы жақтар арасында тиімді
және тәжірибелі реттеу жүйесі
талап етіледі;
4.Экотуризмді жоспарлау
қорықтарды және төменгі, ортаңғы
дәрежедегі зоналарды қосқандағы
территорияларды зоналаудың нақты
критерилерін қамту керек.Бұл
критерилер өмірде қолданысқа
енгізілу керек және барлық
жақтар оны қадағалау қажет;
5.Әсіресе қонақ үйлердің
және басқа да орналастыру
орындарының, мейрамханалардың, ұлттық
паркертегі ақпараттық орталықтардың
және тағы басқа экотуристік обьектілердің
дизайны және жоспарлануы табиғи және
мәдени ортаға теріс әсерін мейілінше
аз тигізу негізінде жүргізілуі керек;
6.Ұқсас негізде экотуристік
ауданда қолданылатын көлік және
байланыс құралдары қоршаған
ортаны ластаудың төменгі деңгейінде
болу керек. Бұл ауданда ластайтын
көлік түрлері мен тыныштықты
бұзатын спорт түрлерін қолдануға
міндетті түрде шек қою қажет;
7.Ұлттық парктер мен
қорғауға алынған территорияларды
сол ауданның жағдайына байланысты
ережелерге сәйкес қатаң жүргізілуі
қажет;
8.Осыған ұқсас, басқарудың
жоспарында туристердің саяхатты
ұйымдастыру мен тұрақты пайдалануын
ескере отырып қолданылуы шарт;
9.Барлық экотуристік үрдісте
жергілікті қауымдастықтардың тиімді
ұйымдастыруы мен әсер ету
мақсатында саясат, жоспарлау, басқару
және мониторингті қамтитын құқықтық
және ұйымдастырушылық механизмдерді
бекіту шарт;
10.Осыған сәйкес, экотуризмнен
түсетін табыстың біршама бөлігін
жергілікті қауымдастыққа,табиғатты
қорғау мақсатына бағыттауды
қамту үшін ұйымдастырушылық, қаржылық
және тағы басқа механизмдерді
енгізу;
11.Осыдан кейін табысты,экономикалық
тұрақты және пайдалы бизнесті
қамтамасыз ететін экотуризмді
қамтамасыз ету. Егер табыс
түсімінің перспективасы болмаса,
жеке кәсіпкерлер инвестиция
салмаған болар еді, жергілікті
қауымдастықтар арасында және
таиғатты қорғау мақсатына бөлінетін
табыстар болмас еді;
12.Экотуристік бизнеспен
байланысты барлық тараптар теріс
әсерді әлсірететін шығындарды
түсіне білу қажет. Ол шығындар
барлық экотуристік жобаларда
фактылық инвестициялауға дейін
технологиялық экономикалық және
қаржылық талдауда қарастырылуы
қажет;
13.Экотуризмнің дамуында
жалпы туристік нормативтер мен
кодекстерде көп көңіл бөлу
қажет. Онда қарастырылатын жайт,
бақылау мен мониторингті түсіндіру
компанияларының көмегімен кәсіпкерлер
мен туристердің арасында және
қызметті жабдықтаушыларды оқыту,
сонымен қатар ереже бұзушыларға
санкция қарастыру. Ынталандыру
да қажет, бірақ осы орайда
экотуризмнің экологиялық және
мәдени-әлеуметтік тұрақтылығына
қатысты өзін-өзі реттеу және
инициативаларды тиянақты қадағалау
керек;
14.Экотуристік обьектілер
және қызмет түрлері сертификациялардың
міндетті мекемелерінің перспективасына
аймақтық және мүмкіндігінше
жалпы еуропалық деңгейде оның
сапасына сәйкес тұрақтылық қағидасымен
кепіл болу үшін көңіл аудару
керек. Сонымен қатар жергілікті
сертификация жүйесінің аккредитациясы
мүмкіндігінің шетелді туроператорлар
мен тұтынушылардың алдындағы
беделін көтеру мақсатын қарастыру
керек;
15.Экотуризмді басқару
мен тұрақты дамудағы міндетті
шарттар болып білім және кәсіби
дайындық болып табылады. Компаниялардың
менеджерлері мен қызметкерлері
, сонымен қатар жергілікті халықтар
экотуризмнің жалпы және ерекше
аспектілерін қажет етеді. Осыған
орай бұл білім әрбір санаттардың
қажеттіліктеріне сәйкес болуы
шарт. Әсіресе, экотуризм үшін
жергілікті халықтардың ішінен
сол аймақты терең меңгерген
жоғарғы білікті гид-экскурсовод
болуы шарт;
16.Экотуристер саяхат
уақытында да, оған дейін де
толық және мамандандырылған
ақпаратты қажет етеді. Дәстүрлік
туризмнен экотуристік әсердің
айырмашылығы болып табылатын
элементтердің бірі толық ақпаратпен
қамту, ол ақпарат брошюра түрінде,
парақша, жолнұсқау, түсіндіруші
орталықтар, «экомұражайлар», белгіленген
соқпақ жолдар және де әрине
гид-экскурсоводтардың қызметі секілді
әртүрлі қалыпта беріледі;
17.Жарнамалық қағаздарда
саяхат болатын жердің экожүйесі,
флора, фауна, жер бедері, геологиясы
жөніндегі мәліметтер толығымен
көрсетілетін туристерге әсер
қалдыратын толық ақпарат қамтылу
қажет. Мұнда сонымен қатар
орналастыру орны мен тамақтандыру
ұйымдастыру жөнінде, берілген
туристік орталықтағы тыйым салынған
әрекеттер жөнінде кеңестер көрсетілу
қажет;
18.Экотуристік өнім үшін
маркетингтік каналдар және жарнамалық
құралдар тұтынушыларға ұсынылған
туризм типіне негізделу қажет.
Тұрақты дамытудан максималды
табысты қамтамасыз ету және табиғи
экожүйеге минималды кері әсер ету
үшін жергілікті қауымдастықтар және
барлық қызығушы жақтар бірлескен негізде
өзінің қызметіне белгіленген қағидалар
мен ұсыныстар орындауға міндеттемелер
алу қажет.
Қорытынды
Қазіргі уақытқа дейін
Қазақстанда экологиялық туризмді
дамыту жөніндегі жағдайларға, өзіндік
сала ретінде қарастыруға көңіл
бөлінген жоқ. «Қазақстан Республикасындағы
туристік қызметтер» туралы жаңа заңда
табиғи ресурстарды қолданудың қазіргі
замандық ерекше формасы болатынына
үміт арта бастады. Өкінішке орай, 2004 жылғы
13 маусымда қабылданған «ҚР туристік
қызметтер» жөніндегі экологиялық
туризм түсінігімен бірге 1992 жылғы
«Туризм» туралы ҚР заңында «туристік
қызметтер процесінде табиғи және мәдени
құндылықтарды қорғау» түсінігі
жоқ екенін айта кету керек. Қазіргі
уақытта көптеген туристер экологиялық
туризмді таңдайды, себебі жаяу экскурсиялық
маршруттар саны мен табиғи және мәдени
орындарға қызығушылық артуда. Экологиялық
туризмнің басты негізі – айналадағы
ортаның сапасы. Осыны ескере отырып, қорықтардағы,
т.б. табиғи және тарихи аймақтарда туристер
жағдайын жақсарту үшін бұл салаға ерекше
көңіл бөліп отыр.
Ерекше қорғалатын табиғи
аймақтар экологиялық туризмді дамытудың
негізі болып саналады. Олар:
1. Өте көркем, қызықты,
тартымды, танымал жерлерде орналасады;
2. Туристік маршруттар
жүйесі мен ұйым жүргізген
жұмыстарарқылы туристік топтарға
қызмет көрсетуге құрылған жүйемен
айналысады;
3. Өзіндік дара дайындаған
ерекше инфрақұрылым бойынша
орналасады;
4. Жергілікті тұрғындардың
арнайы табиғи резерват бойынша
және белгілі бір аймақта экологиялықшегі
бар шаруашылық жұмыстарын сипаттайды.
Осыған қоса, экологиялық
туризмді жедел дамытудың әлемдік
экономикалық жүйе ретінде республика
интеграциясы қарастырады. Соның ішінде,
бір уақытта табиғи құндылықтарды
сақтау, инфрақұрылымды дамыту және мемлекеттік
бюджетті толықтыратын әлемдік индустрия
бағыты.
Жоғарыда келтірілгендердің
барлығы, мемлекеттік экономикадағы
экологиялық туризмнің орны мен
бағытын, айналадағы ортаны тіркелмеген
туристік ауыртпалық әсерінен қорғауды
және дамыту стратегиясын анықтайды.
Туристік жұмыстар әсерінен
айналадағы табиғи ортаны қорғау ең негізгі
жағдайлардың бірі болып саналады.
Соңғы жылдары туристердің айналадағы
табиғи және мәдени-тарихи ортаға тигізетін
әсері артуда. Оның себебі жаңа технологиялардың
пайда болуына байланысты туризм
индустриясына алыс және жетуге қиын
аймақтарға мүмкіншілік ашылды.
Жоғарыда айтылғандай, экологиялық
туризмнің ресурстары айналадағы табиғи
ортамен тығыз байланысты материалдық
объектілер және рухани мәдени құндылықтар
болып табылады. Қазіргі уақытта
экологиялық сатылар бағдарламасына
тарихи-мәдени ескерткіштеріне қатысушылықты
тіркеу әлемдік тенденция деп
аталады. Бүкіләлемдік және мәдени мұраларды
сақтау конвенциясында, ең бағалы объект
түрде, танушылық және білім беру
бағытында табиғи ерекшелігі бар, архитектура,
тарих, және мәдени ескерткіштерді әлемдік
мұра тізіміне қосылуы туралы айтылады.
Экологиялық туризм ресурстар қатарына,
әрине, ЕҚАТА аймағында ғана орналасқан
тарихи және мәдени ескерткіштер жататынын
айта кету керек. Сонымен қатар басқа
да әсерлі табиғи аймақтарда немесе оларға
жақын туристік зоналар да болуы
мүмкін.
Халықаралық туризм жағдайының
қазіргі замандағы анализі туристік
ұсыныстар нарығында көптеген өзгерістер
бар екендігін анықтайды. Ол Ғылыми
техникалық прогресстің жедел дамуымен
сипатталады. Берілген өзгерістер туризмнің
жаңа сапа нәтижесіне әкелетін сандық
көрсеткіштермен қарастырылады. Бұл
өзгерістердің негізі үшінші мыңжылдықтағы
жаңа ойдың қалыптасуы болып саналады.
Оның салдары ретінде мүлдем басқа
тұтынушы түрлердің пайда болуында.
Тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру
үшін құрылған бағыт альтернативті,
сонымен қатар, мәдени және экологиялық
туризмнің дамуына әкеліп соқты. Экологиялық
жағынан қарағанда туризм табиғатты қолданудың
бір түрін береді. Бастапқы сатыда туризмді
дамыту үлкен құбылыс ретінде табиғи ресурстардың
жаңа түрін адам өміріне араласуын талап
етті. Бұл туристтік аймақтарда экологиялық
проблемалар туғызды. Олар рекреациялық
аудандарда қонақжайлылық құрылым мен
ұйымшыл емес туристер тобы тарапынан
табиғат комплекстеріне тигізген экологиялық
ауыртпалықпен байланысты. Анықталған
экологиялық проблемалар депрессиялық
аудандардағы экологиялық дамумен алмастырды.
Бұл негізгі әлеуметтік-экологиялық мағынаны
білдіреді. 90- жылдардағы дамыған мемлекеттердегі
туристік нарық экономика саласының басқа
даму тенденциясына қарай, сатушы нарықтан
сатып алушылар қатарына қосылды. Бұл
ұйымның туристік өнімді өндірген кезде
тұтынушылар әр түрлі талғамына қарай
көп көңіл бөлуін білдіреді. Нарықта жаңа
“eco-tour” атты субнарық пайда болды. Жаңа
нарық адамның денсаулығына қауіпсіз
ортада демалуын жоғарғы дәрежеде сипаттайтын
туристік сұраныстың жаңа сегментін білдіреді.
Бұл жағдайдың қажеттіліктерін қанағаттандыру
үшін туристік ұсыныстың өндірістік экологизация
қажет. Ол екі бағытта жүруі мүмкін: бұрын
пайда болған ұсыныстың экологизациясы
(қызмет көрсету ортасынан туристер денсаулығына
зиянды материалдарды болдырмау, экологиялық
таза өнімдерді пайдалану ұйымы, т.б.) және
нәтижесінде экотуризм пайда болған туристік
ұсыныстың экологиялық диверсификациясы.
Экологиялық туризм аз ажыратылған жаратылыстану
– табиғи комплекстердегі демалу ұйымымен
байланысты. Бұл жағдайда рекреациялық
ресурсы болып олардың экологиялық жақсартылған
жағдайы сипатталады. Экологиялық туристік
өнім әсіресе, өздерін өзгеріске баулитын
мемлекеттерде өте мәнді болып келеді.
Бурабай – дамудың ішкі
және сыртқы туризмі ретінде болашағы
зор аймақтың бірі болып есептеледі.
Ол мемлекеттің оңтүстік-шығыс азиялық
бөлігін қамтиды. Бүкіләлемдік Туристік
Ұйымның болжамы бойынша, осы
ғасырдың басында өзінің ерекшелігімен,
қайталанбастығымен және табиғаттың сақталуымен
танымал Бурабайға туристер ағымы
күтілуде.
Бурабайдың табиғи ресурстары
қуатты экотуристік Бурабай базасының
пайдасына шешім шығаруға мүмкіндік
береді.
Біріншіден, бұл табиғаттың
ерекшелігі мен қайталанбастығы. Бірақ
туристер өмірінің мүмкіншілік қатеріне
байланысты табиғи ресурстардың қолдану
шегі бар екендігін және басқа
да факторларды ескеру қажет.
Екіншіден, экологиялық туризмнің
негізгі принциптерін сақтай отырып,
табиғи ресурстарды бағалау мен
өңдеу және оларды қолдану мүмкіндіктерімен
айналысатын Қазақстан Республикасының
Ғылыми академиялық қиыршығыстық бөлімі
ретінде ғылыми базаның болуы. Сонымен
қатар экотурларды ұйымдастыруға
жоғары санатты мамандарды тарту.
Үшіншіден, барлық халықаралық
талаптарға жауап беруші Бурабай
аймағындағы ұлттық саябақтар бағдарлмасының
жүйесін құру. Белгілі бір инфрақұрылымдық
дамуда, Бурабайды болашағы зор экотуризмдік
аймақ ретінде халықаралық сервисте,
экологияда және қаржыландыруда білім
берумен айналысатын туризмде кәсіпқой
кадрлар даярлау.
Пайдаланылған
әдебиеттер тізімі
1 ҚР Заңы 04.10.1999г. ”Об основах
туристской деятельности в Казахстане”.
2. Закон
Республики Казахстан “О туристской
деятельности в Республике
Казахстан”
// Казахстанская правда. – 2001, 14 июня.
3 Карпова. Г.А. Экономика
современного туризма Герда, 1998
4 Мырзабеков. Ж.М. Особо
охраняемые природные территории
Казахстана: экология, биоразнообразие
и перспективы развития их
сети. – Алматы,2000
5 Л.И. Егоренков «Экология
туризма и сервиса». – Москва:
2003
6 В.В. Храбовченко «Экологический
туризм» - Москва 2004
7 Косолапов А.Б. Рекреационные
ресурсы Борового.– Россия: ДВГАЭУ,
2000
8 Ирена Енджейчик Современный
туристский бизнес – Москва: 2003
9 Котлер Ф., Боуэн Дж., Мейкенз
Дж. Маркетинг. Гостеприимство и
туризм: Учебник для вузов/ Пер. с
англ. под ред. Р.Б. Ноздревой. – М.: ЮНИТИ,
2001.
10 Менеджмент туризма:
Учеб. Для студентов /Авт.сост. И.В.
Зорин.– М.: РМАТ,2001.
11 Жандеев М.Ж Курорт
Боровое. Алматы, 1981.
12 Основы менеджмента
туризма /Науч. ред. В.А. Квартальнов.
– М.: РМАТ, 1999.