Төлем жуйесі

ЖКХ (ИВЦ Алексо, Казатомпром, және т.б.)

Теледидар;

Телефония мен нтернет;

Сауда-саттықтар (allegro және басқа  да);

Интернет дүкендер (flip.kz және басқа да);

Дисконт сервистер (мысалы, chocolife.me);

Шетелдік төлем жүйелері (ЯндексДеньги және басқа да);

Басқадай қызметтер (мысалы, әлеуметтік желілер, kolesa.kz, компьютерлік ойындар).

Төлемдерді іске асыру  үшін KZM қорғалған қосылыстарды және көп факторлы түпнұсқаландыру механизмін пайдаланады. KZM пайдаланушылары ақшаны бір-біріне аудара алады, жүйеден ақшаны шығара алады.

 

KZM құру идеясы

«Альянс Банкі» АҚ (бұдан  әрі - Банк) қызметкерлерінің пікірінше, 2009 жылы Банк басшылығы мен мамандары, пайдаланушыларға үйден шықпай-ақ, өзін барлық қажеттілермен қамтамасыз етуге, КАЗНЕТ-те қауіпсіз төлемдер жүргізуге  мүмкіндік беретін жүйе тұжырымдамасын құрды. Банк қызметкерлерінің айтуымен, осы идеяны «Innovation Process Group» ЖШС  мамандары жүзеге асырды.

 

Банк пен IPG рөлі

Жүйенің веб-сайтына ұсынылған  ақпаратқа сәйкес, KZM төлем жүргізетін пайдаланушылар мен қызмет көрсетуді  жеткізушілер арасындағы делдал болып  табылады. Төлемдер процессингі «Альянс  Банкі» АҚ ИТ жүйесінде арқарылады. Банк қызметкерлері, осы деректің нәтижесінде  жүйенің қауіпсіздігі жоғары дәрежеде екенін атап көрсетті. Алайда, сыншылардың  пайымдауынша, пайдаланушылар Банкіге  байланып қалады.

 

KZM артықшылығы  мен қауіпсіздігі

Жүйені құрушылардың пікіріне сай, KZM пайдалану кезінде пайлданушылар  үшін қаржылық тәуекелдіктер едәуір төмендейді.

Ақша, қандай да бір жеке тасымалдауышқа беркітілмей, қауіпсіз тасымалдауышта сақталады.

Процессинг, Банкінің ақпараттық қауіпсіздік (бұдан әрі - АҚ) шараларына сәйкес қызмет атқаратын, Банкінің ИТ жүйесінде іске асырылады.

KZM көп факторлы түпнұсқаландыру  механизмді және АҚ басқа да  шаралары пайдаланады.

 

KZM әмияндарының  түрлері

Базалық әмиян Премиум-әмиян

Коммерсанттар мен сервис-провайдерлердің  қызметтерін төлеу мүмкіндігі Коммерсанттар мен сервис-провайдерлердің қызметтерін төлеу мүмкіндігі

Банкімен шарттар жасасу қажет емес Банкіде есеп айырысу шоты болуы керек

Базалық әмиянды қайталап толықтыру мүмкіндігі жоқ Премиум-әмиянды түрлі тәсілдермен толықтыру мүмкіндігі бар

Базалық әмияннан ақшаны тікелей  шешіп алу мүмкіндігі жоқ Премиум-әмияннан ақшаны түрлі тәсілдермен шешіп алу мүмкіндігі бар

Басқа Базалық әмияндарға ақша аудару мүмкіндігі жоқ Басқа премиум-әмияндарға ақша аудару мүмкіндігі бар

 

KZM толықтыру тәсілдері

Жүйеде әмияндарды толықтырудың екі мүмкіндігі қарастырылған:

Банкінің есеп айырысу-кассалық бөлімшелері арқылы.

Онлайн.

Жүйені құрушылардың мәлімдеулеріне сәйкес, жуық арада төлемді мынадай  арналар арқылы іске асыру жоспарланып  отыр:

Мобильді телефон арқылы (Handypay).

Төлем терминалдары.

Банкоматтар.

 

Интернет дүкендер үшін мүмкіндіктер

Қазақстандық кәсіпкерлердің пікірінше KZM-мен ынтымақтасатын Интернет дүкендер мынадай үш артықшылыққа ие:

KZM бүкіл Қазақстан бойынша  сату арналарын ұсынады. Мысалы, KZM елдің Банк бөлімшелері орналасқан, барлық елді мекендерінде пайдаланылады.

Интернет дүкендермен  өзара есеп айырысу 24 сағат бойы іске асырылады.

KZM-мен ынтымақтасатын  Интернет дүкендер, пайдаланушылардың  көз алдында қызмет көрсетудің  сыналған және сенімді жеткізушілері  ретінде орын алады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қазақстан Республикасының  төлем жүйелерін

қадағалауды жүзеге асыру

 

Соңғы он жылдықта дамыған  төлем жүйелері бар елдер төлем    жүйелерін  белсенді түрде реформалауда,  бұл    елдің қаржы жүйесі мен тұтастай алғанда  экономикасында    төлем жүйелерінің басты рөл атқаратынын түсінуге жəне    тануға байланысты. Төлем жəне есеп айырысу жүйелерін реформалау  жаңа технологиялардың  дамуына,   ақша төлемдері мен аударымдарын жүргізудің тиімділігі жəне    қауіпсіздігі  мəселелері маңыздылығының күшеюіне тікелей байланысты.  Осы үрдістер  Қазақстанға да қатысты.

Төлем жүйелері -  қаржы  секторының    асы маңызды  саласы.  Ұлттық жəне халықаралық деңгейлерде жылдам технологиялық өзгерістермен,  сондай-ақ осы саладағы бəсекелестікпен    бірге      Ұлттық Банктің саясаты    екі деңгейдегі төлем жүйелерінің қауіпсіздігі мен тиімділігін қолдауға тұрақты түрде назар аударуға тиіс. 

Шетел сарапшылары   Қазақстанның төлем жүйелері бұрынғы кеңестік кезеңнен кейінгі кеңістіктегі алдыңғы қатарлы төлем жүйесі болып табылатынын бірнеше рет атап айтты.  Мысалы,  Банкаралық ақша аудару жүйесі  (БААЖ)  Халықаралық есеп айырысу банкінің    төлем жəне есеп айырысу жүйелері жөніндегі комитет əзірлеген жүйелік мəні бар төлем жүйелеріне  қойылатын Басты қағидаттарға сəйкес келеді.

Төлем жүйелері жұмыс істеген  жылдары    Ұлттық Банк    төлем жүйелерінің тиімді жəне тұрақты жұмысын қамтамасыз етті,  алайда    оларды одан əрі жетілдіру жөніндегі Ұлттық Банктің стратегиясын қалыптастыру,  сондай-ақ    əлемдік практикадағы соңғы жетістіктерге сəйкес    тиісті ақпарат технологиялары мен техникалық жабдықтарды    қамтамасыз ету      мақсатында    төлем жүйелерін дамыту жұмысын жалғастыру қажет.

Дамудың осы кезеңінде  Ұлттық Банктен төлем жүйелері қызметінің операторларын,   төлем жүйелерін техникалық жəне бағдарламалық қамтамасыз ету провайдерлерін,  сондай-ақ төлем жүйелерін    пайдаланушылардың өздерін бақылау жəне мұқият қадағалау жүргізу жүйесін ұйымдастыру талап етіледі.

Қазіргі заманғы кезеңді  бағалау жəне    төлем жүйелерін  қадағалауды

ұйымдастыру  қажеттілігінің  негіздемесі «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы»   Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес   Қазақстан Ұлттық Банкіне жүктелген міндеттердің бірі төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету болып табылады. Бұдан басқа,  Қазақстан Ұлттық Банкі    Қазақстан Республикасында ақша төлемдері мен аударымдарын жүзеге асыру    тəртібін,  жүйесін жəне нысанын айқындайды,  банктер,  банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар арасында қазақстандық    теңгемен      ақша аударымдарын уақтылы жəне үздіксіз   жүргізуді қамтамасыз   ететін   төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қадағалауды ұйымдастырады, сондай-ақ  оны жүзеге асырады.

Қазіргі уақытта Қазақстанда  төлем жүйелерін қадағалау    дамудың бастапқы кезеңінде тұр.   Төлем жүйелерін қадағалауды жүзеге асыру мақсатында    Қазақстан Ұлттық Банкі    төлем жүйесі пайдаланушыларының    жұмыс орнының қауіпсіздігін тексеруді жүзеге асырады.  Бұл ретте    нормативтік құқықтық база,  техникалық жəне ақпараттық  қауіпсіздік мəселелері, сондай-ақ оны төлем жүйелеріне кіруді қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін ұйымдық іс-шаралар тексеріледі.

Халықаралық терминологияға сəйкес    қадағалау –  қолданылып жүрген жəне  жоспарланатын тетіктер мониторингі арқылы жəне өзгерістерді енгізу қажеттілігі кезінде төлем жəне есеп айырысу жүйелерінің қауіпсіздігі мен тиімділігі мақсаттарына жету жөніндегі Орталық Банктің функциясы.  Қазақстан Республикасының заңнамасынан басқа Ұлттық Банкке    төлем жүйелерін қадағалаудың тиімді жүйесін жасау үшін Халықаралық есеп айырысу банкінің  төлем жəне  есеп айырысу жүйелері жөніндегі комитет əзірлеген жүйелік мəні бар төлем жүйелеріне   қойылатын Басты   қағидаттарға  (бұдан əрі – Басты қағидаттар),  халықаралық қаржы институттарының ұсынымдарына жəне шет елдің орталық банктерінің тəжірибесіне  негізделуі қажет.

Басты қағидаттар    барлық елдерде,  олардың экономикасы    дамыған,  өтпелі немесе дамушы екендігіне қарамастан    ақылға қонымды уақытша мерзімде    ендіруге арналған.

Басты қағидаттарды тиімді қолдану Ұлттық Банк төлем жүйелері саясатының мақсаттарын орындауға ұмтылған жағдайда маңызды болып табылады.  Соңғы жылдары дамыған төлем жүйелері бар елдерде,  оның ішінде Еуропалық Одаққа қатысушы елдерде,   төлем жүйелерінің жұмыс істеуі жəне оны қадағалау барысында, əсіресе, орталық банктердің маңызды рөл атқаратыны  айдан анық болды. Төлем жүйесінің жүйелік мəнін бағалау кезіндегі басты фактор жүйе қатысушыларының ресурстарына қатысты жəне тұтастай алғанда барлық қаржы жүйесінің контексінде   жиынтық   немесе жеке көрсетуде    төлем жүйесімен өңделетін сома болып табылады.

Жүйенің      жүйелік  мəнін айқындау кезіндегі тағы бір  фактор    өңделетін төлемдер сипаты болып табылады.  Өзге де төлем жүйелері бойынша есеп айырысуға арналған    жүйе  (мысалы,  егер онда    көп жақты    неттингтік есеп айырысу жүйесі қатысушыларының таза ұстанымының    есеп айырысуы жүзеге асырылса)   немесе  қаржы нарығының транзакциялары бойынша есеп айырысу үшін    төлемдерді өңдеуге арналған жүйе  (мысалы,   ақша нарықтарындағы немесе    валюта нарықтарындағы  немесе бағалы қағаздар нарығындағы операциялар үшін ақша аударымдары бойынша транзакция)  əдетте жүйелік мəні бар төлем жүйесі ретінде қарастырылады.

Егер біз жүйелік мəні бар жүйемен жұмыс істемесек,   əсіресе,  жүйе кеңінен пайдаланылған жағдайда оған кейбір немесе тіпті барлық Басты қағидаттарды қолдануға болады жəне пайдаланушылардың    осы сəтте    осындай төлемдерді жүргізудің балама тəсілдері жоқ.

Бағалы қағаздар бойынша  есеп айырысу жүйесі көбіне    басқа жеке төлем жүйесіне қосылу арқылы немесе  бағалы қағаздардың меншікті есеп айырысу жүйесінің шегінде    төлем тетіктерін ұсыну арқылы қатысушылар арасында    төлемдерді аудару тетіктерін ұсынады. Кейбір жағдайларда неттингке ұқсас   жəне кейінге қалдырылған есеп айырысуы бар   неттингтік төлем жүйесі сияқты     тəуекелдері болуы мүмкін ақша қаражаттарын аудару бойынша    клирингтік қызметтерді ұсынады.   Бұл жерде əңгіме көбінесе ірі сомалар туралы болады,  сондықтан мұндай жүйелердің    жүйелік мəні болуы мүмкін.

Осыған байланысты    Қазақстандағы жүйелік мəні бар  төлем жүйесі ретінде БААЖ -сін, сондай-ақ  бағалы қағаздармен жəне шетел валютасымен (болған жағдайда) операциялар бойынша есеп айырысу жүйесін тануға болады. Орталық банк ретіндегі Қазақстан Ұлттық Банкінің      төлем жүйелері саласындағы негізгі рөлі төлем жүйелері қауіпсіздігі мен тиімділігінің міндеттерін іске асыру,  мұны Халықаралық есеп айырысу банкінің жанындағы    төлем жəне есеп айырысу жүйелері жөніндегі комитет те ұсынды. Жүйелік мəні бар    Төлем жүйелері үшін    Басты қағидаттарды іс жүзінде жүзеге асыру   жөніндегі орталық банктің төрт міндеті  орталық  банк  атқаратын рөлден туындайды:

А   міндеті – Орталық  банк   төлем жүйелеріне қатысты  өз мақсаттарын нақты айқындауға міндетті жəне өзінің рөлі мен жүйелік мəні бар төлем жүйелеріне қолданылатын  саясаттың негізгі түрлерін жариялауға тиіс.

В міндеті –  Орталық  банк    өзі оператор болып  табылатын жүйенің Басты қағидаттарға  сəйкес келуін қамтамасыз етуге тиіс.

С міндеті –  Орталық  банк өзі оператор болып табылмайтын   жүйелердің Басты қағидаттарға    сəйкес келуін қадағалауды жүзеге асыруы тиіс жəне осындай қадағалауды тиісті түрде жүзеге асыру үшін мүмкіндіктері болуы тиіс.

D  міндеті –   Басты  қағидаттар арқылы төлем жүйелерінің  қауіпсіздігі мен тиімділігін қамтамасыз ету үшін Орталық банк    басқа орталық банктермен жəне кез келген басқа қатысты ішкі жəне шетелдік органдармен  ынтымақтаса қызмет істеуі тиіс.

Бұл ретте  орталық банктің  өзі оператор болып табылатын  жəне оператор болып табылмайтын   жүйелік мəні бар төлем жүйелеріндегі орталық банкке тəн міндеттер  (В жəне С)  арасында айырма жүргізіледі.  Орталық банктің    осы екі   жағдайда əр түрлі міндеттері болады,  алайда екі жағдайда да    орталық банктің мақсаттары    төлем жүйелерінің қауіпсіздігі мен тиімділігі болып табылады,  сондықтан Басты қағидаттарды қолдану қажетті элемент болып табылады.

Орталық банктер қай кезде  де      төлем жүйелері үшін есеп айырысу шоттарын ұсынатын ұйымдардың рөлін атқарды,  ал олардың көпшілігі операторлар    да болды. Халықаралық тəжірибе   дамыған төлем жүйелері бар   елдердің   барлық дерлік орталық банктерінің    операторы орталық банктің өзі болып табылатын    орталық банктің шоттарында есеп айырысуларды   жүзеге асыратын кем дегенде бір жүйесі болатынын көрсетіп отыр. Жақында ғана қауіпсіздік пен тиімділіктің басты рөлі ресми танылды жəне осыған байланысты    төлем жүйесін қадағалау сияқты    осындай дербес функция  таныла жəне айқындала бастады.  Мысалы,   Швейцарияның Ұлттық Банкі  «Ұлттық Банк туралы»  Заңда    функция ретінде    мақсаты қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылатын    төлем жүйелеріне қадағалау жүргізуді атап көрсетеді.  Қазіргі уақытта    көптеген орталық банктер    орындалуы қаржылық тұрақтылыққа ықпал ететін жəне ақша-кредит саясатын іске асыру жөніндегі шараларды толықтыратын    маңызды функция ретінде    жүйелік мəні бар төлем жүйелерін   қадағалауды мойындайды. Бұл   тиімді ақша-кредит саясатын   жүзеге асыру жəне қаржы жүйесінің тұрақтылығы кезінде    төлем жүйелерінің қауіпсіздігі мен тиімділігінің маңызды рөлін көрсетеді. Қадағалау органы ретінде орталық банктің рөлі əр түрлі   құқықтық жəне ұйымдық шеңберлерде   орындалуы мүмкін. Осы функцияның салыстырмалы түрдегі жаңалығы    оның айқындамасын жəне    А,  В жəне С міндеттерінде    көрсетілген    жұртшылыққа ақпарат беру    арқылы аса маңызды    етіп көрсетеді.