Жуырда  Қазақстан Ұлттық Банкі 2006 жылы жаңа сериядағы банкноталарды айналысқа шығару туралы шешім қабылдады /6., 1 б./

    ־ Қазақстан Республикасының Үкіметімен келісе отырып, оның мемлекеттік борышына қызмет көрсетуге қатысады және Қазақстан  Ұлттық Банкінің мемлекеттік борышына қызмет көрсетеді;

    ־ банктер үшін соңғы сатыдағы кредитор болып табылады; 
־ банктің, қаржы кеңесшісінің, Үкімет агентінің функциясын жүзеге асырады;

    ־ төлем жүйесінің үздіксіз жұмыс  істеуін ұйымдастырады;

    ־ Қазақстан Республикасының заңдарына  сәйкес өзге де функцияларды, өкілеттіктерді және құқықтарды жүзеге асырады.

    Ұлттық  Банк Қазақстан Республикасының мемлекеттік ақша-несие саясатын айқындайтын және жүзеге асыратын жалғыз орган болып табылады. Ақша-несие саясаты:

    ־ ресми қайта қаржыландыру ставкасын;

    ־ ақша-несие саясатының негізгі операциялары бойынша сыйақы ставкаларының деңгейлерін;

    ־ ең аз міндетті резервтердің нормативтерін;

    ־ ерекше жағдайларда операциялардың жекелеген түрлерінің деңгейіне  және көлеміне қойылатын тікелей  сандық шектеулерді белгілеу арқылы жүзеге асырылады.

    Ұлттық  Банктің құрылымына (1-сызбанұсқа) мынлар кіреді:

    ־ департаменттерден, басқармалардан (1 басқарма Астана қаласында) жеке бөлімдерден тұратын орталық аппарат;

    16 аумақтық филиал;

    ־ Кассалық операциялар және құндылықтарды  сақтау орталығы;

    ־ Ұлттық Банктің Ресей Федерациясындағы өкілдігі;

    6 есеп беретін ұйым (Республикалық мемлекеттік кәсіпорындар): 
־ «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы»;

    ־ «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банктік сервис бюросы»;

    ־ «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан теңге сарайы»;

    ־ «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Автобазасы»;

    ־ «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Алматы ғимараттарды пайдалану орталығы»;

    ־ «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы».

    Ұлттық  Банк:

    ־ «Қазақстанның жеке тұлғалардың  салымдарына кепілдік беру (сақтандыру) қоры»,

    ־ «Қазақстан Ипотекалық Компаниясы»,

    ־ «Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры»,

    ־ «Қазақстан ипотекалық кредиттерге  кепілдік беру қоры»,

    ־ «Қазақстан Актуарлық орталығы»  жабық акционерлік қоғамдарының 100%-ті құрылтайшысы және «Процессинг орталығы» жабық акционерлік қоғамы құрылтайшыларының бірі (Ұлттық Банктің үлесі - 80,6%) болып табылады. 

    1-cызбанұсқа

  2.2 Екінші деңгейдегі банктер

 

    Коммерциялық  банктер банк жүйесінің екінші деңгейін білдіреді. Олар банк ресурстарын шоғырландыра отырып, заңды және жеке тұлғалармен кең көлемде банк операцияларымен қаржылық қызметтерді жүзеге асырады.

    Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктер  өз қызметінде 1995 жылы 30 наурызда қабылданған «ҚР Ұлттық банкі» және 1995 жылдың 31 тамызында қабылданған «ҚР банктер және банк қызметі туралы» ҚР заңдарын басшылыққа алады.

  Екінші  деңгейлі банктер заңнаманың барлық құқықтық жағынан қамтылған кең  көлемде операциялар түрлерін ұсынады. Коммерциялық банктің операцияларын  3 топқа бөліп қарастырамыз:  

Сурет 1

                     
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
               
 
 
 
 
 
 

Коммерциялық  банк операцияларының  негізгі құрылымы 

    Қазіргі коммерциялық банктер жүйесі 1990 жылдың аяғынан бастап қалыптасты, яғни қазақстандық банк жүйесінің небары  15 жылдық тарихы бар.

    1990 жылдың басында  банктердің  саны 200-ден асты, әрине бұл олардың  экстенсивті жағынан дамуын сипаттаса,  сол жылдың орта кезінен бастап, күні бүгінге дейін банктеріміздің  саны біртіндеп азаюда (2-кесте), ал бұл құбылысты олардың қарқынды өсуімен байланыстыруға болады /9., 6 б./ 
 
 
 

    2-кесте.

    Қазақстан Республикасындағы

    коммерциялық  банктердің сандық құрамы 

      
 

    Екінші  дейгейдегі банктер ҚР Ұлттық банктің берген лицензиясы негізінде қызмет етеді.

    Лицензияның өзіндік стандартты формасы бар және онда коммерциялық банктердің айналысатын қызмет түрі жазылады. Қазақстанда берілетін лицензияның дамыған шет елдерден айырмашылығы әмбаптығы болып табылады.

      Коммерциялық банктер – кәсіпорындар мен ұйымдарға, сондай-ақ халыққа тікелей және жан-жақты кешенді қызмет көрсететін банктер.Бұл олардың басқа арнаулы несие мекемелерінен айырмашылығы. Ал банк емес несие мекемелерінің банктерден өзгешелігі олар тек кейбір банк операцияларын жүргізумен және кейбір қызмет түрін көрсетумен шұғылданады. Коммерциялық банктердің негізгі мақсаты – неғұрлым жоғары пайда табу.     

    Қазіргі Қазақстанның нарықтық банк жүйесінде  әр түрлі меншік формасындағы банктер  мен несие мекемелері қызмет істеуде. Солардың әрқайсысына сипаттама  берелік.

    Мемлекеттік банк – үкімет қаулысымен құрылған екінші деңгейлі банк, оның жарғылық қорының иеленушісі үкімет.

    Инвестициялық банк – негізінен тікелей және портфельдік инвестиция тартумен шұғылданатын екінші деңгейдегі банк.

    Шетелдің қатысуымен құрылған банк – акциясының 50 проценттен астамы төмендегі иеленушілердің қарамағында, меншігінде немесе басқаруында болатын екінші деңгейдегі банк.

    Мемлекетаралық  банк – халықаралық келісім негізінде құрылған банк, оның жарғылық қорының иеленушісі – Қазақстан үкіметі және келісімге қол қойған мемлекеттердің үкіметі.

    Банк  емес несие - қаржы  мекемелері – Ұлттық банктің лицензиясы негізінде кейбір банктік операция жүргізуге құқы бар банк емес заңды тұлғалар[7;188-189].

    Банк  жүйесін ұйымдастыру белгілеріне қарай филиалсыз банктерге, бөлімшелері бар банктерге және банктік топтарға бөлуге болады. Көптеген елдерде банк жүйесінің бір типі берілген, ал Қазақстандық дамымаған түрдегі банктік ұйымдардың барлық түрлері бар.

    Ұлттық  банктің рұқсатымен банктер Қазақстан  Республикасы аумағында және одан тысқары жерлерде банктерін аша алады, ал өздерінің өкілеттілігін – Ұлттық банктің хабарлауымен ашады.

    Банк  филиалы – бұл бас банктің берген құқықтары шегінде банк операцияларын жүзеге асыратын банктік мекеме. Банк филиалы заңды тұлға болып саналмайды, дербес балансы болмайды және өзінің бас банкі берген қаражаттар мен өкілеттіліктер шегінде қызмет етеді.

    Заңға сәйкес, банктер өздерінің филиалын ашу үшін Ұлттық банктің келісімін  алуға тиіс.

    Шетелдік  банктердің ҚР аумағында филиалдарын  ашуға заңмен тыйым салынады.

    Банк  өкілдігі – депозит тартудан басқа  белгілі бір банк операцияларын орындайтын және өз атынан, банктің тапсырмасымен жұмыс жасайтын заңды тұлға болып табылмайтын, құрылымдық бөлімше.

    Банк  өкілдігі Ұлттық банктің келісімімен  ашылады. Шетелдік банктер өкілдіктерін ашу үшін Ұлттық банкке құжаттар тапсырады.

    Еншілес банк – жарғылық қордың 50%-нен астамы бас банкіге тиесілі, заңды тұлға болып табылатын банктік мекеме. /11., 280-281 б./

    Есеп-айырысу кассалық бөлімі (жинақ кассасы) – ҚР аумағында банк операцияларының жекелеген түрлерін орындайтын, филиал немесе өкілеттік мәртебесі жоқ, заңды тұлға емес, Ұлттық банктің келісімі негізінде құрылатын банктің аумақтық бөлімшесі.

 

III бөлім. Банк қызметi және оны реттеу

3.1 Банк операциялары

 

    Банк  операцияларын жүзеге асыру, сондай-ақ банктердiң және банк операцияларының  жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдардың операцияларды жүргiзуi банк қызметi болып табылады. 

    Банк  операцияларына мыналар жатады:

    а) заңды тұлғалардың депозиттерiн, банк шоттарын ашуды және жүргізуді қабылдау;

    б) жеке тұлғалардың депозиттерiн, банк шоттарын ашуды және жүргізуді қабылдау;

    в) банкiлер мен банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдардың корреспонденттiк есепшоттарын ашу және жүргiзу;

    в-1) осы адамның иелігiндегi тазартылған  бағалы металдардың нақты саны көрiнiс  табатын жеке және заңды тұлғалардың  металл шоттарын ашу және жүргiзу;

    г) кассалық операциялар: банкноталар мен монеталарды қабылдау, беру, қайта есептеу, ұсату, айырбастау, сұрыптау, қаттап буу және сақтау;

    д) аудару операциялары:

    заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың ақшасын  аудару жөнiндегi тапсырмаларын орындау;

    е) есептеу операциялары: