Оккупационный режим на территории Беларуси в годы Великой отечественной войны

     28 чэрвеня 1944 г. прыкладна ў 12 гадзін усе мужчыны былі сгнаны  ў адзін барак, а жанчыны  і дзеці – у другі. Канвой  у лагеры быў павялічаны. Хутка  зноў усіх выгналі ў двор, жанчын  некуды павезлі, а мужчын, больш  як 600 чалавек, ачапілі аўтаматчыкі  і пачалі стралаць. Паранены ў  грудзі і ў нагу, я ўпаў, на  мяне зверху падалі забітыя.  Калі я апрытомнеў, то  ўбачыў

з-пад  трупаў, што ляжу недалёка ад хлява. Сабраўшы ўсе сілы, якія засталіся, я залез праз дзірку ў хлеў, прыкрыўся дошкай і назіраў, што рабілася на двары, якія дабівалі ні ў чым не павінных мірных грамадзян, жахароў Барысава. Потым фашысты сталі прачэсваць балота, дамы, якія былі паблізу, і тых, каго знаходзілі, прыводзілі ў лагер і расстрэльвалі. На трупы забітых яны кідалі гранаты і ўзрывалі іх.

     Каб схаваць сляды свайго злачынства, фашысты аблілі трупы нейкай вадкасцю і падпалілі…»⁶.

     Трагічны лёс чакаў яўрэяў. Знішчэнне нацыстамі ў гады Другой сусветнай вайны яўрэйскага насельніцтва Еўропы атрымала назву "халакост". У большасці вялікіх буйных гарадоў і раённых цэнтрах вылучаліся адмысловыя    кварталы    для    пражывання  і  знішчэння    яўрэйскага насельніцтва - гета. Так у г.Барысаве (на паўночнай ускраіне горада, у раёне выліцы Чырвонаармейскай, фашысты сагналі ў гета каля 10 тысяч яўрэяў з Барысава і наваколля, а таксама прывезеных з Польшчы.

     20 – 21 кастрычніка 1941 г. усіх  вязняў гета расстралялі, дзяцей, старых і параненых кідалі  ў выкапаныя равы жывымі і  потым засыпалі зямлёй. 2 дні не  змаўкалі за горадам крыкі  і стогны, не сціхалі стрэлы. Гэтыя дзеянні яскрава гавораць аб тым, што фашысты метадычна выконвалі план Гітлера ўсіх “знішчаць да той пары, пакуль мы не будзем здольны самі запоўніць усю тэрыторыю”⁷. Ірына Навумаўна Годэс расказвае: “Стаяла глыбокая восень 1941 года, аднак добра памятаю, што той дзень выдаўся ясным і сонечным. Усіх насельнікаў гета, падганяючы прыкладамі, выгналі з дамоў. А я са сваім двухгадовым сынам схавалася ў хляве. Але гэта было дарэмна. У наша прыстанішча, дзе мы стаіліся ў цёмным кутку, увайшоў паліцай. Ён нас не бачыў, але зычна крыкнуў: “Выходзь, бо заб’ю”. І тут мой Паўлік заплакаў. Гэта прадракала канец. Нас павялі да месца збору, але па дарозе нашаму канваіру захацелася праверыць яшчэ адзін двор, і ён перадаў нас чалавеку, які ішоў насустрач. Я не ведала яго прозвішча, але ён не быў забойцам. Нашы слёзы выклікалі ў яго нейкія пачуцці, і ён не стаў нас затрымліваць. А што было далей – гэта асобная тэма. Скажу толькі, што выратавальны прытулак мы з сынам знайшлі ў сям’і высакародных інтэрнацыяналістаў Георгія і Веры Шафраноўскіх…”⁸.

     У лагерах смерці Барысава знішчана больш  за 33 тысячы чалавек. За гады  акупацыі фашысты знішчылі на Беларусі больш  за 2 млн. 200 тысяч савецкіх грамадзянін  і ваеннапалонных; вывезлі ў Германію на катаржныя работы каля 380 тыс. Чалавек. За час акупацыі на Беларусі спалена  разам з жыхарамі 628 вёсак, з іх 186 не адноўлены пасля вайны.

     Такім чынам, можна выдзеліць некалькі асноўных метадаў, якія выкарыстўваліся  для знішчэння насельніцтва на акупіраваных тэрыторыях:

     1. Выключна недастатковае харчаванне насельніцтва, галоўным чынам працоўнага насельніцтва гарадоў;

     2. Канфіскацыя большай часткі маёнткаў, экспрапрыяцыя без кампенсавання і перасяленне сялян у другія раёны;

     3. Умяшанне і канфіскацыі ў вобласці прамысловасці, камерцыі, гандлю і прыватнай уласнасці;

     4.  Масавыя арышты і масавыя растрэлы, якія вырабляюцца германскай паліцыяй, якая ўжывала сістэму калектыўнай адказнасці;

     5.  Жорсткія метады пры наборы працоўных;

     6.  Узмацненне паралізацыі культурнага жыцця;

     7.  Зачыненне сярэдніх школ, каледжаў, універсітэтаў;

     8.  Стварэнне концлагераў і лагераў смерці. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ЗАКЛЮЧЭННЕ 

     Рэалізацыя  злачынных планаў фашызму ў адносінах  да славянскіх народаў пачалася з  першых жа дзён Другой сусветнай вайны. На захопленых тэрыторыях адпрацоўваўся  на практыцы механізм ажыццяўлення прынцыповых  усталёвак гітлерызму, які затым  меркавалася ўжыць і ў астатніх акупіраваных краінах Еўропы. Такім  чынам, "захопленыя" землі разглядаліся нацысцкай верхавінай як лабараторыя  па апрабаванні практычных сродкаў  усталявання "новага парадку" ў  Еўропе, адным з найважных элементаў  якога было фізічнае знішчэнне цэлых  нацый.

       Германскі фашызм, развязаўшы самую  кровапралітную вайну, меў на  мэце ліквідацыю дэмакратыі, заняволенне цэлых краін і знішчэнне шматлікіх народаў, якія ён лічыў "непаўнавартаснымі" - гэта злачынствы супраць усяго чалавецтва.

     Мінулая вайна паднесла чалавецтву нямала ўрокаў, якія не могуць і не павінны быць забыты. Сучасная барацьба за свет павінна  абапірацца і на ўрокі з вопыту мінулага, бо сувязь урокаў мінулай вайны з сучаснай праблемай барацьбы за свет занадта відавочная, каб яе не заўважаць.

     Адзін з галоўных урокаў мінулай вайны, без якога немагчыма захаваць свет і падтрымаць міжнароднае супрацоўніцтва, складаецца ў тым, што прынцып  тэрытарыяльнай цэласнасці і непарушнасці мяжы павінен няўхільна выконвацца і паважацца ўсімі дзяржавамі.

       Мужны барацьбіт супраць фашызму  Юліус Фучык перад пакараннем смерцю, стоячы "з завесай на шыі", заклікаў: "Пра аднаго прашу тых, хто перажывае гэты час: не забудзьцеся! Не забудзьцеся ні добрых, ні злых. Людзі, будзьце пільныя!"⁹. Лепшай памяццю пра мільёны ахвяр фашызму ў Другой сусветнай вайне будзе нястомная барацьба за трывалы свет, за пабудову грамадства без войн і прыгнёты чалавека чалавекам.

     Выродлівай  рысай фашысцкага руху з'яўляецца схільнасць да гвалту, якое яны сцвярджалі, рабілі з яго культ. Новае, што ўнеслі ў генацыд фашысты ўсіх масцяў, складаецца ў тым, што яны, па-першае, надалі гэтай крайняй форме гвалту небывалыя дагэтуль маштабы з ужываннем сучасных тэхнічных сродкаў знішчэння; па-другое, "узбагацілі" яго прыярытэтам у вынаходстве такіх напоўненых злачынным сэнсам "неалагізмаў", як "канчатковае рашэнне", "жыццёвая прастора", "эўтаназія", "селекцыя" і шматлікія іншыя. На гвалце яны імкнуліся пабудаваць новы сусветны парадак. Разуменне гвалту як неабходнага атрыбуту палітычнай барацьбы радніла фашызм з артадаксальнымі сацыялістамі і камуністамі.

     Немагчыма адназначна вызначыць само паняцце "фашызм". Як з'ява - фашызм вызначыў усю гістарычную рэальнасць дваццатага стагоддзя. Як палітычнае вучэнне фашызм не вычарпаў сябе дагэтуль і жыве ў выглядзе рознага роду "неофашызмаў" і падобных яму радыкальных і тэрарыстычных плыняў.

     Ідэалогія фашызму - гэта антыдэмакратызм і  антыкамунізм, расізм і шавінізм. У  яе аснове ляжаць ідэі сацыял-дарвінізму пра барацьбу відаў і рас.

     Правал  акупацыйнай палітыкі гітлераўскай Германіі ў краінах Еўропы яшчэ падчас войны вырабіў сур'ёзны ўдар па расісцкай ідэалогіі агрэсараў. Народы акупіраванай Еўропы на сваім вопыце пераканаліся ў тым, што шавінізм і міжнацыянальная розніца, заўсёды былі той прыдатнай глебай, на якой паразітавалі тэорыя і практыка агрэсараў. Дамагчыся трывалага сяброўства паміж народамі, ухіліць сацыяльна-эканамічныя прычыны, якія параджаюць варожасць паміж імі, - значыць зрабіць важны крок на шляху устаранення войн з жыцця грамадства. Гэта - неацэнны ўрок, пададзены сучаснаму чалавецтву.

     СПІС  ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНІЦ І ЛІТАРАТУРЫ 

1. Всенародное партизанское движение в Белоруссии в годы Великой Отечественной войны (июнь 1941 – июль 1944). Документы и материалы в 3-х т. Минск, Беларусь, 1967 – 1982.

2. Документы и материалы кануна Второй мировой войны. 1937 – 1939. Т. 1. Ноябрь1937 г. – дек.1938 г. / М-во иностр. дел СССР; Редкол.: Земсков И.Н. и др. – М.: Политиздат, 1981. – 302 с

3. Памяць: Гістарычна-дакументальная хроніка г.Барысава і Барысаўскага раёна / Беларус. Энцыкл.: Г.П.Пашкоў (гал. Рэд.) і інш.; Маст. Э.Э.Жакевіч. – Мн.: БелЭн, 1997. – 800 с. 

1. Барысаўскі краязнаўчы музей: Даведнік  /  Гілевіч Ж.В., Малеін В.А.  – Мн., 1991. С. 128

2. Беларусь на гістарычных скрыжаваннях  / Янка Запруднік. Мінск, 1996 г. С. 109-127

3. Вторая мировая война в литературе зарубежных стран.  /  В.А. Ковалёв и др. М. Изд-во Академии Наук СССР.,1955. С.283

4. Дзевяць стагоддзяў Барысава / Ж.В.Гілевіч, Г.В.Штыхаў, В.Л.Насевіч, Л.Ф.Белая. – Мн.:БЕЛТА, 2002. С.130

5. История второй мировой войны 1943-1945. Том второй. М.,1974. С. 297; Том седьмой. С. 341;

6. Партизанскими тропами Белоруссии / Л.М.Сузин. – М.: Профиздат, 1984. – 224 с. (Сто путей – сто дорог)

7. Преступник №1. Нацистский режим и её фюрер. / Мельников Д, Чёрная Л. М.,1981. С. 390;

8. Тюремная империя нацизма и её крах. / Семиряга М.И. Изд. “Юридическая литература”. М., 1991. С.382