Типтік бағдарлама

Табиғи  ресурстар және табиғатты  ұтымды пайдалану  – тұрақты даму аспектілерінің бірі 

      Қоршаған ортаны оңтайландыру – табиғатты ұтымды пайдаланудың теориялық негізі. Жердің табиғи ресурстарының сипаттамалары: литосфера, гидросфера және атмосфера ресурстары. Табиғи ресурстардың классификациясы: сарқылатын, сарқылмайтын, қалпына келетін, қалпына келмейтін ресурстар. Биологиялық ресурстар және азық-түлік қауіпсіздігі. Табиғатты қорғау. Табиғатты ұтымды пайдалану, аз қалдықты және қалдықсыз технологиялар. Экологиялық тұрғыдан таза, альтернативті энергия көздерін пайдалану – экожүйелер мен қоғамның тұрақты дамуының маңызды құрамдас бөлігі. 

Биосферадағы  тұрақсыздықтың пайда болуының анторпогендік факторлары 

       Қоршаған ортаға түсетін антропогендік салмақтың өркениет түрлерінің олардың даму сатыларына байланысты жіктелуі. Адамзат қоғамының қалыптасуы мен дамуындағы табиғаттың ролі. Табиғат пен қоғамның өзара қарым-қатынас тарихы: негізгі кезеңдері (биогендік, аграрлық, өнеркәсіптік, ақпараттық), өзгешеліктері және сабақтары..

        Қазіргі заманның әлемдік экологиялық  проблемалары (климаттың өзгеруі,  озон қабатының бұзылуы, қышқыл  жаңбырлар, шөлдену, биологиялық әралуандылықтың кемуі, Әлемдік мұхитың ластануы және т.б.) олардың пайда болу себептері және зардаптары. Ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіптің қарқынды дамуына байланысты пайда болған экологиялық проблемалар. Қоршаған ортаның физикалық, химиялық, биологиялық ластануы және олардың экологиялық-генетикалық зардаптары. 

Қазіргі заманның әлеуметтік-экологиялық  проблемалары және тұрақты  даму 

             Әлеуметтік-экологиялық дағдарыс және тұрақты даму. Халық санының өсуі және оның сапалық көрсеткіштерінің өзгеруі.Туылым мөлшеріне әсер ететін факторлар, отбасын жоспарлау әдістері. Урбандалу проблемалары. Кедейшілік және табыстың әділетсіз бөлінуі. Энергетикалық дағдарыс проблемалары және олардың шешілу жолдары. Әлемдік азық-түлік проблемасы, шешілу жолдары. Ресурстық дағдарыс, себептері мен салдарлары, шешілу жолдары. Жер генофондының өзгеруі, ортаның жалпы агрессивтілігінің артуы, тірі организмдерге көрсетілетін әсерлердің жаңа түрлері. Соғыстар және лаңкестік: экологиялық зардаптары. Әскери-өнеркәсіптік кешен және тіршілік ету ортасы.  

Табиғатты қорғау және тұрақты  даму 

           Қоршаған ортаны қорғаудың принциптері  мен әдістері.  Ерекше қорылатын  табиғи территориялар – қоршаған  ортаны қорғау шараларының бір  түрі. Генетикалық әралуандылықты  қорғау. Биосфералық резерваттар. Қызыл кітап және оның биологиялық әралуандылықты сақтаудағы рөлі. Табиғатты ұтымды пайдалану мен қоршаған ортаны қорғаудың теориялық негіздерін құру – тұрақты дамуға көшудің міндетті шарттарының бірі. Экологиялық білім мен экологиялық сауаттылықтың адамзаттың тұрақты дамуын қамтамасыз етудегі рөлі.

Қазақстан Республикасының  тұрақты дамуының өзекті экологиялық  проблемалары 

            Қазақстан Республикасының  табиғи ортасын  тұрақсыздандыру  процестері, себептері мен салдарлары. Арал аймағының әлеуметтік-экологиялық проблемалары. Ядролық сынақтардың адамзатқа тигізген зардаптары. ҚР территоориясындағы Семей ядролық сынақ алаңы және өзге де полигондар. Ядролық қаруға қарсы Невада-Семей қозғалысы. Қоршаған ортаның күйін бағалаудың әдістері мен критерийлері. Экологиялық мониторинг, ұйымдастырылу принциптері. Химиялық, физикалық, биологиялық мониторинг. Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңдары. Қазақстан Республикасындағы халыққа экологиялық білім және экологиялық тәрбие беру. Қазақстан Республикасының тұрақты дамуын қамтамасыз ету: Тұрақты даму тұжырымдамасы. Тұрақты даму стратегиясы және Қазақстанның тұрақты дамуын қамтамасыз ету механизмдері.  

Үлгі  ретінде ұсынылып отырған практикалық  сабақтар тізімі 

• Экология  – табиғатты қорғау мен табиғатты ұтымды пайдаланудың теориялық негізі.
• Негізігі тіршілік орталары, олардың сипаттамалары.
• Популяция – түрдің тіршілік ету формасы, популяцияның негізгі критерийлері.
• Негізгі биогендік элементтердің экожүйедегі айналымы.
• Экожүйелердің орта түзушілік рөлі және бұзылған экожүйелерді қалпына келтіру.
• Биосфераның құрылысы және биосфера шекаралары.
• В.И.Вернадскийдің ноосфера туралы ілімінің Тұрақты даму тұжырымдамасын қалыптастырудағы бағыттаушы ролі.
• Тұрақты қоғам моделі, оның белгілері және қызмет атқару принциптері.
• Адамзат қоғамының табиғи ресурстармен қамтамасыз етілу проблемасы.
• Қоршаған орта және тұрғындардың денсаулығы.
• Қазіргі заманның әлемдік экологиялық проблемалары бойынша халықаралық конвенциялар мен келісімшарттар.
• Қазақстан Республикасының ерекше қорылатын табиғи территориялары.
• Қоршаған ортаның сапасы және тұрғындардың денсаулығы.
• “Үшінші әлем” проблемалары. Мешеуліктен құтылу -  тұрақты дамудың өзекті мәселесі.
• Өмір шындығы және тұрақты дамуды қамтамасыз етудің ықтимал уақыт кезеңдері.

ӘДЕБИЕТТЕР  ТІЗІМІ 

Негізгі әдебиет:

1. Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. Оқу құралы.  

Алматы, Ғылым, 1997.

2. Колумбаева С.Ж., Білдебаева  Р.М. Жалпы экология. Алматы, «Қазақ университетің, 2006.
3. Мамбетқазиев Е., Сыбанбеков Қ. Табиғат қорғау. Оқу құралы. Алматы, Қайнар, 1990.
4. Бигалиев А.Б., Халилов М.Ф., Шарипова М.А. Основы общей экологии Алматы, «Қазақ университетің, 2007.
5. Жамалбеков Е.Ү., Білдебаева Р.М. Жалпы топырақтану және топырақ географиясы мен экологиясы. Алматы, Қазақ университеті, 2000. 
6. Акимова Т.А., Хаскин В.В.. Экология. Человек-экономика-биота-среда., М., «ЮНИТИ», 2007.
7. Шилов И.А. Экология. М.: Высшая школа, 2001.
8. Ильин В.И.. Экология, М., «Перспективаң, 2007.
9. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. М., «ФАИР-ПРЕССң,2003.
10. Никаноров А.М., Хорунжая Т.А.. «Глобальная  экологияң, М.,  ЗАО, «Книга сервисң, 2003.
11. Марфенин Н.Н. Концепция «устойчивого развитияң в развитии / Россия в окружающем мире: 2002 (Аналитический ежегодник) // Под общей редакцией: Данилова-Данильяна В.И., Степанов С.А. - М.:Изд-во МНЭПУ, 2002.  
12. Национальные доклады о состоянии окружающей природной среды в Республике Казахстан в 2000-2006 г.г.. Алматы, 2001-2007 г.г.
13. Никаноров А.М., Хорунжая Т.А.. «Глобальная  экологияң, М.,  ЗАО, «Книга сервисң, 2003.
14. Дрейер О.К., Лось В.А. Экология и устойчивое развитие, М., «УРАОң, 1997.
15. Доклад  конференции  ООН  по окружающей среде и устойчивому развитию, Рио-де-Жанейро, 1992. Том 1, Нью-Йорк, 1993.
16. 45. Ермолаев Б.В. Основные положения о ноосфере. Единство биосферы и человека. – М., 1999.

     Қосымша әдебиет: 

1. Хандогина Е.К, Герасимова Н.А., Хандогина А.В.. Экологические основы природопользования, М., «Форумң, 2007.
2. Вернадский В.И. «Философские мысли натуралистаң, М., «Наукаң, 1988.
3. Вернадский В.И. «Живое веществоң, М.,  «Наукаң, 1969 г.
4. Гутенев В.В., Денисов В.В., Камышев А.П., Москаленко А.П., Нагибеда Б.А., Осадчий С.Ю., Хорунжий Б.И. Промышленная экология, М., «МарТң, 2007.
5. Маркович Д. Социальная экология. Москва «РУДНң, 1998.
6. Медоуз Д.Х., Медоуз Д.Л., Рандерс Й., Беренс В.В. Ш. Пределы роста. Москва: МГУ, 1991.
7. Концепция экологического образования Республики Казахстан. Астана, 2002.
8. Концепция экологической безопасности Республики Казахстан. Астана, 2002.
9. Экологический кодекс РК, Астана 2007 г.
10. Экология. Под ред. Денисова В.В. Ростов-на-Дону: МарТ, 2002.
11. Арустамов Э.А., Левакова И.В., Баркалова Н.В. Экологические основы природопользования. М.: 2001.
12. Ермолаев Б.В. Основные положения о ноосфере. Единство биосферы и человека. – М., 1999.