Емтихан тақырыптарының тізімі

әл-фараби атындағы қазақ ұлттық УНИВЕРСИТЕТі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«6М050200 – Саясаттану» мамандығы бойынша

МАГИСТРАТУРАҒА ТҮСУШІЛЕРГЕ АРНАЛҒАН МАМАНДЫҚ БОЙЫНША ТҮСУ ЕМТИХАНЫНЫҢ

БАҒДАРЛАМАСЫ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

АЛМАТЫ  2012

 

 

 

Емтихан тақырыптарының тізімі

 

«Саяси  ілімдер тарихы» пәні

1. Саяси ілімдер тарихы ғылым ретінде.

Саяси ілімдер тарихы – әлемді, мемлекетті, билікті, саясатты, адамның саяси мінез-құлқын қазіргі заманғы ғылыми тұрғыдан танып-білудің маңызды қайнар көзі мен жауапты бөлімі. Қоғамдық ғылымдар құрылымындағы саяси ілімдер тарихының орны.

Саяси ілімдер тарихының пәні мен әдістері.

Саяси ілімдер тарихының, теория мен тарихтың, мемлекеттің, саясаттанудың, салалық мемлекеттік-құқықтық пәндердің тарихының арақатынасы. Саяси ілім ұғымы. Саяси ілімдердің әдіснамасы. Саяси доктриналарды бағалаудың критерилері. Курстың құрылымы.

Саяси ілімдер тарихы саяси, заң және өзге де әлеуметтік ғылымдар саласындағы ғылыми болжам жасау мен футурологияның, заманауи ғаламдық мәселелерді зерттеудің іргетасы.

2. Ежелгі Шығыстың құл иеленуші мемлекеттеріндегі саяси ілімдер.

Ежелгі Шығыстағы мемлекеттіліктің қалыптасуының ерекшеліктері мен  өзгешеліктері. Ежелгі Египет пен Вавилонның құл иеленушілерінің саяси идеологиясы. Фараондарға табыну. «Птахотептің (Птаххетепа) ілімдері» мен «Гераклиополь патшасының өзінің ұлына айтқан ақылы». «Ипусердің (Ипувер) айтқандары». Ежелгі Вавилонның құл иеленушілерінің саяси идеяларындағы билік пен заңның құдайлық сипаты. Хаммурапи заңдары. Үндістандағы брахманизм идеологиясы. Ману заңдары. Каутильдің Артхашастрасы. Буддизм еретикалық, антибрахмандық тағым және бірінші әлемдік дін ретінде. Ежелгі  Қытайдың идеологиясы. Конфуций. Даосизмнің негізгі идеялары. Мо-Цзының ілімі. Ежелгіқытайлық легизм. «Фацзя» мектебі мен оның өкілдерінің көзқарастары.

3. Ежелгі Грецияның саяси ілімдері.

Гректік саяси мәдениеттің  шығыстықтан айырмашылықтары.  Ежелгі гректік саяси ойдың қалыптасуы мен дамуының үш кезеңі. Қоғам, билік, жердегі адамның орны туралы мифологиялық көзқарастардан арылу. Жеті данышпан. Солонның саяси идеалы. Пифагор мен пифагорлықтар. Гераклиттің саяси көзқарастары. Демокриттің антикалық философиясындағы материалистік бағыт. Софистердің саяси ойларындағы жаңашылдық. Пифагор: «адам – барлық заттың өлшемі». Сократ пен оның демократияға қатынасы. Платон – объективті идеализмнің философиялық жүйесін құраушы. Платонның үлгілі мемлекеті. Платонның «Мемлекет» және «Заңдар» атты шығармалары. Аристотельдің саяси тұжырымдары: «Адам – саяси тіршілік иесі (жануар)». «Саясат», «Афиналық полития», «Этика». Аристотель басқару түрлері туралы. Эпикур мемлекеттің туындауы мен мәні туралы. Стоиктердің саяси ойлары. Полибий мемлекет түрлерінің айналысы жайлы.

4. Ежелгі Римнің саяси ілімдері.

Таптар мен  түрлі әлеуметтік топтардың  теке-тіресуі  Ежелгі Римдегі саяси идеологиялардың түрлі бағыттарының қалыптасуының қайнар көзі ретінде. Ағайынды Гракхтардың саяси идеялары. Тит Лукреций Кар – құл иеленушілік демократияның идеологы. «Заттардың табиғаты туралы» ілім. Марк Туллий Цицерон құл иеленушілік демократияның идеологы ретінде жазған «Мемлекет туралы» және «Заңдар туралы» еңбектері. Цицерон мемлекеттің түрлері мен құлдықтың табиғаты туралы. Римдік стоиктер: фатализм ілімі. Христианшылдық. Алғашқы христиандардың саяси идеологиясы. Христианшылдықтың эволюциясы. Христианшылдық іліміндегі әлем, адам, билік. Ерте еретиктік қозғалыстардың саяси идеялары. Монтанизм. Эбиониттер. Гностиктер. Әулие Августиннің саяси ойлары. «Құдайшыл қала туралы» шығарма.

5.Орта ғасырлардағы саяси ілімдер (Батыс Европа).

Феодалдық саяси ойдың негізгі белгілері мен ерекшеліктері. Ортағасырлық саяси ойды кезеңдерге бөлу. Христианшылдық дін және римдік-католиктік шіркеу. Ортағасырлық діни дүниетанымның тереңдеуі. “Екі қылыш” теориясы шіркеудің саяси ұмтылыстарының негіздемесі ретінде. Феодалдық қоғамның әлеуметтік жіктелуі. Үстемдік етуші шіркеулік және зайырлы феодалдардың саяси көзқарастары. Бұқара шаруалар және олардың идеологтары. Фома Аквинскийдің мемлекет пен билік туралы ілімі. Жеке меншік пен бостандық туралы ойлар. Томизм және неотомизм. Бюргерлік идеологиясының туындауы. Марсилий Падуанский, оның билік пен мемлекеттің шығуы туралы жаратылыстық-тарихи тұжырымдамасы. Халық-суверен туралы ойшылдардың идеялары. Дантенің әлемдік монархия туралы идеалы. Әлемдік үстемдікке ұмтылысқа қарсы тұжырымдар. Қалалық мәдениеттің ерте кезеңінің дамуында Данте қалалық буржуазияның идеологы ретінде. Ортағасырлық ересьтердің әлеуметтік-саяси мазмұндағы ойлары. Вальденстер. Құдайшылдық. Патарендар. Альбигойцтар. Табориттер. Богемдік ағайындылар. Англиядағы лоллардтың қозғалысы. Джон Уиклиф. Ян Гус.

6. Арабтық Шығыс елдерінің саяси ойлары (орта ғасырлар).

Арабтық Шығыс елдеріндегі феодализмнің дамуы мен саяси идеологиялардың дамуының ерекшеліктері. Ислам – ортағасырлық Шығыстағы маңызды діни-саяси идеология. Теократизм Құранның саяси идеяларына тән сипат. Суннизм мен Шиизм. Хариджиттер мен исламистердің дүниетанымдары. Әбу ан-Насыр әл Фараби араб философиясының атасы ретінде «Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары туралы», «Мемлекеттік қайраткердің нақыл сөздері», «Азаматтық саясат» тракттары. Әл Мавардидің, Ибн Синаның, Ибн Рушдтың, Ибн Халдунның саяси ойлары

7. Қайта өрлеу дәуірінің саяси идеялары.

Қайта өрлеу – қоғам, билік, саясат туралы адамзаттың көзқарасындағы ұлы прогрессивтік төңкеріс. Адамның тағдыры, жеке тұлғаның бағасы туралы идеялар; әрбір жеке адамның автономиясы. Қайта өрлеудің гуманизмі. Колюччо Салюти – азаматтық гуманизмнің негізін салушы. Леонардо Бруно Аретино. Германиядағы гуманизм саяси идеясының негізін қалаған Ульрих фон Гуттен. Н. Макиавеллидің зайырлы саяси доктринасы. «Тақсыр», «Тит Ливияның бірінші декадасы туралы ойлар», «Флоренция тарихы». Мемлекеттік егемендіктің буржуазиялық теориясының туындауы. Франциядағы абсолютизм идеологиясы. Жан Боден мемлекеттік биліктің суверендігі идеясының негізін қалаушы. Жоғарғы билік пен оның қасиеттері туралы ілім. Басқарудың “араласх” формаларын жаратпау. Жан Боденнің қоғамдық даму мен мемлекет формаларының айналып келуі туралы көзқарастары. XVI-VII ғғ. европалық утопиялық социализмнің саяси идеялары. Томас Мордың «Утопиясы» мен Томазо Кампанелланың «Күн қаласы».

8. Реформация кезеңінің саяси ойлары.

Реформация – католиктік шіркеудің іліміне, шіркеу мен феодалдық саяси тәртіпке қарсы күрестің діни-саяси идеологиясы, бірінші (Ф. Энгельс бойынша) буржуазиялық революция. Реформацияның жақтастарының екі лагері. Германиядағы халықтық реформация мен шаруалар соғысының саяси ағымдары. Шаруа-плебейлік лагердің лидері – Томас Мюнцердің әлеуметтік және саяси-құқықтық көзқарастары. Реформацияның діни-саяси бағытының идеологы – Мартин Лютердің саяси ойлары. Жан Кальвин – «құдай адамның өмірін маңдайына жазып қояды» деуші догмат, оның шаруа-плебейлік ересьтерге қатысты зұлым доктринасы, мемлекеттегі басқару формалары туралы ойлары.

9. XVII ғасырдағы Голландиядағы саяси ілімдер.

Голландия – буржуазиялық билік пен буржуазиялық республика орнаған бірінші Европа елі. Гуго Гроций – саяси ойшыл, мемлекет пен құқық жайлы ерте буржуазтялық ілімнің, табиғи және халықаралық құқықтың рационалистік доктринасының негізін салушы. Оның «Соғыс пен бейбітшілік құқығы туралы», «Кен өндіру құқығы туралы», «Ежелгі заман және Бабайлық республиканың құрылысы, саясат, басқару формалары туралы, әділетті және әділетсіз соғыстар туралы» атты еңбектері. Барух (Бенедикт) Спинозаның саяси доктриналары. Оның «Саяси трактаты». Адам мен мемлекет – табиғаттың бөлігі. Адамдардың әлеуметтік өзара әрекеттесуінің себептері мен көріністері туралы психологииялық баяндау. Спиноза мемлекеттің формалары мен басқару түрлері, мемлекетаралық қатынастар туралы.

10. XVII ғ. Англиядағы саяси идеялар.

Англиядағы буржуазиялық революция мен оның ерекшеліктері: индепенденттердің саяси талаптарының ерекшелігі. Джон Мильтон. Левеллерлік саяси идеялары. Джон Лилберн. Диггерлер мен олардың идеологы Джерард Уинстэнли. Ағылшындық ойшыл Томас Гоббстың саяси концепциялары. Оның: «Азамат туралы», «Философия негіздері», «Левиафан» шығармалары. Джон Локк әлеуметтік компромисстің идеологы. «Мемлекеттік басқару туралы екі трактат». Мемлекеттің туындауы туралы теория. Мемлекеттің мақсаты. Басқару формалары мен меншікке қатысты ойшылдың идеялары. Джон Локк билік бөлінісі мен халық суверенитеті туралы.

11. Европалық Ағартушылық дәуірінің саяси идеялары.

Вольтердің саяси көзқарастары. Монтескьенің саяси тұжырымдамасы: «Парсы хаттары», «Заңдар рухы туралы» шығармалары. Ойшылдың саяси бостандық туралы ой-толғамдары. Ж.Ж. Руссоның әлеуметтік-саяси ілімі: «Адамдар арасындағы теңсіздіктің туындауы мен негіздемесі туралы толғау», «Мәңгілік бейбітшілік туралы ойлар». Руссо іліміндегі бостандық, теңдік, халық суверенитеті идеялары.

Якобиншілдердің саяси идеялары, олардың саяси идеалы. Максимилиан Робеспьер, оның «Конституция туралы», «Революциялық басқарудың принциптері туралы», «Саяси моральдың принциптері туралы» әйгілі баяндамалары. Жан Поль Марат. Деспотизм, оның қайнар көздері, деспоттық билікті орнатудың әдістері мен құралдары,онымен күрестің жолдары мен формалары.

Француздық социализмнің саяси идеологиясы.  Мореллидің «Табиғат кодексі». Ж. Моленің «Өсиеті». Г. Мабли бойынша саяси биліктің конструкциясы. Г. Бабефтің бағдарламалық-саяси қондырсы және “теңдестердің қоғамы”. Революциялық заңдар жобасы. Халықтық конституция идеясы.

12. Тәуелсіздік үшін күрес кезеңіндегі АҚШ саяси ілімі.

 «Демократиялық лагерь» өкілдерінің саяси көзқарастары. Т. Джефферсон саяси ілімі мен олардың «Тәуелсіздік декларациясында» және «Құқықтар туралы Биллде» жүзеге асуы. Б. Франклиннің саяси және құқықтық көзқарастары. Т. Пейннің саяси-құқықтық идеялары. Оның «табиғи құқық» теориясы. Басқару формасы туралы көзқарастар. Бейбітшілік үшін күрес туралы көзқарастардың ерекшеліктері. «Федералистердің» саяси және құқықтық көзқарастары мен олардың А. Гамильтон саяси ілімінде көрініс табуы. 1787 ж. Конституцияда оның идеяларының жүзеге асуы. Федерация мен штаттардың өзара әрекеттесуінің принциптері. Дж. Адамстың саяси идеялары. Дж. Мэдисонның саяси-құқықтық ілімі мен олардың АҚШ Конституциясында жүзеге асырылуы.

13. XVIII ғ. аяғы–XIX ғ. басындағы Германиядағы саяси ілімдер.

Германиядағы саяси идеологияның негізгі бағыттарын жалпы сипаттау. Г.-Ф. Гегельдің философиялық доктринасының саяси астары. «Абсолютті рух» саяси процестің басты факторы ретінде. Саяси иерархия мен саяси бостандықтар мәселесі. Саяси процестің динамикасы мен ақырғы мақсаты. Азаматтық қоғам идеясының тұжырымдамасы. Гегельдің билік бөлінісі теориясын интерпретациялауы. Гегельдің саяси идеалы.

И. Канттың саяси көзқарастары. Мемлекет пен құқықты негіздеу. Категориялық императив. Қоғамдық келісім мен халық суверенитеті. Мемлекеттің шығуы мен мәні туралы көзқарастар. Мемлекет формаларын жіктеу. «Мәңгілік бейбітшілік» теориясы. И. Кант және қазіргі заман.   Фихтенің саяси-құқықтық теориясы. Оның көзқарастарының екіұштылығы мен қарама-қайшылықтығы. Халықтың үстемдігі идеясы. Мемлекет пен оның мәнін анықтау.

14. ХIХ ғ. европалық саяси ойдың негізгі бағыттары

Консерватизм және оның дамуының негізгі кезеңдері. Франциядағы консервативтік теория (Ж. де Местр және т.б.), француз революциясына жағымсыз көзқарас. А исторических традиций в творчестве Э. Берктің шығармашылығындағы британ парламентаризмі мен аристократизмінің тарихи дәстүрлерінің пологетикасы мен  «торийлік» идеологияның қалыптасуы. Б. Дизраэлидің саяси көзқарастары қалыптасуына XIX ғ бірінші жартысындағы парламенттік реформалардың ықпалы. Т. Карлейльдің көзқарастарындағы әлемдік саяси процестің тарихи динамикасы. Неоконсерватизм.

Либерализм интеллектуальды және саяси ағым ретінде. Француздық либерализм (Б.Констан, А.де Токвиль). Монтескьенің билік бөлінісі теориясын қайта қарауы. Неміс либерализмі (В.фон Гумбольдт, Л.Штейн). Ағылшын либерализмі (И.Бентам, Дж.Ст.Миль).    О. Конттың саяси-құқықтық идеялары.

Әлеуметтік дарвинизм және қоғам мен мемлекет туралы ілімді вульгаризациялауға тырысу (Ж.А.де Гобино, Г. Спенсер).

Социал-реформизм (Ф.Лассаль, Э.Бернштейн, Каутский) мен анархизмнің (Ж.Прудон, М. А. Бакунин, П. А. Кропоткин)  саяси идеялары.

Славянофильдердің саяси  идеялары.

Социалис-утопистердің саяси-құқықтық көзқарастары. А.Сен-Симон, Ш. Фурье, Р. Оуэн).

Марксизм: теориялық қайнар көздері мен құрамдас бөліктері. Саяси дамуды экономикалық негіздеу. «Коммунистік партияның манифесті». Саясатты материалистік түсіндіру. Марксизмнің негізгі қоғамдық саяси ағымдары.

15. ХХ ғасырдағы саяси ілімдер.

Социал-демократиялық концепциялар: А.Бебель, Э.Бернштейн, К.Каутский, Г.Кунов,  Г.Кельзен., М. Вебер: саяси прогрестің тарихи және экономикалық тәуелділігін сынау. Легитимді үстемдік теориясы. Плебисцитарлық демократия концепциясы.

Г. Моска: «саяси (үстем) тап» концепциясы. В. Парето: адамның іс-әрекетінің социологиясы. Элита ауысуы теориясы. Р. Михельс: интеллектуал және жұмысшы қозғалысы.

Биологиялық инстинктер заманауи өркениетті қоғамдардағы саяси процестің негізі ретінде (З. Фрейд). К.Г. Юнг пен Э. Фроммның көзқарастарындағы ұлтшылдық пен нәсілшілдіктің психопаттық негіздері. Л. Вольтманның нәсілшілдік теориясы.

Ф.-В.Ницше. «Билікке деген ерік» пен «өлімге деген ерік» саяси процесте. Фашизмнің саяси идеологиясы.  Б. Муссолинидің «корпоративті мемлекет» идеясы. А. Розенбергтің «жоғары раса» теориясы. К.Хаусхофер  халықтың «өмір сүру кеңістігі үшін күрес» концепциясын ұсынушы.

Либералдық саяси доктринаның жаңаруы: И. Шумпетер,Э. Мунье, Э. Бенеш: шығыс еуропалық демократияның даму перспективалары. Жаңа типті саясат. Саяси партиялар мен бюрократияның пішіні. Либералдық және демократиялық құндылықтарды сынау: О. Шпенглер, К. Шмитт. Классикалық геосаясат: Ф.Ратцель.