Ғылыми-техникалық прогресс экономикалық өсудің факторы ретінде

     Инвестицияның эндогендік функциясын қоса отырып  Р.Ф. Харрод (1939ж) экономикалық өсудің арнайы үлгісін құрады.

     Акселератор принципіне сай, табыстың кез-келген өсуі капитал салымының өсуіне алып келеді, бұл өзгеріс табыстың  өзгеруіне  пропорцианалды:

                       It =v(Үt –Yt-1)

     Мұндағы: v-акселератор.

     Экономикадағы алдыңғы кезеңде қалыптасқан  жағдайларды ескере отырып, кәсіпкерлер өндіретін өнім көлемін жоспарлайды.

2.3. Экономикалық өсудiң түрлерi және ғылыми-техникалық прогресс 

     Экономикалық  өсу сандық және сапалық өсуiне байланысты  интенсивтi және экстенсивтi  түрлерi болады.

Экстенцивтi түрiне:

• Технологияда инвестицияның артуы;
• Бос уақыты жоқ қызметкерлер санының артуы;
• Тұтынушы шикiзат көлемдерiнiң, материалдардың, сыртқы капиталдардың өсу қарқыны;

Интенцивтi факторларға:

• Ғылыми техникалық прогрест дамыту;
• Қызметкерлердiң мамандық деңгейiнiң жоғарылауы;
• Негiзгi және сыртқы қорларды қолдануды жақсарту;

     Экономикалық  өсудiң екi түрiнiң жiктелуiн келесi суреттен көрсек.  

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      

     Экономикалық  өсудi өлшеу әдетте келесi көрсеткiштерден  тұрады:

     - ЖIӨ-нiң өсуi немесе ұлттық табыстың  өсуi;

     - ЖIӨ және ҰТ-тың өсу қарқынының жан басына шаққандағы мөлшерi;

     - Өндiрiстiк саладағы жан басына  шаққандағы өсу қарқыны.

     Экономикалық  өсудiң тиiмдi жақтарымен қатар егер ол дұрыс iске аспаса адамзат баласына зиянды жақтары да бар. Оған мысал  ретiнде экологиялық проблемаларды алуға болады.

     Нақты өмiрде экономикалық өсудiң экстенсивтiк  немесе интенсивтiк типтерi таза түрде  болмайды. Ғылыми техникалық жетiстiктердi (ҒТП) енгiзунегiзiнде жүзеге асырылатын, өсу факторларын сан жағынан  жетiлдiру, қашан болмасын өндiрiс құрал-жабдықтарын және жұмысшы күшiне инвестициялар салымын жасауды талап етедi. Жұмысшы күшi мен құрал-жабдықтардың өсуi, олардың сапалық сипаттамаларына өзгерiс енгiзедi. Сондықтан нақты экономикалық өсудi талдағанда, оның теориялық үлгiсiн емес, өсу типтерiн басымырақ экстенсивтiк және басымырақ интенсивтi деп бөледi.

     Өндiрiсте  қолданылатын еңбек пен капиталдың сәйкестiгiн белгiлейтiн макроэкономикалық  көрсеткiштердiң өзгерiстерiне әсер етуiне байланысты ҒТП бiрнеше түрге  бөлiнедi.

     Егер  ҒТП дамуында еңбектiң капиталмен жабдықталуының әрбiр белгiленген шамасына өндiрiс факторларының шектi өнiмдiлiгiнiң ылғи бiр ғана көрсеткiшi сәйкес келсе, онда Хикс бойынша бейтарап ҒТП орын алады.

     Егер  еңбектiң капиталмен жабдықталуы  белгiленген жағдайда шектi еңбек өнiмдiлiгi капиталдың шектi өнiмдiлiгiнен тез өсiп отырса, экономикаға еңбектi үнемдейтiн техникалық прогресс тән болады. Керiсiнше жағдайда – шектi еңбек өнiмдiлiгiнiң өсу қарқыны мен шектi капитал өнiмдiлiгiнiң арақтынасы керiсiнше болғанда ҒТП капитал үнемдейтiн типi пайда болады.

     Егер  ҒТП дамуында белгiленген еңбек өнiмдiлiгiнiң  орта дәрежесiне еңбектiң шектi өнiмдiлiгiнiң  бiрдей шамасы сәйкес келсе, онда осындай  түрi Солоу бойынша бейтарап деп  аталады.

     Инновация категориясының экономикалық анализде басты төрт аспектiсiн көрсетуге болады:

• инновация – интелектуалды еңбек нәтижесi, яғни инновация арқылы бәсекелестiкке төтеп бередi;
• инновация – бәсекелестiк күш, яғни нарықтың тепе-теңдiгiн бұзады;
• жаңа өнiм және жаңа процесс қоғамға оң нәтижесiн тгiзедi;
• инновация – экономикалық өсу факторы ретiнде. 

     Осындағы  төртiншi аспектi бiздiң елiмiз үшiн  маңызды болып табылады.

     XX ғ. 50 жылдары американ оқымыстысы  Роберт Солоу экономикалық өсудiң  басты факторы ҒТП екендiгiн  айтқан. Мұны Саймон Кузнецта  қолдады. Оның пiкiрiнше ұлттық өнiмнiң тұрақты өсуiн, қоғамның тұтынуын қамтамасыз етуде технологиялық прогрестiң маңызы ерекше екенiн айтты.

     Экономикалық  эволюцияда көптеген ғалымдар тұжырымы бойынша олар техника – экономикалық зерттеуiнде инновациялық процесс  туралы келесi әдiстемелiк негiздерiн ұсынды:

• экономикалық динамика мен экономикалық өсудi қозғаушы фактор инновациялық негiздегi бәсеке болып табылады;
• экономикалық дамуда бiлiм мен интелект басты рольде болуы керек;
• интелектуалдық қызметтi институционализациялау оның құрылымы мен негiзi болып табылады.

     Қазiргi заманғы экономикалық теорияда экономикалық өсу факторларын негiзгi 4-ке бөледi :

• елде экономикалық ресурстардың өсуi;
• өндiрiстiң жаңа технологиялар арқылы қызмет iстеуi, ресурс шығындарын қысқартып және жылдық сол өнiмдi шығару;
• шектеулi ресурстарды тиiмдi бөлудiң әдiстерiн талдау;
• адамдардың денсаулығының, өмiр сүру деңгейiнiң өсуi.

     Мұнда 1-шi әрекет экстенсивтi экономикалық өсуге  жатса, ал 2 және 3 факторлар интенсивтi экономикалық өсуге, яғни инновациялық қызметке, 4-шi экономикалық емес фактор болып табылады.  

     Экономикалық  өсу сандық және сапалық өсуiне байланысты  интенсивтi және экстенсивтi  түрлерi болады.

     Экстенцивтi түрiне:

• Технологияда инвестицияның артуы;
• Бос уақыты жоқ қызметкерлер санының артуы;
• Тұтынушы шикiзат көлемдерiнiң, материалдардың, сыртқы капиталдардың өсу қарқыны;

     Интенцивтi факторларға:

• Ғылыми-техникалық прогрестi дамыту, яғни инновациялық дамудың жүзеге асуы; 
• Қызметкерлердiң мамандық деңгейiнiң жоғарылауы, бiлiм берудi дамыту;
• Негiзгi және сыртқы қорларды қолдануды жақсарту;
• Қызметкерлердiң бос уақытының өсуi.

     Көрiп  отырғандай елiмiз дамыған елдер  қатарына қосылуы үшiн экономикалық өсудiң интенцивтi бағытының басымдырақ болуын қамтамасыз етуi керек. Елде осы  саясатты қолдау үшiн оған тиiмдi жағдайлар жасауды мемлекет өзiне басты қызмет етiп алғаны дұрыс.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

      Қорытынды

     Экономикалық  өсу кеңiнен тараған құбылыс  болып табылады. Экономикада болып  тұратын дағдарыстарды ескерсек те, ұзақ мерзiмдi экономиканың өсуi трендi ұлғаймалы. Сондықтан экономиканың тұрақты өсуi, адам басына шаққандағы табыстың өсуi  болып отыр. Өйткенi осы көрсеткiш халық жағдайының көтерiлуiне әкеледi. Сондай-ақ экономикалық өсу ресурс шектеулiгi ахуалын шешедi.

     Осы уақытқа дейiн жүргiзiлiп келген экономикалық бағдарламалар өз жемiсiн бере бастады, жекешелендiру өзiнiң нәтижесiн берiп, нарықтық қатынастар орнап, экономикалық адамдар пайда болды. Сондай-ақ ел экономикасы 1995 жылы ЖIӨ-нiң 0,5%-ке өсуiмен жаңа даму сатысына өттi. Елде жұмыссыздық деңгейi азайып, инфляция деңгейi төмендедi. Қазiр елiмiз ТМД елдерi iшiнде нарықтық қатынастар неғұрлым толық қалыптасқан, ЖIӨ-нiң өсу қарқыны жағынан алдынғы қатарда. Сонғы жылдары елiмiздегi ЖIӨ көлемi 10% деңгейiнде болып отыр. Бұл әрине жоғары көрсеткiш.

     Бiрақ  бiзде экономикалық өсудiң негiзгi қоры болып отырған бұл елiмiздiң жер қойнауының бай шикiзаттары болып отыр. Шикiзаттық және өндiрiстiк экономиканың тиiмсiз екенi бiзге белгiлi, сондықтан индустриялық-инновациялық дамуда сервистiк-технологиялық экономикаға өту үшiн стратегиялар жасалуда. Онда негiзiнен шикiзат бағытына қарап қалған экономикадан қол үзiп, экономика салаларын әртараптандырып, ұзақ мерзiмдi жоспарда сервистiк-технологиялық экономикаға өту үшiн өңдеушi өнеркәсiптi дамытып, отандық товарлардың iшкi және сыртқы рынокта бәсекелестiгiн, еңбек өнiмдiлiгiн арттыру бүгiнгi ұрпақтың мiндетi.

     Елiмiздiң  экономикалық даму барысында бүгiнде  көптеген мәселелер мен кедергiлер  де баршылық. Олар:

• демографиямыздың әлсiздiгi және көп ұлттылық;
• бiр жақты шикiзат бағыттылығы;
• әлемдiк экономикаға ықпалдасудың әлсiздiгi;
• кәсiпорындардың жалпы техникалық-технологиялық артта қалуы;
• өңдеушi өнеркәсiптiң мардымсыздығы;
• ғылым мен өндiрiс арасында ықпалды байланыстың болмауы;
• халықтың кейбiр бөлiгiнде әлi де кеңестiк ойлаудың сарқыны қалушылық;
• ел территориясында глобалды және өңiрлiк экологиялық проблемалардың көптеп болуы;
• елiмiзде туристiк индустрияны дамытудың қолайлы жақтары бола тұрып, оның тым мардымсыздығы.

     Қорыта  келгенде, елiмiзде жүргiзiлген экономикалық шаралар өз өнiмiн берiп, экономикалық өсуге қол жеткiздiк. Ендi өткен шаралардың кемшiлiгiн түзеп, дамыған ел қатарына қосылу үшiн әлем жүрiп өткен жолдарды саралап, ұлттық экономикаға тиiмдi жағын таңдап алу және соған жету үшiн бiр адамдай жұмылып қызмет iстеу барлық Қазақстан Республикасының алдындағы мiндетi десек артық болмас. 

     Қолданылған әдебиеттер 
 

1. Н.А. Назарбаев.  “ Қазақстан – 2030 “  ұзақ мерзiмдi даму стратегиясы.
2. Әкiмбекеов С., Баймұхамбетова А.С. Жанайдаров У.А.  Экономикалық теория. Оқу құралы. – Астана: 2002. – 464бет.
3. Мамыров Н.Қ.,  Тiлеужанова М.Ә. -  Макроэкономика: - Оқулық. – Алматы: Экономика, - 2003. – 432 бет.