Delphi ортасында электронды оқулық программасынын құру әдістемесі

МАЗМҰНЫ

Кіріспе.......................................................................................................................6

І.Тарау. Delphi ортасы.............................................................................................8

1.1. Delphi-ді іске қосу............................................................................................8

1.2.  Программа құрылымы. Негізгі модуль. Модуль........................................12

ІІ.Тарау. Delphi ортасында электронды оқулық программасынын құру                                    

әдістемесі................................................................................................................15

1. Программаны жобалаудың алғы шарттары..............................................16

2.2. Программаны қолдануға нұсқаулар............................................................ 21

Қорытынды............................................................................................................23

Пайдаланылған әдебиеттер..................................................................................25

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

    Қазіргі уақытта әлемде қоғамның ақпараттық мәдениет деңгейі мемлекеттің даму  көрсеткіштерінің  бірі ретінде қарастырылады.  Олай  болса,  біздің мемлекетіміз  де бұл мәселеден шеткері кете алмайды. Бұл мәселені  шешу жолдарының  бірі білім беру саласын жаңа прогрессшіл бағыттарда жүргізу болып табылады. Қазақстан Республикасының 1997 жылы  орта  білім беру  жүйесін ақпараттандырудың мемлекеттік бағдарламасын қабылдануы осы   істі қолға алудың алғашқы қадамы болды. Мемлекеттік бағдарламаның қабылдануы арқасында елімізде жоғары оқу орындарының (ЖОО), мектептердің көпшілігі жаңа ақпараттық технологиямен жұмыс істеуді жоғарғы деңгейде меңгеру, оларды қолдану шеңберін кеңейту, т.с.с. мәселелер тұр. Бұл мәселелерді білім беруді ақпараттандыруды одан ары жетілдіру арқылы ғана жүзеге асыруға болады. бүгінгі күні жоғары және үздік білімге деген сұраныстың артуына байланысты білім берудің   түрлі мақсаттағы құрлымдары пайда болды. Қазақстан үшін стратегиялық дамудың басым міндеттерінің бірі- білім беру жүйесін ақпараттандыру саласында прогрессшіл саясат жүргізу. Ол үшін ппрограммалық тренажерлер , дидпктикалық ойындар, гипертекістік жүйелер сияқты оқыту, дамыту, бақылау программалары кеңінен танымал. Сонымен қатар оқу процесінде сараптаушы- оқытушы жүйелер мен автоматтандырылған жобалау жүйелері де қолдануда.

      Қазақстан Республикасындағы білімді  ақпараттандыру жүйесін ары қарай  дамыту процесін оқып үйренудің ақпараттық ресурсы болып табылатын, оқытуға арналған программалық құралдарды дайындау аса маңызды мәселе. Олардың атқаратын қызметтерінің ауқымды кең, мысалы, бақылау және тестілік программалар, компьютерлік ойындар, ақпараттық жүйелер, оқыту орталары, электронды оқулықтар және мультимедиялық программалар. Оқытуға арналған программалық құралодардыәр түрлі ортада даярлауға болады. бұл информатика мұғалімдерінің  кәсіби даярлығына, шеберлігі мен компьютерлік мәдениеттілігіне бірқаттар талаптар қойып отыр. Бұл  талап үдесінен шығу үшін әр түрлі бағыттағы пәнаралық байланыстарды жандандырған жөн. Информатиканың пәнаралық байланысын жолға қою және оны пайдалану студенттердің біртұтас білім-білігін қалыптастырып, болашақ информатика мұғалімдерінің кәсіби міндеттерінің шешілуіне жағдай жасайды.

        Біздің жұмысымызда осындай компьютерлік  оқыту, дамыту, бақылау программаларының  оқушылардың зерттеушілік қызметіндегі  маңызы айқындалып, оларды жасаудың  әдістері қарастырылған. Мұндай  программаларды пайдалану оқушыларға  өз бетімен жұмыс істеу   мүмкіндігін туғызады. Сонымен бірге  оқушылардың  сабаққа деген  қызығылушығын, белсенділігін арттырады.  Оқыту, дамыту, бақылау программаларын  пайдалану мұғалдімнің оқу-әдістемелік  потенциялын дамытып, оның сабақ үстіндегі еңбегін жеңілдетеді. Мысалы, оқытудың әр кезеңінде компьютерлік тест арқылы оқушы білімін жеке бақылаумен қатар, графикалық немесе мәтін түрінде бейнелеу, мультимедиялық бейнелеу және дыбыс бөлімінің бағдарламасын іске асыруға көп көмегін тигізеді.

         Оқушылардың   танымдық ерекшееліктері  мен жас ерекшеліктерге байланысты  ғылыми-тереториялық ұғымдар жүйесі  арқылы жалрыдан жалқыға, абстрактыдан  нақтыға қарай жылжу үрдістері  оқыту, дамыту, бақылау программаларын  оқу процесінде қолданудың маңыздылығын  көрсетеді. Мұнда мұғалімнің басқару  рөлі өзгереді. Енді мұғалім білім  мен ақпарат беретін тұлға емес, ол алға қойылған мақсатқа жету жолындағы қажетті мәліметтермен қамтамасыз ететін кеңесші әрі әріптес ретінде қызмет атқарады.

Қазіргі ақпараттық коммуникациялық технологияларды  пайдалану негізінде жаңа педагогикалық әдістерді қалыптастыруға бағытталған білім беру жүйесін ақпараттандыруды зерттеу істері оқулықтармен бірге оқыту, дамыту, бақылау программалармен жабдықтау жұмыстың көкейкестілігін айқындайды.                  

 

1. Тарау. Delphi ортасы.

1.1.  Delphi-дi iске қосу.

 

Delphi програмасын iске қосу үшiн  бiз ең алдымен Delphi програмасын орнатуымыз керек. Егер программа орнатылған болса, онда оны әдеттегiдей Iске қосу (Пуск) – Программалар (Программы) - Borland Delphi 6 ® Delphi 6 командалары арқылы iске қосамыз.

Бұл кезде Delphi 6 программасы iске қосылады, (1.1-сурет) көрсетілген.

 

 

1.1-сурет. Delphi 6 программасының ашылуы.

 

Бұл программаны iске қосқанда ең алдымен Delphi програмасының негiзгi үш терезесi экранда көрiнедi (1.2-сурет). Бұл терезелер:

  1- шiсi Delphi ортасының негiзгi терезесі болып саналады.

2-шiсi Delphi ортасының формасы (Form1) деп аталады.

 3-iici Delphi ортасының,обьект инспектор терезесі (Object Inspector)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2-сурет. Delphi програмасының алғашқы көрiнiсi.

Жалпы, ортада программа құруға арналған төртiншi, модуль терезесi де iске қосылады (Unit1.pas). Форма терезесiнiң астында орналасатындықтан, ол алғашқыда көрiнбейдi. Delphi-дiң негiзгi терезесiнiң құрамына мәзiр, аспаптар панелi жєне компоненттер палитрасы енгiзiлген (1.3-сурет).

 

 

 

 

1.3-сурет. Delphi-дiң негiзгi терезесi

Оқиғалар. Программалық код терезесi

Windows-тағы сияқты Delphi-де программалар оқиғалар арқылы басқарылады. Мысалы, пайдаланушы программа құру үшiн алдымен формаѓа компонент орнатуы, форманы не формада орналастырылған компоненттi тышқан арқылы шертуi  мүмкiн. Оның әр iс-әрекетi оқиға шақырады. Яғни, оқиға  – программаның жұмыс iстеуi кезiнде объект жағдайының өзгеруi.

Delphi-де әр оқиғаға атау берiлiп қойылған. Мысалы, компоненттер палитрасыныњ Button түймесi арқылы формада орнатылған Button1 компонентiн шерту Click (Шерту) оқиғасын шақырады.

Әр объектiге байланысты оқиғалар жеткiлiктi Мысалы, формаға байланысты оқиғалар саны – 35 (1.4-сурет). Олар қасиеттер  терезесiнiң Events   қосымша бетiне енгiзiлген. Терезеде оқиға атауларының алдына On префиксi (қосымшасы) тiркестiрiлiп жазылған. Ол – атаудың оқиға екендiгiн бiлдiретiн белгi.

 

 

 

     

 

 

 

                           1.4-сурет. Форма оқиғалары

 

Delphi-де программа (проект) екi бөлiмнен тұрады: алғашқыда автоматты түрде project1 атауы берiлетiн проект файлы (негiзгi модуль) жєне unit1.pas атауы берiлетiн модуль. Олар жеке терезелерде орналастырылған. Модульге оқиғаларға сєйкес iс-әрекеттердi орындайтын программа мәтiнi (процедуралар) енгiзiледi. Программа мәтiнiн программалық код деп, терезенi программалық код терезесi не қысқаша редактор терезесi деп те атайды. 1.1-тақырыпта ескертiлгенiндей, Delphi iске қосылған кезде ол форма терезесiнiң астында көрiнбей тұрады. Оны экранға шығару тәсiлдерi:

• форманы жабу (жабу түймесiн шерту);
• код терезесiнiң бiр шетi  форма астында көрiнiп  тұрса,  оны  шерту.

Терезе белсендiрулi түрде ашылады да, онда процедура дайындамасы (үлгiсi) көрiнедi. Оның тақырыбы нүкте арқылы бөлiнген класс және процедура атауларынан тұрады (1.5-суретте) т.б.

 

1.5-сурет. Код терезесi (Unit1)

Жалпы, формадан код терезесiне өту және код терезесiнен формаға өту  үшiн F12  клавишiн басу  жеткiлiктi.  (1.5-сурет) көрiнiп тұрғаны – код терезесiне енгiзiлген процедура дайындамасы. Оқиғаға байланысты құрылатын процедура  оқиғаны өңдуiш не оқиғаны өңдеу процедурасы делiнедi.

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2. Программа құрылымы. Негізгі модуль. Модуль.

Кез келген программа program сөзінен басталатын проект файлымен бір не бірнеше модулдерден тұрады да, қолдан құрылатын программа модуль ішіне енгізіледі. Проект файлы *.dpr, модуль *.pas кеңейтілуі бойынша сақталады. Проект файлын негізгі модуль деп атайды. Негізгі модульдің мазмұны проектінің жалпы сипаттамасынан тұрады. Delphi іске қосылған кезде оны ол автоматты түрде дайындап шығады. Негізгі модульге ерекше жағдайлардан басқа кездерде қосымша нұсқаулар енгізудің қажеті жоқ. Негізгі модуль(проект):

керне

Project1 - негізгі модуль (проект) атауы. Проектіні дайындап, жаңа атау бойынша сақтаған кезде ол соңғы атауға алмастырылып қойылады.

Uses (қолдану) – Турбо Паскальдағы сияқты, қызметші сөз. Оның соңына программада пайдаланылатын стандартты (кітапханалық) Forms модулі мен Delphi - дің модульге алғашқы реті меншіктеген атауы (Unit1) жазылған. Unit1-ден соң оның қайсы модульдік файлда құрылатыны және онымен байланысты форма атауы көрсетіледі.

{$R *.RES} - нұсқау. Ол компиляторға қосымшаның Windows көмегімен дайындалғанын қолданбалы программаның қор сипаттамаларын, мысалы, шарт белгілер сақталған файлды және т.с.с. пайдалану керектігін көрсетеді (файлдың кеңейтілуі - *.res);

Begin - end операторларының аралығына енгізілген соңғы бөлім – қосымшаның алғашқы жүктелуін қамтамасыз ететін әдістер. Delphi - де арнайы іс-әрекетті орындайтын процедура және командалар әдісі делінеді:

Application.Initialize - қосымша объектісін инициалдау программаны алғашқы рет дайындау әдісі;

Application.CreateForm - проект құрамына енетін форманы дайындап, экранда көрсету әдісі;

Application.Run - программаны іске қосуды қамтамасыз ету әдісі.

Delphi - де әдістің командалық түрде  жазылуы:

<Объект>.<Әдіс>

Мысалы,  Application.Initialize - Application объектісінің Initialize әдісін орындау. Кейбір жағдайда бөлімге проект сақталатын бума атын меншіктеу командасын қосып қою да мүмкін. Жалпы Delphi - де программаның орындалуы автоматты түрде негізгі модульді орындаудан басталады.

Модуль – түрлі іс-әрекеттерді орындауға арналған программа бөлімі. Модуль тақырыбы Unit модуль қызметші сөзінен басталып, соңына әдеттегідей нүктелі үтір таңбасымен аяқталатын модуль атауы жазылады. Delphi - дің модульге алғашқы рет меншіктейтін атауы Unit1. Жаңа проект ашылған кезде модуль дайындамасы да автоматты түрде құрылады:

Интерфейс (interface) бөлімі кілттік сөзімен басталады да оған келесі бөлімдер енгізіледі: uses – Турбо Паскальда пайдаланатын бөлім сияқты, оған стандарты модуль атаулары жазылады. Бөлімге пайдаланушы дайындалған модуль атауын кірістіріп қою да мүмкін. Одан әрі, Delphi дайындаған форма типі сипатталады. Онда өрістер, қасиеттер, компоненттер сипаталып, олардан соң модульге жазылатын проседуралармен функциялар прогармма элементтері жарияланады.

Private (жеке дербес) бөліміне тек ағымдық модульге тиісті элементтер енгізілуі мүмкін (элемент - өрістер, әдістер, қасиеттер мен оқиғалар).

 Public (көпшілік) бөлімнің ішінде ағымдық модульге қол жеткізуге болатын не модульдің көрінетін элементтері, облыстары енгізіледі. Олар класқа енетін элементтердің пайдалану облыстарын ғана анықтайтын болғандықтан, әдетте (көп жағдайда) олар бос көрінеді.

Impelementation (іске асыру, орындау) бөліміндегі – {$R *.DFM} -  *.dfm кеңейтілуі бойынша жазылған файлды пайдалану нұсқауы. Ол модульді оған сәйкес форманың сипаттамасымен байланыстырады  (файлға форма қасиеттерінің мәндері жазылып қойылған. Ол формада орнатылған компонентер қасиеттерінің де сипаттамаларын бойында сақтайды. Қасиеттер сәйкес Object Inspector терезесінде көрінеді). Одан соңғы қатарларға программалаушы Delphi тілінде қажетті проседураларды қолдан кірістіру керек. Олардың ішіндегі оқиғаны өңдеуіш проседуралардың тақырыптары модульдің интерфейс бөлімінде автоматты түрде жазылып қойылады.

Кейде модульдің  соңына инициялдау (initialization) бөлімі енгізіледі. Бөлім модуль айнымалыларын инициялдап бастапқы мәндер беріп программаны дайындaу үшін қажет. Егер ол толтырылса, бұл бөлім басқаруды программа денесіне беруден бұрын орындалады. Бөлім нұсқауларын begin және end кілттік сөздерінің арасына енгізу керек. Жоғарыда көрсетілген сияқты бөлім толтырылмаса, begin  сөзі жазылмай оған тек end сөзі енгізіледі. Ол – модульдің соңын білдіретін кілттік сөз. 

 

 

 

 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  ІІ.Тарау. Delphi ортасында электронды оқулық программасынын құру әдістемесі

             Біздің  зерттеу  жұмысымыздың негізгі  мақсаты оқыту, дамыту, бақылау  электронды программасын  құру  болғандықтан,  оған нақты   мысал  келтірейік.  Мұндай  программаларды  жазуда  оны  құратын құрал- жабдықтарды дұрыс таңдаған жөн.

          Біз программаны соңғы кездері  кеңінен қолданыс тапқан программалау  ортасының бірі- Delphi      объектілі –бағдарлы программалау тілі мен блокнот беттері құру ортасының мүмкіндіктерін пайдаланып жасаудың әдістемесін ұсынып отырмыз. Программада Delphi    ортасының формалары мен бірнеше компоненттері қолданылады. Мысалы, SpeedButton,Memo,Edit,Image.

               1-сурет. Программа интерфейсін  жобалау

    1-суреттен  көрініп тұрғандай командалық  түймелер программадағы оқыту,  дамыту, мысал тапсырмавларын, баспаға  шығару және авторлар туралы  мәліметтерді шығаруға арналған.Form-дегі суретті Powerpoint-та дайындап аламыз.