Литоуски трыбунал

Щ1

ЧЯС ЦОВЫЯ СУЛОВЫЯ ОРГАНЫ В1С1

щ Сарод масаоаык суаоў вавбоушп старшляы - ж штаты <гродст> пм ядвлм! авога Правили ткз ў шо> («грохк»^ Зшпш суд ш'яўжўся агу лыасзс.юўтсм У ш рютіаіісі спрііу ші абашааачашоо шляхты і простых яоиек (мята « ежлжн^

* мат суш была лші шщхжт і шока жиоуша Ш'жщт

крмаютші сщяў. Ашш ірта ішцпсіак што жмкнму сущ быаі авасуэиш крымнальныя цяюг аб вайбошв шжш шшшш аоо& ян быак ііцііян а ідоаі гичынггаа ш оылз хп$жны «з *хииг> 2* пшт і шзшкіу жх> ххш&снвшл

ішшу суд мог ікйшчід» у лшух іжішлжі шшжўшшшм (ш жршш І другая шшшш) і нія гпініт ітш ў шло оершай ішп шішІІ

У склад шшшш шшш суда ўеахааж» гшгтяв* ш нарвет або лмвряМшш (првуяш м-тдстггмрт шш) і приставило мжішш фсшв^, а ў Паіашгу — і аражіауннв шшт

Ніжтішка шшшм суд ааашўсш і тмсягімпў, мііплц або сгарвгш а» 2жгжжші, а таксака суддя і ігісарв Па Статуту 1566 г. ш гшш тагш ў сужк яогав бкв» дршйгшді гашо (ршошш Вялмагв уясім Лгтоусаага — і^рншшкіі вшзшшы. шая шош к^змой маёмасшо ў штш авмеяс Станут 15Щ г. плграбус такаю, об орвшшш. акха выбраны ў сші сут. іші бедруаую гряйілгу і твпшві

 

Тагііс чійш. гадш роов ў шяошші суж ягіав саувйшш кхзбш мовві іваіа іціііі Алвк савс факт уймам ў пші явоаявп ерш суха і мира» мяв явшяв бші і іяя іііім феалхмў і яеэвея шк свстяая щ* шфшм ў іні в. рцщ драив. Су2 гвиив- шшіш ал шаа цяявв., і ў феядвяя? уіюі яи&в— 

бел ару с кую грамату і законы.

Такім чынам. гшюўная рола у имкавым судее належала службоаым асобам мяшші алміністрйцыі. Алнак сам факт уключзння ў склад замкавага суда судші і гасара. юая таксами былі з мясцовых феадалаў і ватт законы, с ведчынь пра пэуныя зрухі ў судавооитвс. ражая права. Суд пачау ашпяляцца ал алміністрацыі, і ў феалалау узнікла неабходиасш» набымяо» спсиыяльныя юрыдычныя веды.

Калі вышэйшы замкавы суд атрымліваў с каргу на пастанову ніжэйшага суда, то павінен быў разгледзець яе не пазней чатырох тыдняў. Апеляцыі на рашзнні вышэйшага замкавага суда падаваліся ў Галоўны суд. Справаводства замкавага суда вёў пісар.

Дастаўка  заяў і выкананне рашэнняў суда ажыццяўляліся павятовымі вознымі і судовым прыставам. Пры замкавым судзе знаходзіўся кат, была турма, у ікой утрымліваліся зняволеныя па рашэннях замкавага, земскага і Галоўнага судоў. Важнай функцыяй замкавага суда было выкананне прыгавораў І рашэнняў іншых судоў.

У кампетзнцыю замкавага суда ўваходзілі і некаторыя адміністрацыйныя функцыі: у час работы свабй сесіі і сесіі земскага суда ён вызначаў памяшканне для судовага пасяджэння, размяркоўваў кватэры для членаў земскага суда і іншых чыноўнікаў. якія прыязджалі на сесію.

Замкавы суд выконваў і некаторыя натарыяльныя дзеянні: рабіў копіі дакументаў. фіксаваў завяшчанні, акты дарэння, куплі-продажу, залогу, пазыкі, усынаўленна і інш. Усе натарыяльныя дзеянні фіксаваліся ў актавых кнігах, якія вяліся ў судэе.

Найбольш тыловым, аддзеленым ад адміністрацыі саслоўным судом для шляхты быў земскі павятовы суд. У асноўным ён разглядаў грамадзянскія іскі і крымінальныя справы па абвінавачанню шляхты. Земскі суд выконваў таксам

Г

функцыі натарыята, запісваў скаргі на незаконны* дзеянні службовых асоб навета» _ Канчатковае прававое афармленне земскага суда замацавана Бельскім прышкем 1564 г і Сгапушмі 1566 і 1588 гг. У склад земскага суда ўваходзілі суддзя, падсудак і гпсар, як» выбіраліся на з'ездзе з павятовай шляхты. На кожную пасаду з'езд вылучаў чатырох кандыдатаў з мясцовых аселых шляхціцаў — хрысціян («веры годных»), якія валодалі беларускай граматай, ведалі права і не займалі духоўных і лзяржаўных пасад. Са спіса кандыдаггаў вялікі князь зацвярлжаў па аднаму на кожнае месца. Суддя прызначаяіся пажыццёва, і ніхто, наваг вядікі князь, не мог вьпваліць іх ад абавязюў. Судхмм забаранялася сумяшчаць сваю працу з іншай службай.

На першай сесіі новы суддзя публічна прысягаў, што будэе судзінь справялліяа. не зважаючы на грамадскае і маггэрыяльнае становішча людэей, асабктыя адносіны да Ьс

Сесіі земскага суда збіраліся тры разы на год: у студзені, чэрвені і кастрычніку. Кожная доўжылася тры-чатыры тыдні.

Судаводства вялося на падставе Бельскага прывілея 1564 г. і Статутаў Вялікага княства Літоўскага 1529, 1566 і 1588 гт. на старабел ару с кай (да канца XVII ст.), а пазней на польскай мове.

Калі на судэе сярод прысутных былі людзі, дасведчаныя ў пыганнях права, то судд» эапрашалі іх да «рассудку праўнага» і якы мелі дарадчы голас пры вынясенні судовых пастаноч _% Коокны, хго быў на судэе, мог сказаць тое, што ведау па разглядаемай справе, выкаоаць свой погляд наяе.

Такім чынам, стварэнне земскіх судоў сведчыла пра важны этап у развіцш судовага ладу і права ў феадальнай Беларусі. Гэтыя суды далі пачатак арганізацыі судовай сістэмы. заснаванай на аснове падзелу ўлады, «бо яны былі першымі судамі. цалкам аддзеленымі і незалежнымі ад мясцовай адміністрацыі». Няма сумнення ў тым, што ўзнікненне такіх судоў стала магчымым дзякуючы пашырэнню ролі норм пісанага права, што, у сваю чаргу, выклікала неабходнасць у з*яўлевш специальная

_% Кожны, хто быу на судэе, мог сказаць тое, што ведаў па разглядвемаЙ справе, выкашпь сяпй гюшщнаяе.

Такім чынам, стварэнне земскіх судоў сведчыла пра важны этап у раівііші судовага ладу і права ў феадальнай Беларусі. Гэтыя суды далі пачатак арганізацыі судовай сістэмы, заснаванай на аснове падзелу ўлады, «бо яны былі першычі судамі. цапкам аддзеленымі і незалежнымі ад мясцовай адміністрацыі». Няма сумнення ў тым, што ўзнікненне такіх судоў стала магчымым дзякуючы пашырэнню ролі норм пісанага права, што, у сваю чаргу, выклікала неабходнасць у з'яўленні спецыяльнай прафесіі юрыста.

Другім судом, што быў аддзелены ад органаў дзяржаўнага кіраваяня. стаў падкаморскі суд, створаны ў 1566 г. Ён разглядаў зямельныя і межавыя спрэчкі феадалаў, што раней уваходзіла ў кампетэнцыю гаспадарскага суда.

Па Сталуту 1566 г. справы ў падкаморскім судэе вырашау суддзя — падкаморы з удзелам зацікаўленых бакоу. На пасаду палкаморыя прызшчау вялікі князь. 3 1588 г. на павятоеых сойміках на пасаду палкаморыя выбірапі чатырох кандыдааў, алкаго з якіх і заішярджаў взшю князь лггоусю.

Разгляд справы адбываўся на месцы спрэчных межаў. ГІадкаморы выслухоўваў * тлумачэнні бакоў, дапытваў сведак, аглядаў дакументы і іншыя пісьмовыя доказы, прымаў рашэнне і вызначаў на мясцовасці межы землеўладаннл, а пасля, з дапамогай сваіх памочнікаў (каморнікаў), устанаўліваў межавыя знакі.

Рашэнне падкаморскага суда падлягала неадкладнаму выкананню, але магло быць абскарджана ў вялікакняжацкі суд ці ў трыбунал Вялікага княства Літоўскага.

Пастановы падкаморскага суда і рэестры спраў запісваліся ў кнігі земскага павятовага суда. Іскі аб праве землеўладання не адносіліся да кампетэищв падкаморскага суда і разглядаліся земскім ці камісарскім судом. Падкаморскія суды | на Беларусі існавалі да XIX ст.

Г

_Г На новых прынцыпах выбарнасці і ўдэелу прадстаўнікоў гарадскога насел ьніцтвя ствараліся Фойтаухка-.чіўніцкія і бурмісцерскія суды, якія дзейнічалі ў гаралах. ішо мелі магдэбургскае права, ім былі падсудны крымінаг.ьныя і грамадзянскія справы Ігаршан.

^г Войтаўска-лаўніцкі суд склалаўся з войта, які старшынстваваў на пасяджэннях.

яго намесніка і лаўнікаў (засядацеляў). якія выбіраліся мяшчанамі.

Нязначныя правапарушэнні і спрэчкі мяшчан разглядалі гарадскія бурмістры. якія Нрызначаліся войтам ці выбіраліся мяшчанамі.

Пры разглядэе спраў войтаўска-лаўніцкія  і бурмісцерскія суды акрамя магдэбургскага права кіраваліся мясцовым гарадскім правам. Статутамі Вялікага княства Літоўскага.

Такім чынам. стварэнне незалежных ад мясцовай адміністрацыі выбарных судоў. хаця б і для некаторых саслоўяў, сведчыла аб новым этапе ў развіцці прававой культуры грамалства. імкненні да паступовага ўсталявання прававога парадку ў дзяржаве. Выбарны незалежны суд быў прасякнугы ідэямі служэння не толькі інтарэсам дзяржавы. але і правам асобных людзей. задачамі абароны прааапарадку наваг ад органаў дзяржаўнай улады. Так, скаргі на незаконныя дэеянні ваявох стараст і іншых службовых асоб маглі падаваша ў эемскія і замкавыя суды, а апеляцьо на іх рвшэнні — ў Галоўны суд. Гзты радыкальны паварог у правшой тэорыі і поглхлах ня раю суда ў грнмадстве Беларусі ў XVI ст. панаў ажыййяўляіша ў Заходняй Еўрспе тоыі ў ХУВ~ ХУШ сісг. Статут 1588 г. у эначнай сіупені пасіавіў дэейнасш» мжзювай адмшклрвдьл пад кантратьсуда.

На Беларусі існавалі спецыяльныя каптуровыя суды, а таксама сялянскія копныя суды (капы).

Каптурювы суд. які дэейнічаў у перыяд бескаралеўя. быў надзвычайным. часовым судом для феадалаў. Першыя каптуровыя суды з'явіліся паводле пастановы сойма Вялікага княства Літоускага ад 29 студэеня 1587 г. У склад суда ушинипа** »—

луш стст. Статут 1588 г. у значнай сіупені пасшшў дэейнасш» мясіюнай аамінкгтргацл лая кантроль суда.

На Беларусі існавалі спецыяльныя каптуровыя суды, а таксама сялянскія копныя суды (калы).

Каптуровы суд. які дзейнічаў у перыяд бескаралеўя, быў надзвычайным, часовым судом для феадалаў. Першыя каптуровыя суды з'явіліся паводле пастановы сойма Вялікага княства Літоўскага ад 29 студзеня 1587 г. У склад суда ўваходзілі ваявола ці павятовы стараста (іх намеснікі), суддзя і пісар замкавага суда, падкаморы. а таксама суддзя, падсудак і пісар земскага суда. Суд лічыўся гтравадзейным. калі на пасяджэнні прысутнічала не менш пяці членаў яго складу. Каптуровы суд разглядаў крымінальныя справы аб забойствах, разбоях, падпалах, напалах на маенткі. фальсіфікацыі маёмасных правоў, а таксама грамадзянскія справы магнатаў, шляхты, манастыроў. Пастановы каптуровага суда, якія прымаліся большасцю галасоў, былі канчатковымі і апеляцыі не падлягалі.

Копны суд (капа) дзейнічаў на аснове норм звычаёвага права. Ён разглядаў галоўным чынам справы простых людзей: сялян, вольных пасяленцаў, мяшчан гарадоў, якія не карысталіся магдэбургскім правам. Збіраўся суд у пэўных месцах. якія называліся капавішчамі.

Судаводства мела дзве формы: звычайную  і гвалтоўную. Звычайная капа збірадася па ініцыятыве зацікаўленых асоб у загадзя вызначаныя тэрміны. Разглядаліся ў асноўным цывільныя справы, а таксама межавыя спрэчкі, дробныя крадзяжы, сваркі, факты прычынення шкоды, чараўніцтва і інш. Суддзямі маглі быць усе жыхары мясцовасці, але часцей за ўсё на капу збіраліся 10—20 копных мужоў, абраных сялянскай фамадой з ліку аўтарытзтных сялян-домаўладальнікаў, і старцаў - выбарных асоб сялянскага самакіравання. На судзе прысутнічалі і прадстаўнікі

■доржаўнай або панскай адміністрацыі. Яны сачылі за правільнасцю выканання норм [шгшага права. Пастанова суда была канчатковай і не абскарджавалася. | Г&аітоўнам капа збіралася для разглялу забойстваў, падпалаў* напалаў. ІЬўнага |месца збору яна не мела. Пакрыўджаны чалавек «падымаў гвалт» - крычаў. і ўсе дарослыя, хто чуў, павінны былі бегчы на месца здарэння, дзе і адбываўся суд. Калі злачынцу ўдавалася ўцячы ці схавацца, то ўся капа ішла па «гарачаму следу» і ў выпадку затрымання ў межах воласці (горала) выносіла прыгавор, нават смяротны Калі злачынец уцякаў у суседнюю воласць, кала спынялася на мяжы і передавала «гарачы след» суседзям. ДзеЙнасць когінага суда на Беларусі спынілася ў другой палове XVIII ст. Феадальна-залежных сялян звычайна судзілі іх уладальнікі.

44