Депозит және депозиттік салымдарды кепілдендіру туралы түсінік

Осы қорға  кіргісі келген қор арыз беру керек. Банкті осы жүйеге кіргізу туралы қор анализ жасайды.

Ұлттық  Банк банк тің рекомендациясын және банк берген құжаттарды ескереді. Қор  арыз берген күннен бастап 1 ай ішінде шешім қабылдау керек.

Банк  бұл жүйеге кірді деп есептелінеді, егер қор шешім қабылдағаннан  кейін 15 күн ішінде қорға алған  міндетті резерв 0,375% (жеке тұлғалардың салым соммасы) төлеуі керек. Төлемдер соммасы максималды сомма 1 млн тенге.

1. салым- 200 мың тенге -100%
2. салым- 200-400 мың тг-200 мың тг қосу одан жоғары соманың 80%
3. Салым бойынша сыйақымен бірге- 400-600 мың жоғарғы, 360мың тг, 400 мың жоғары сомманың 60 %
4. салым- 600-800 мың тг – 480 мың тг, 600 мың-нан жоғары сомманың

40 %

5. салым- 800-1млн тг, 560,800 жоғары 20%
6. салым 1 млн жоғары- 600, 1 млн жоғары соманың 10%

Бүгінгі таңда Қазақстанда екінші деңгейлі банктердің саны 35, соның  ішінде 31 банк салымдарды кепілдендіру жүйесіне жатады. Бұл жүйеге жатпайдындар олар: ОАО  «МБ Алма-ата», ОАО «Эксимбанк Казахстан», ОАО «Казахстанский Интернациональный  Банк» және ЗАО «ДБ Национальный Банк Пакистана в Казахстане»;

ҚР Үкімет қаулысы бойынша 31.12.2003жылға дейін  №490 ОАО «МБ «Алма-Ата» 6 ай депозит алуға лицензиясы тоқтатылды, ашуға және банктік шоттарды жеке тұлғаларға ендіру.

 ҚР  Үкімет қаулысы бойынша 18.12.2003жылға  дейін №1267 мемлекеттік акция пакеті ОАО «Эксимбанк Казахстан» 100% көлемінде сатылуға қойылған жарғылық капиталына дейін ұлттық инвесторымен сатып алынды. Тіркеуден өткеннен кейін бұл сұрақ қарастырылады банкте салымдарды кепілдендіу жүйесі.

ОАО «Казахстанский Интернацинальный Банк» және ЗАО  «ДБ «Национальный Банк Пакистана  в Казахстане» депозит тартуға  лицензиясы жоқ, банктік шоттарды ашуға  және тартуға жеке тұлғалардың  және т.б халықтың салымдарын тарталмайды. Шетел тәжірибесі көрсетеді, өтеу объектісі  банкте ашылған депозиттің барлық түрлері  болуы керек. Салымшы үшін ең бастысы  сенімді кепілдіктер, ұсынылған  салымдарды кепілдендіру жүйесі және т.б білу, әр түрлі депозиттер банктегі банкрот болған жағдайда өтеу белгілі  көлемде. 

 Қазақстанның  жеке тұлғаларының салымдарын  сақтандыру Қоры “Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктердегі жеке тұлғалардың салымдарын міндетті түрде ұжымды кепілдендіру (сақтандыру) ережесі” негізінде және басқа да Қазақстан Республикасы Конституциясында, Заңдарына, нормативті актілеріне сүйене отырып қызмет ететін қаржы мекемесі. Бұл қордың негізгі мақсаты- қатысушы банктрдің еріксіз жойылуы жағдайында жеке тұлғалардың салымдарын кепілдендіру жолымен салымшылардың мүддесін қорғау. Қор салымшы мен банктің арсындағы қатынаста салымның сақталуының кепілі ретінде үшінші тұлғаға болып қызмет атқарады.

Салымшылардың мүддесін қорғау банктерге деген  тұрғындардың сенімін қайта қалыптастыруға бағытталған. Өйткені халықтың банктерге, қорларға, басқа да қаржы мекемелеріне деген сенімі соңғы 5-6 жылда өте  төмендеп кетті.

Бұған себеп  аталып отырған мекемелердің өз қызметтерін  дұрыс алмауы нәтижесінде жабылып  қалуы, банкротқа ұшырауы, міндеттемелерін  өз уақытында орындамауы, оған мемлекеттің  қолданатын шараларының болмауы  және тағы басқа да көптеген жағдайлар.

2.2  Қазақстан Республикасындағы банктік депозиттерді сақтандырудың қалыптасуы

Өз жұмысын жаңадан бастап отырған Депозиттерді сақтандыру қоры тәжірибесі көп шетелдердің депозиттерді сақтандыру қорларының жеке тұлғалардың сұранымды, мерзімді салымдарын және жеке фирмалардың шоттарындағы ақшалай қаражаттарын сақтандыру мүмкіндігін өз қаржы жағдайы күшейіп алғаннан кейін енгізуіне болады. Нарықтық экономикасы жақсы дамыған елдердің банк жүйесінің бірден-бір бөлінбес бөлігі-  салымдарды сақтандыру қоры болып табылады. Өйткені салымдарды сақтандыру жүйесі салымшылардың

Сеніміне жауапты және олардың салымдарының жоғалмауына, тәуекелден қорғалуына кепілдік береді. Қазақстанның жеке тұлғалардың салымдарын кепілдендіру жуйесі шет ел тәжірибелеріндегі  сақтандыру жүйелерінің Қазақстан  экономикасы жағдайына қолайлы, тиімді жақтарын алып, қалыптасуда. Қор  бүгінгі күні өз Ережесі бойынша  қаржы жағдайы нашарланған банкті банкрот деп сот шешімінің  жариялануымен агент- банк арқылы оның салымшыларына сақтандырылған салым  сомасын төлеуді ғана міндеттеніпе отыр.

Қазақстанның салымдарды сақтандыру қорының қарамағында  әр уақытта өсіп отыратын қордың резервін құрайтын саақтандырылған салымдар бойынша өтеу  үшін төлеуге  арналған ақша сомасы бар. Әр тоқсан сайын қатысушы-банктердің күнтізбелік жарналарды аударуымен қордың резерві толығып отырады. Егер қатысушы – банктің бірінің  жойылуы барысында сақтандырылған салымдар сомасын өтеуге арналған қордың активтері жеткілікті болмай жатса, онда жетпеген ақша сомасының жартысы  қатысушы банктердің қосымша жарна  төлеуі есебінен, ал жартысы Қордың қарыз алу есебінен төленеді.

Салымдарды өтеу қордың қатысушы- банктер арасынан тендр өткізіп  анықтаған агент- банкі арқылы іске асады. Осы агент-банк арқылы салымшылар өз салымдарын алуына болады. Ал қордың алған қарызы, төлеген қосымша  жарна сомасы және өтелінуге жұмсалынған  алғашқы қордағы бар резервтік  активтер сомасы жойылып жатқан банкке регрестік талап қою есебінен қайтарылады.

Қордың алған қарызы және жарғылық қор есебінен сақтандырылған салымдар сомасын өтеуге жұмсалынған  қаражаты қатысушы- банктердің күтілмеген жарнасы есебінен өтелінуі мүмкін. Мұнан түсінетініміз- салымдарды сақтандыру жүйесі ұжымды болып табылады. Сондықтан  да қатысушы- банктер еріксіз жойылып  жатқан банктің салымдарын өтеу бойынша  бірлесіп жауапкершілік жүктейді. Ақшалай  қаражаттарын банк депозиттеріне салу барысында салымшы  ол банктің  сақтандыру жүйесінің мүшесі ме, әлде жоқ па екенін білуі керек. Салымдарды сақтандыру жүйесіне мүше болып табылатын  банктердегі мерзімді депозит қана сақтандыру объектісі болып табылады, ал басқа депозиттер сақтандыруға жатпайды.   

Қордың ең басты мәселесі – депозитті кепілдендіру базасын  кеңейту, резервтерін қайтару және мөлшерін көбейту, қарапайым жасау  және қацтару схемасын жылдамдату. 1 қаңтар 2004 жылы жеке тұлғалардың депозиттердің  көлемі, салымдарды кепілдендіру жүйесі банк-қатысушыларында орналастырылған, құрады 341 млн. теңге, 42,4% артық, ол деген 1 қаңтар 2003 жылға қарағанда. 2005жылы депозитті кепілдендіру сомасы ағымдағы жылы  254 млрд. теңге. Кепілдендіру сомасы депозитарлардікі өсті бір жылда 92,7%, банк-қатысушылары жеке тұлғалар депозиттердің сомасы кепілдендіру депозиттердің үлесі- дейін 55,0 % кейін 74,4 %. Міндетті ұжымдық кепілдендіру объектісі кеңеюін түсіндіреді, кепілдендіруден басқа мерзімді салымдар және талап еткенге дейін салымдар кіреді, ағымдық шот, карт- шот және жеке тұлғалардың салымдарын кепілдендіру. Қазақстанда банк жүйесінің салымдарын кепілдендіру халықтың сенімділігі артады. Екінші деңгейлі банктерде жеке тұлғалардың депозиттердің өсу динамикасы көрсетеді. Жалпы депозиттің көлемі банктің анықталған периодта 4 есеге көбейді, ал жеке тұлғалардың депозиттері 6 есеге. Банк- қатысушылары депозит сомасы 37,6 құрады жеке тұлғалардың үлесі (1қаңтар 2003жылы- 26,2%), шетел валютасында депозит- 62,4% (73,8%). Депозит теңгеде 2 есе өсті, ал шетел валютасында-1,1 есеге. 2004 жылы 1 қаңтар қор активтерінің көлемі 6 миллиард теңге. Қор резервтерінің қайтару салымдары бір жылда 2,1 есеге өсті 1қаңтар 2004 жылы құрады 5101 млн.теңге, жиынтық сомасын қайтару 3,6 % құрады, қор төлеміне жататын, немесе 2,0% депозитті кепілдендіру сомасынан. 2004 жылы 1 қаңтар салымдардың сомасы банкке тартылған заңды және жеке тұлғалардың 971,3 млрд теңге құрады, ал 2004 жылы 39,1% , соның ішінде заңды тұлғалардың салымдары- 628,1млрд. теңге (бір жылда 42,4% өсті), жеке тұлғалардың салымдары- 343,2 млрд. теңге (33,3% өсті). 2004 жылы резиденттердің депозиттерінің жалпы көлемі 60,6 %  дейін 1177,2 млрд. теңге. Заңды тұлғалардың депозиттері 2 есеге өсті  763,0 млрд. теңге, жеке тұлғалардың салымдары – 23,5%  дейін 414,2млрд.теңге. Ұлттық валютада депозит көлемі 61,0%  дейін 624,2млрд. тенге , ал шетел валютасында 60,1%  дейін 553,0 млрд теңге.                                                                                                                                                             

  Қордың мемлекеттік  бағалы қағаздар портфелінде  орташа табыс 2004 жылы 12%  шамасында жылдық. Қордың таза табысы 3 айға 2005 жылы 91,7 млн теңге құрады.

Мемлекеттік бағалы қағаздар операциясы қорға жататын Қазақстан  Республикасының Ұлттық банк жүргізеді  келісілген мәміледе сенімділікпен  қаражаттарды басқару және бағалы қағаздар портфелін.

Қордың резерві жеке тұлғалардың  салымдарын қайтару 2000 жылы желтоқсанда 2005 жыл наурыз айына дейін 4,5 есеге  өсті. Қазақстан Республикасының  мемлекеттік бағалы қағаздары қор  активтері орналастырылған 90%      тәуекел инвестициялық хеджерлеу мақсатында.

Халықаралық тәжірибеде көрсетеді, Қайтару объектісі депозиттің барлық түрлері жату керек банкте ашылған. Салымшы сенімді болуы керек, заңда өзгерістерді біліп аңдып  отыру керек. Ол үшін ең басты- кепілдендіруде сенімді болу депозитті кепілдендіру жүйесінде т.б білу, банк банкрот  болған жағдайда салымның қай түрі болмасын белгілі көлемде қайтарылуы керек. Банктің барлық түріне кепілдендіру жүйесін мүше болуды міндетті түрде  талап туралы енгізу, Ұлттық банктен  алған лицензиясы жеке тұлғалардың  депозиттерін қабылдау туралы, ұсақ және орта салымшылардың құқықтарын қорғауға көмектеседі. 

Банктік жүйе экономикалық тұрақты факторларын айқындайды. Соған байланысты Екінші деңгейлі банктер  актуалды болып отыр, банктік салымдарды сақтандыру алдын алу, салымшылардың  мүдделерін қорғауды кепілдендіру.

Қазіргі уақытта депозитті  кепілдендіру жүйесі тәжірибеде қолданады  қаржы инфраструктурасы дамыған  мемлекеттерде және негізгі механизмдерін  ұсынады, банктің тұрақтылығын қамтамасыз ететін соңғы шотта, барлық қаржылық жүйе.

Ең басты қатысушылар  депозитті кепілдендіру жүйесі үш жағымды  жағы бар: Банк, кімнің депозитті кепілдендіру міндеттемесі, салымшылар және де ұйымдастыру, депозитті кепілдендіру банкте жүргізіліп отырады. Біздің мемлекетте мұндай рөлді  Қазақстандық қор депозитті кепілдендірумен  айналысады, құрылған уақыты 1999 жылы. Қордың міндеті - қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету, салымдарды қорғау және халыққа  салымдадарды кепілдендіру туралы ақпарат  береді.

Қазақстанда депозитті кепілдендіру жүйесі сызбасының құрылымы ең жақсы  шетел тәжірибелерінен бастау алған, олар: Канада, АҚШ, Тайвань. Құрылған Құрылған уақытынан және қазіргі уақытқа  дейін депозитті кепілдендіру жүйесі халықаралық стандартқа бағытталып дамыды, депозитті кепілдендіру базасын  кеңейтті, сомасын көбейту және қайтарурезервін, қарапайым және жылдам төлемдерін қайтару.

2003 жылы сәуірде Қазақстандық  қор депозитті кепілдендіру депозитті  сақтандыру жүйесі Халықаралық  ассоциациясының толық мүшесі  болды.

Қор мүшесі IADI шетел ұйымдарымен қарым қатынасты нығайтады, депозитті сақтандыру рекомендациясын алуға және басқа да мәселелерді шешуге. 

  2.3 «БТА БАНК» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ депозиттерді сақтандыруы.

БТА Банкі депозиттері  – ең сенімді. Біздің банк №001 Қатысушы куәлігімен Қазақстан Республикасының  жеке тұлғаларының салымдарын (депозиттерін) міндетті ұжымдық кепілдендіру (сақтандыру) жүйесінің алғашқы қатысушысы болып  табылады. Біздің банктің барлық депозиттері  салым сомасынан және сыйақы ставкаларынан  тәуелсіз Қазақстандық Салымдарды кепілдендіру Қорымен сақтандырылған. Бұл банктің  мәжбүрлі жойылуы жағдайында Сіз  әрқашан «Қазақстан Республикасының  екінші деңгейлі банктеріне салынған депозиттерді міндетті кепілдендіру туралы»  Заң шарттарына сәйкес Сіздің салымыңыздың сомасын ала аласыз дегенді білдіреді. Біздің банкте депозит ашқан кезден Сізге Сіздің салымыңыз туралы Сізді  қызықтыратын кез келген ақпаратты  алу құқығы бекітіледі.

Қазақстан Республикасы территориясында  БТА Банкі бөлімшелерінің өте  кең желісі таралған, сіз оның кез  келгенінде депозит ресімдей аласыз. Осылай, сізге депозит ресімдеу үшін үйден алысқа барудың қажеті жоқ. БТА филиалдық желісінің тағы бір айрықша ерекшелігі: депозитті қалай ашсаңыз, солай сізге жақын орналасқан кез келген бөлімшеде (нақты бөлімшеге бекітілмей) жаба аласыз. Сондай-ақ біздің клиенттердің қолайлылығы үшін жаңа қызмет ашылды – нақты уақыт режимінде Интернет арқылы депозитті толтыру.

Ақшалай қаражатты орналастыру  мерзімдерінің үлкен таңдауы  сізге нақты таңдалған уақытқа  ақшалай қаражаттың қозғалысын жоспарлауға  мүмкіндік береді

Барлық банктік салым  шарттары бойынша (жартылай алу қарастырылғандары  бойынша) жинақтаушы шотқа қолма-қол  ақшасыз жолмен 30 күн ішінде түскен ақша сомаларын міндетті салу туралы талап белгіленеді. Көрсетілген талапты сақтамағанда және қолма-қол ақшасыз жолмен түскен және жинақтаушы шотта түскен күнінен 30 күннен кем жатқан ақшаларды жинақтаушы шоттан қолма-қол ақша күйінде алуда Банк қолма-қол ақшаға айналдыру үшін комиссия ұстайды:

• теңгеде берілетін ақша сомасынан 1,0%;
• шетелдік валютада берілетін ақша сомасынан 1,1%.

Электронды  өтініш

БТА Банкінің интернет-сайты арқылы мерзімді салым ашуға электронды өтініш бере аласыз. Өтініш берген соң, банк менеджері сізбен 2 күн ішінде хабарласып, сізге банк бөлімшесінде депозит ашуға көмектеседі.

БТА депозиттерінің артықшылықтары:

• мультивалюталық – бір депозиттік шарт шегінде бір уақытта үш шот ашылады: теңге, АҚШ доллары, еуро; 
• салым шотынан ақшаны жартылай алу; 
• сомасы бойынша шектеусіз қосымша жарналар енгізу; 
• тиімді пайыздық ставкалар; 
• бекітілген базалық сыйақы ставкасы; 
• шартты мерзімінен бұрын бұзудағы жеңілдікті шарттар; 
• 2001 жылдан бері Банкпен тұрақты негізде өткізіліп келе жатқан салымшылар арасындағы сыйлықтардың ұтыс ойыны; 
• депозитті төлем карточкасынан немесе ағымдағы шоттан автоматты түрде толтыру мүмкіндігі – Ұзақ мерзімді тапсырма ресімдегенде; 
• депозит ашуға электронды өтініш ресімдеу мүмкіндігі; 
• алыстағы каналдар арқылы депозитті басқару.