Акша каражаттары

 Ақшалай қаржылармен  есеп айырысу операцияларының  бухгалтерлiк есебiн жүргiзу мен  оны ұйымдастырудың мақсаттары  мыналар болып табылады:

1) Ақшамен есеп  айырысу операцияларын толық және уақтылы дер кезiнде есептеу.

2) Субьектiдегi  ақшалай қаржылардың түгелдiгiн  және оларды дұрыс, тиiмдi пайдалануды  бақылау.

3) Есеп айырысу,  түлеу тәртiбiн бақылау, кәсiпорынның, ұйымның немесе фирманың ақшалай  кiрiстерi мен шығындарын дұрыс  есептеу.

 Ақша қаражаттарының  бухгалтерлiк есебiнiң мiндеттерi:

1) Қолма қолсыз  ақша аудару жолымен және қолма  қол ақшамен қажеттi есеп айырысуларды  уақтылы және дұрыс жүргiзу.

2) Ақша қаражаттарының  қолда бары мен қозғалысын  және есеп айырысу опрацияларын есептiк тiркелiмдерде толықтай және жедел түрде күрсету.

3) Бүлiнген лимиттерге, қорларға және сметаларға сәйкес  ақша қаражаттарын мақсаты бойынша  жұмсаудың қолданыстағы ережелерiн  сақтау.

4) Белгiленген  мерзiмдерге ақша қаражаттары  мен есеп айырысудың жағдайына түгендеудi ұйымдастыру және жүргiзу. Мерзiмi кешiгетiн дебиторлық және кредиторлық берешектердiң туындауын болдырмаудың мүмкiндiктерiн iздестiру.

5) Кассадағы,  есеп айырысу шотындағы және  банктегi басқа шоттардағы ақшалардың  бар жоғы мен сақталуына бақылау жасау.

6) Есеп айырысу  – төлем тәртiбiнiң сақталуына, материалдық құндылықтар мен  қызметтер үшiн сомалардың уақтылы  аударылуына, сондай – ақ несие  тәртiбiнде алынған ақша қаражаттарының  қайтарылуына бақылау жасау. 

Кассадағы және есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі

2.1 Кассадағы  қолма-қол ақшаның есебі 

 Ақша қаражаттарын  сақтау, қабылдау мен беру үшін  әрбір шаруашылық жүргізуші субъектінің  кассасы болады.

 Кассир –  материалдық жауапты адам. Ол  касса операцияларын жүргізу  тәртібімен таныс болуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның материалдық толық жеке дара жауапкершілігі туралы онымен шарт жасалынады. Егер еңбек ақы мен басқа да төлемдерді беру үшін субъекті басшысының жазбаша бұйрығы бойынша басқа адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дара жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынады.

 Кассадағы  операциялар есебі 45-»Кассадағы  қолма-қол ақша” бөлімшесінің  активті жинақтаушы шоттарында:

451- «Кассадағы  ұлттық валюта түріндегі қолма-қол  ақша” және 452- «Кассадағы шетелдік  валюта түріндегі қолма-қол ақша”  шоттарында жүргізіледі.

 «Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшаның” есебі Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен кассалық операцияларды жүргізу тәртібіне сәйкес жүргізіледі (24 БЕС).

 Кассаға ақша  қабылдау кассаның кіріс ордерлері  бойынша жүзеге асырылады, оған бас бухгалтер мен кассир қол қояды. Кассаға ақша салған жеке немесе заңды тұлғаларға бас бухгалтер мен кассир қол қойған ақшаны қабылдағаны туралы түбіртек беріледі. Төлемдерге ақшаны қабылдаған кезде кассир «Төлем таңбаларын анықтау тәртібін” басшылыққа алуға міндетті.

 Кассадан  ақша беру кассаның шығыс ордерімен  немесе басшы мен бас бухгалтер  қол қойған тиісінше рәсімделген  төлем тізімдемелерімен ақша  беруге жазылған өтінішпен, шоттармен  және басқа да құжаттамен рәсімделеді.  Егер касса шығыс ордерлеріне қоса тіркелген құжаттарда субъект басшысының рұқсат берілген қолы болса, ордерге оның қол қоюы міндетті емес. Жекелеген адамға кассаның шығыс ордері бойынша ақша берген кезде кассир алушының төлқұжатын немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді. Оның атауы мен нөмірін, оны кімнің және қашан бергенін ордерде көрсетіледі.

 Сенімхат  бойынша берілген ақша жағдайында  касса шығыс ордерінде ақшаны  алуға сенім білдірілген адамның  тегі, аты мен әкесінің аты  көрсетіледі. Егер ақша төлем  тізімдемесі бойынша жүргізілетін болса, ол тізімдемеге: «Сенімхат бойынша” деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс ордеріне немесе ведомостьқа қоса тіркейді.

 Жалақы, уақытша  еңбекке қабілетсіздігі жөніндегі  жәрдемақылар мен сыйлықтар төлем  тізімдемесі бойынша таратылады, оның қас бетінде ақша беретін мерзімі мен оның жалпы сомасы көрсетіледі және оған басшы мен бас бухгалтер қол қояды.

 Банктен ақша  алғаннан кейін үш күн өткен  соң, кассир төлем тізімдемесіне  еңбек ақысы бойынша тиесілі  сомасын алмаған адамдардың аты-тегінің тұсына мөртабан соғады немесе » Депозитке салынды” деп қолымен жазып белгі соғады, берілмеген сома төленбеген жалақы тізіміне енгізіледі; тізімдемеде нақты төленген сома мен депозитке салынуға тиісті сома жөнінде жазылады. Егер төлемді кассир емес, уәкілдік алған адам жасайтын адам болса, төлем тізімдемесінде:”Тізімдеме бойынша ақша таратқан” деген жазу жазылады.Касса ордерлерінде өшіріп жазуға, бүлдіруге және түзетуге жол берілмейді.

 Касса операцияларының  есебін кассир Касса кітабында  жүргізіледі, ол нөмірленуге, тігілуге және оған сүргі салынуға тиіс; ондағы парақтар санын басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәландырады.

 Касса кітабының  әрбір парағы тең екі бөліктен  тұрады. Олардың бірін кассир  бірінші дана ретінде толтырады  және ол кітапта қалады.; екіншісі көшіргі қағаз арқылы бергі және сыртқы бетін толтырады. Ол кассирдің есебі ретінде парақтың жыртпалы бөлігі болып табылады. Касса операцияларының жазбалары парақтың жыртпалы емес бөлігінің бет жағынан басталады. Алдын ала парақтың жыртпалы бөлігі кітапта қалатын бөлігіне сай келетіндей етіп парақты қиылатын сызық бойымен қойғаннан кейін жазу үшін жыртылатын парақтың бөлігін жыртылмайтын бөлігінің бет жағына салып, парақтың жыртылмайтын бөлігінің сыртқы жағының көлбеу сызығы бойымен жазуды одан әрі жалғастырады.

 Есеп бланкісі  операциялар аяқталғанға дейін  бір күн бойы жыртылмайды. «Соның  ішінде жалақыға” деген жолдың  бойында касса бойынша шығысқа  есептен шығарылмаған жалақыға  арналған төлем тізімдемелері  бойынша сомасы да көрсетіледі.

 Касса операциялары шағын болса, онда касса есебі 3-5 күнде бір рет жасалуы мүмкін. Касса кітабында ақшаның кімнен алынғаны және кімге берілгені жөніндегі құжаттың нөмірі, корреспонденцияланған шоты, сомасы көрсетіледі. Күн сайын, жұмыс күнінің аяғында кассир берілген ақшаның жиынтығын шығарады және күн аяғындағы қалдықты есептейді. Өшіру мен ескертілмеген түзетулер енгізуге кітапта жол берілмейді. Түзетулерге кассир мен бас бухгалтердің қол қойылуы керек.

 Кассирдің  есебінде корреспонденцияланатын  шоттарға белгі жасалады, содан соң оның деректері 451 – «Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша” шотының дебеті мен кредиті бойынша машинограммаға немесе есеп регистрлеріне көшіріледі.

 Касса бойынша  операциялардың, яғни 451 шоттың кредиті  мен дебеті есебін кассир жүргізеді. Регистрлерге жазулар бухгалтерияға кассир есебінің түсуіне қарай жүргізіледі. Бірыңғай корреспонденцияланған шоттардың сомалары біріктіріледі. Айдың аяғында есепті айдан кейінгі бірінші жұлдызына регистрлердегі қалдық шығарылады, ол кассирдің есебіне және Бас кітаптағы 451 шоттың қалдығына сәйкес келуге тиіс. 

Касса бойынша  жүргізілетін бухгалтерлік есеп операцияларының  негізгі корреспонденциясы

1

 Өндірілген  өнімдерді сатудан қолма-қол келіп  түскен ақша қаражаттары 451 701

2 Алынуға тиісті  жал төлемі кассаға келіп түсті 451 334

3 Келіп түсуге  тиісті жолдағы ақша қаражаттары  кассаға келіп түсті 451 411

4 Тауарларды  сатудан қолма-қол келіп түскен  ақша қаражаттары 451 702

5 Артық тұрған  материалдарды сатқаннан қолма-қол  келіп түскен ақша 451 727

6 Жұмысшы қызметкерлерге артық төленген еңбекақы сомасы кассаға қайтарылды 451 333

7 Есеп беруге  тиісті адамдардың бұрын аванс  ретінде алып,жұмсамаған сомасы  кассаға қайтарылды 451 333

8 Жарғылық қорды  толтыру үшін үлес қосушылардан  қолма-қол келіп түскен ақша 451 511

9 Заңды тұлғалар  мен жеке адамдардың берешек  қарызы кассаға қабылданды 451 333,334

10 Енщілес, тәуелді  серіктестіктердің берешек сомасы  кассаға келіп түсті 451 321-323 

11 Кассаға банк  және банктен тыс мекемелердің  несиелері келіп түсті 451 601-603

12 Алынған материалдық  емес активтердің құны кассадан  төленді 101-106 451

13 Алынған құнды  қағаздардың құны кассадан төленді  401-403 451

14 Сатып алынған  материалдық құндылықтардың құны  кассадан төленді 201-208 451

15 Өнімдерді  сату және әкімшілік шығындары кассадан төленді 811,821 451

16 Келіп түскен  тауарлардың құны кассадан төленді  222 451

17 Кассадан есеп  айырысу немесе валюталық шотқа  ақшалай түскен түсімдер аударылды  441,431 451

18 Субъектінің  сатып алған өз меншігіндегі  акциясын қайта сатудан түскен табыс кассаға қабылданды 451 521

19 Акционерлер  мен үлес қосушыларға есептелінген  дивидендтер сомасы кассадан  төленді 621-622 451

20 Жұмысшылар  мен қызметкерлерге есептелінген  еңбекақы сомасы кассадан төленді  681 451

21 Субъектінің  лауазымды тұлғалар алдындағы борышы кассадан төленді 682 451

22 Құнды қағаздарды  сатуға байланысты шығындар кассадан  төленді 843 451

23 Есеп беруге  тиісті адамдарға кассадан төленген  сома 333 451

24 Субъектінің  кассасынан жұмысшы қызметкерлерге  берілген несие сомасы 333 451

25 Кассадан жұмысшы  қызметкерлердің депонеттелген(уақытында  алмаған) еңбекақы сомасы төленді  687 451

26 Банк немесе  банктен тыс мекемелерден алынған  несиелер сомасы кассадан қайтарылды 601-603 451 

Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақшаның  есебі. 

Шетел валютасымен  есеп айырысуды жүргізген кезде  субъектілер 452 шотын ашады. Валюта кассасындағы есеп субъект кассасындағы операцияларға ұқсас жүргізіледі, тек оның айырмашылығы мынадай: кіріс және шығыс касса ордерлеріне, касса кітабында қаражаттар сомалары шетел валюталарымен және теңгеге айналдырылған түрінде көрсетіледі.

 Валюта кассасы  үшін жеке касса кітабы ашылады. Валюта операциялары үлкен көлемде жүргізілген кезде жеке машинограммалардың және басқа да есеп регистрлерінің жүргізілуі мүмкін.

 Валюта түскен  кезде 452-шоты дебеттеледі де  және мына төмендегі шоттар  кредиттеледі:

431-»Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма-қол ақша” шоты – валюта шотынан валюта түскен кезде;

301-»Алынуға  тиісті қарыздар” шоты – кассаға  алынған валюта түсімінің сомасына;

725-»Бағам айырмашылығынан  түскен табыс” шоты – тиісті  шетел валюталарына қатысты теңге  бағамының құлдырауы жағдайындағы бағам айырмашылықтарының сомасына;

333-»Қызметкерлер  мен басқа да адамдардың қарыздары”  шоты – есеп беретін адамдардың  кассаға өткізілген валюта түріндегі  сомаларына.

 Валюта кассасынан  валюта берген кезде – 452-шот  кредиттеледі және мына төмендегі шоттар дебеттеледі:

333-»Қызметкерлер  мен басқа да адамдардың қарыздары”  шоты – есебіне берілген шетел  валютасының сомасына;

431-»Ел ішіндегі  валюталық шоттағы қолма-қол ақша”  шоты – валюта шотына өткізілген  валюта сомасына;

844-»Бағам айырмашылығы бойынша шығыстар” шоты – тиісті валюталарға қатысты теңге бағамының көтерілуі нәтижесінде болған бағам айырмашылықтары сомасына. 

Субъектінің оперативтік  кассасындағы қолма-қол ақшаның  есебі. 

Қоғамдық тамақтандыру мен бөлшек сауда кәсіпорындарының ерекшелігіне байланысты олардан түсетін түсімнің басым көпшілігі қолма-қол ақша қаражаттары бойынша түсетіндіктен, оларға оперативтік кассасының есебін жүргізуге тура келеді. Оперативтік касса, әдетте, сауда залында орналасады.№1034 6 тамызда шыққан Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысына сәйкес, қолма-қол ақшамен есеп айырысатын барлық шаруашылық жүргізуші субъектілердің Ережесі бекітілген. Аталған ережеде тыңшылық жадысы бар бақылаушы кассалық машинасын (ТЖБКМ) енгізуді ұсынған болатын.