Экономикалық өсу: негізгі факторлары және оны қамтамасыз етудің мемлекеттік іс-шаралары

2.  Соңғы пайдалану  әдісімен.

3. Бөлінген әдіспен  - қоғамдағы бастапқы табыстар  сомасы ретінде.

Жалпы ішкі өнім есеп айырысуы кезінде өндірістік әдіспен салалар немесе секторлар бойынша топтастырылған, барлық өндірістік –резиденттердің жалпы қосымша қуны жиынтықталады.

Шығындар бойынша ЖЮ-нщ есеп айырысуы кезшде (соңғы пайдалану эдшмен) ЖЮ-ш пайдаланатын елдщ барлық экономикалық ағен - үй шаруашылығының, фирманың, мемлекеттщ, сондай-ақ сол елден тауарлар мен қызметтерді экспорттайтын, шетел экономикалық ағенттершщ шығындары жиынтыңталады.

Сөйтіп, біз төмендегідей формуланы аламыз:

                  ЖІӨ = С+G + I + NХ,                                

мұнда С - тауар мен  қызметтерді сатып алуға үй шаруашылығының шығындарын қосатын (тұрғын үй сатып  алу шығынынан басқа) жеке тұтыну шығыны;

G - аппаратты, әскерді,  қоғамдық жұмыстарды қаржыландырудың  мемлекеттік шығындары;

I – ғимараттың құрылысын, құрылыска, жабдықтарды сатып алуға, тауарлық-материалдық қорларды жасауға шығындарды, тұрғын үй сатып алуға үй шаруашылығының шығындарын қосатын жалпы жеке инвестициялар;

NХ - елден тауарлар  мен қызметтер экспортының түрлілігін  анықтайтын және елге әкелінетін импортты анықтайтын, шетелдегі тауар мен қызметтің таза экспорты.

Табыстар бойынша ЖІӨ -нің есеп айырысуы кезінде елдегі факторлық табыстардың барлық түрлері, сондай-ақ бизнеске жанама салық және өтелім аударымы жиынтықталады. 

ЖІӨ құрамына қосылатындар:

      -   жалданған жұмысшылардың еңбекақысы;

      - салық төлемін, жұмысшыларға және кредит берушілерге төленгеннен кейін, кәсіпорында қалатын таза пайда;

      - жеке  немесе отбасы меншігінің иелігінде  қалатын,  кәсіпорынның, табыстары және жалға жұмыс істемейтін, өз бетімен жұмыс істейтін, аралас табыстар;

      -  ренталық  табыс;                                                               

      -  несиелік капиталға пайыз;                                                 

      - өтелім аударымы;

       - бизнеске  жанама салық (қосымша құнға  салық, сатуға салық, монополиялық  қызметке салық, экспорттық-импорттық  баж салығы).

Ұлттық табыс (ҰТ) сол елдің экономикалық резидентінің жиынтықты табысын көрсетеді. ЖІӨ мен өтелім айырмашылығының арасындағы айырмашылық ретінде есеп айырысады.

Келесі экономикалық өсудің бағалық маңызды көрсеткіші атаулық және нақты ЖІӨ болып табылады.

Атаулы ЖІӨ іс жүзіндегі бағада (ағымдағы жылда) есеп айырысады.

Нақты ЖІӨ - бұл бағаның өзгерісті есебіндегі көлемі, яғни салыстырмалы бағадағы (базистік) ЖІӨ.

Инфляцияның жоғары қарқыны жағдайындағы базистік кезең дегі баға өткен кезендегі баға болып табылады:

Нақты ЖІӨ = Атаулы ЖІӨ / тұтыну бағасының индексі

Немесе 

         Нақты ЖІӨ = Атаулы ЖІӨ / ЖІӨ  дефляторы

Тұтыну бағасының индексі  шығарылатын ЖІӨ-нің құрылымын сақтау кезіндегі, белгілі бір уакыт кезеңіндегі, жеке тұтынушымен сатып алынатын өнімге бағаның өзгерістерін көрсетеді.

ЖІӨ -нің дефляторы  — үй шаруашылығы өнімдеріне ғана емес, мемлекеттік кәсшорындардың өнімдеріне бағаны қосатын, бағаның екінші индексі

 

Қорытынды. Экономикалық өсу деп экономикалық өмірдің қозғалысы, экономика элементтерінің даму үрдісі (өндіру көлемі, баға деңгейі, жұмыссыздық деңгейі және т.б.) түсініледі. Экономиканың сандық және сапалық өзгерістері, өсу мен құлдырауы – экономиканың дамуын құрастырушылар. Экономикалық өсу тұрғындардың, өмір сүру деңгейін көтеруді қамтамасыз ету үшін қажет. Экономикалық өсудің тұрақтылығы – экономикалық саясаттың ең бір басты мақсаты. Экономикалық ғылымда экономикалық өсудің үш негізгі факторларының тұрпаттары бөліп көрсетіледі ұсыныс факторы және сұраныс  факторы, бөлу факторы. Экономикалық дамудың турпаттары: экстенсивті, интенсивті. Экономикалық өсудің мәні өмір сүру деңгейінің жоғарылау мүмкіндіктерін кеңейтеді. Оның негізінде әлеуметтік бағдарламалар, кедейлікті жою, білім мен ғылымның дамуын; экологиялық мәселелерді шешу мүмкіндіктері туады. Көптеген жылдар бойы экономикалық өсу саясат әзірлеу жөніндегі мамандар мен саяси жетекшілер қолданатын негізгі мақсаттық көрсеткіштердің бірі болып  саналып келді, олар тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің саны неғұрлым көп болса, адамдардың тұрмыс деңгейі де соғұрлым арта түседі деген терең тамыр  жайып қалыптасқан көзқарасқа сүйенді, және мұндай тәсіл ең озық тәсіл деген пікірді ұстанды. Үкімет өнімділіктің өсуін және экономикалық өсу мен халықтарының өмір сүру деңгейін жоғарылату үшін келесідей саясаттарды жүргізеді: Ішкі инвестициялар мен қорларды ынталандыру; ел капиталының меншікке алудағы шектеулерді жойып, инвестицияларды шекарадан ынталандыру, білімді ынталандыру; зерттеулер мен жобаларды ынталандыру; еркін сауданы ынталандыру; халықтың өсуін бақылау. Елдің экономикалық өсуін сипаттайтын негізгі көрсеткіштер болып табылады: ЖІӨ, ЖҰӨ, ҰТ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. М.Б. Төреғожина Экономиканы мемлекеттік реттеу – Алматы: Экономика. 2008.
2. Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері. Ж.О.Ихданов, Ә.О.Орманбеков. оқу құралы Алматы, экономика-2000.
3. Ходов, Л.Г. Государственное регулирование национальной экономики. М.2005  
4. Энциклопедический словарь. Современная рыночная экономика. Государс... Москва. 2004    Государство и бизнес   Алматы   1999  
5. Кучуков, Р.А.   Теория и практика государственного регулирования экономических и со...   Москва   2004  

Кушумбаев, М.К.   Государственное регулирование